بهار نیوز - هشدار نسبت به استحصال آب‌های ژرف ایران

گروه اقتصادی: ابتدای امسال خبر از حفر سومین چاه عمیق برای دسترسی به آب‌های ژرف به‌عنوان منبع آب غیرمتعارف منتشر شد ولی هنوز نتایج علمی برداشت آب 2 چاه قبلی که در منطقه سیستان حفر شده بود، منتشر نشده است.

در این بین روز گذشته وزیر جدید نیرو اعلام کرد: برداشت آب‌های ژرف با توجه به محدودیت منابع آبی به خصوص در استان‌های شرقی می‌تواند در اولویت باشد.کیفیت منبع آب ژرف به‌نظر برخی‌ مانند آب‌های سطحی ‌یا زیرزمینی است و فقط در عمق بیشتری از زمین قرار دارد و درصورت استحصال می‌توان آن را در شبکه‌های شهری و کشاورزی و در صنعت استفاده کرد. اما این آب برخلاف انتظار، آب گرانی است و برای استحصال و تصفیه آن هزینه گزافی باید پرداخت.

به اعتقاد عده‌ای از موافقان سرمایه‌گذاری در این بخش، هیچ راه دیگری برای ایجاد آب در منطقه ژئوپلیتیک شرق کشور که به‌لحاظ جغرافیایی خشک است و کشور افغانستان حقابه ایران را از رود هیرمند نمی‌دهد، وجود ندارد. اما در مقابل، کسانی با رویکردهای زیست‌محیطی معتقدند اگر چنین آبی حتی ارزان وجود داشته باشد، باید به‌عنوان منبع آب استراتژیک برای نسل‌های بعد نگه‌داشته شود و به جای برداشت آنها به روش‌‌های دیگر و منابع آب غیرمتعارف سرمایه‌گذاری کرد.

آب ژرف معمولا بین واحد‌های سنگی که در گذشته‌های خیلی دور ایجاد شده، قرار دارد. این آب‌ها یا محبوس شده‌اند یا جریان دارند و قابل احیا‌ هستند. منظور از ژرف‌بودن این آب‌ها این است که در عمقی بیشتر از آبخوان‌ها هستند؛ یعنی در عمقی بیش از 500 تا چند هزار متر.

رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زمین‌شناختی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: آب‌های ژرف به 2صورت وجود دارد؛ یا در واحد‌های سنگی، در عمق بیش از 500متر به‌صورت محبوس و به اصلاح فسیلی وجود دارند‌ یا از طریق خلل و فرج و درز و شکاف سامانه‌های گسلی با جریان آب کنونی در ارتباط هستند. توجه کنید که فقط نوع دوم قابل احیا‌ست. عملیات حفاری استحصال پمپاژ یک عملیات پرهزینه و پیچیده ‌مانند حفاری برای اکتشافات نفتی است و از همان روش‌ها استفاده می‌شود.

از آنجایی که این آب مدت زمان طولانی در معرض اجزای زمین بوده و فاصله طولانی را هم طی کرده، انتظار بر این است که کیفیت این آب چندان مناسب نباشد ولی هنوز نمی‌دانیم و فرضمان بر این است که کیفیت این آب به نسبت آب چشمه‌ها و آبخوان‌ها و آب‌های کارستی چندان مناسب نیست. ضمن اینکه آب ژرف به‌دلیل اینکه از عمق زیاد استحصال می‌شود، از میزان تغییر حرارت بر حسب ارتفاع در عمق زمین تبعیت می‌کند.

او ضمن اشاره به اینکه اطلاعات ما از این آب کم است، می‌گوید: بیشترین اطلاعاتی که از این آب‌ها داریم از 2 طریق به‌دست آمده است؛ یکی استحصال ید از معدن اینچه‌برون در شمال کشور که با حفاری در عمق 800تا هزار متر به‌دست آمده است. این آب از نوع اول آب ژرف یعنی فسیلی و محبوس شده است‌ و دومی که با نیت اکتشاف حفر شد، در زابل واقع در استان سیستان و بلوچستان به‌دست آمد. نتایج این حفاری اکتشافی هنوز منتشر نشده است تا در معرض دید عموم قرار گیرد.

هم‌اکنون ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان فرونشست را تجربه می‌کند. دلیل بروز فرونشست در کشور نیز استفاده بی‌اندازه از منابع آب زیرزمینی است. مسعود امیرزاده، دبیر کارگروه آب و انرژی شبکه تشکل‌های زیست‌محیطی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: استفاده از آب‌های ژرف موضوعی است که بارها حتی خارج از اراده وزارت نیرو مطرح شده و بودجه‌هایی برای تحقیق در مورد آن اختصاص یافت. اما هنوز نتایج اکتشافات تحقیقی منتشر نشده است. اینکه منابع آب ژرف ایران تا چه حد پایدار است و آیا محدودیتی دارد، جزو مجهولات است.

اما باید به 2نکته ‌توجه کرد؛ اگر قرار است نسل کنونی هرگونه منبع استراتژیک را استحصال و مصرف کند، تکلیف نسل بعد چه خواهد شد؟ کما اینکه ذخایر استراتژیک از منابع آب زیرزمینی در سال‌های اخیر استفاده کرد و منجر به ایجاد فرونشست در دشت‌های ممنوعه شد و اکنون به یکی از اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی کشور تبدیل شده است.

به‌گفته او، دستکاری در طبیعت تبعاتی دارد که در آینده خود را نشان می‌دهد. فرونشست‌هایی که ناشی از کاهش دبی آب‌های سطحی است، ارتباط مستقیمی با برداشت منابع آب زیرزمینی دارد. در گذشته ارتباط این دو به‌خوبی دیده نشد و بی‌پروا به آن دست‌درازی شد. در نتیجه هم‌اکنون علاوه بر فرونشست‌ها شاهد کاهش پوشش گیاهی به‌خصوص در زاگرس هستیم که ناشی از بهره‌برداری بی‌اندازه از منابع آبی زیرزمینی است.
اگر منبعی به‌نام آب ژرف را که در مکانیسم پیچیده طبیعت کارکرد اثرگذاری دارد با همین روش استفاده کنیم، در لایه‌های بالایی اثر مخرب آن را خواهیم دید. بهره‌برداری از آب‌های ژرف مثل رویاهای ژرف و فقط دکانی برای بودجه‌خواری است. این پروژه‌ها ما را از مدیریت صحیح مصرف منابع آبی دور ‌کرده و توهم پرآبی ایجاد می‌کند.