بحران کاهش موالید در کمین ۲۷ استان ایران

گروه جامعه: وضعیت رشد جمعیت ایران نامطلوب است و نرخ باروری و فرزندآوری هم پایین آمده و در این وضعیت شیوع ویروس کرونا هم مزید بر علت شده و به‌گفته مرکز آمار ایران، کاهش تمایل به فرزندآوری و به‌دنبال آن کاهش میزان باروری می‌تواند پیامدهای جدی بر رشد اقتصادی داشته باشد. تازه‌ترین پژوهش این نهاد آماری از وضعیت باروری در ایران به‌ویژه طی سال‌های ۹۶ تا ۹۹ تأکید دارد: کاهش تعداد موالید در چند سال آینده می‌تواند باعث کاهش جمعیت واقع در سن کار در دهه‌های آینده شود، از سوی دیگر نیروی کار امروز به سن بازنشستگی می‌رسد، به همین دلیل پیشنهاد شده برای اطمینان از سلامت و طول عمر جوامع، ضروری است که سیاستگذاران در برنامه‌ریزی‌ها و وضع قوانین در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی این روندها را درنظر بگیرند.

این گزارش می‌افزاید: میزان باروری کل ایران که تا دهه ششم قرن حاضر در سطح بالایی بود، از دهه ۱۳۷۰ رو به کاهش گذاشته و این کاهش پاسخی به تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور در دهه‌های اخیر بوده است. هرچند که بعد از گذشت ۲ دهه به‌طور مقطعی میزان باروری کل ایران در سال ۱۳۹۵ اندکی افزایش یافت که از مهم‌ترین دلایل آن تأخیر در سن فرزندآوری و تغییرات ساختمان سنی جمعیت بود اما شواهد حاکی از آن است که مجدداً میزان باروری از سال ۱۳۹۶ به بعد رو به کاهش گذاشته است.

جمعیت و ساختار سنی زنان واقع در سن باروری هم نشان از آن دارد که تعداد زنان واقع در سن باروری از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ بالغ‌ بر ۱۸۵ هزار نفر افزایش یافته که رقم ناچیزی است. به‌گفته مرکز آمار ایران، هرچند که ارقام از افزایش جمعیت زنان واقع در سن باروری حکایت دارد اما ساختار سنی زنان واقع در سن باروری نیز مهم است زیرا به‌طور طبیعی میزان باروری در گروه‌های سنی مختلف متفاوت و میانگین سن زنان واقع در باروری رو به افزایش است. به‌ویژه اینکه اغلب آنها متولدین دهه ۱۳۶۰ هستند که مشابه یک موج روی ساختمان سنی جمعیت به سمت سنین بزرگسالی می‌روند و اکثر زنان تعداد فرزند دلخواه را در اواسط دهه‌های ۲۰ و اوایل ۳۰ سالگی به دنیا می‌آورند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد بخشی از کاهش تعداد موالید در سال‌های اخیر تحت‌تأثیر تغییرات ساختمان سنی جمعیت باشد.
  کاهش تعداد تازه به دنیاآمده‌ها
بررسی روند تعداد تازه به دنیاآمده‌ها در فاصله سال‌های ۹۵ تا ۹۹ نشان از کاهش آنها دارد و براساس اطلاعات سازمان ثبت‌احوال کشور، تعداد کل موالید ثبت‌شده با شیب ملایم تا سال ۱۳۹۷ و شیب به نسبت تندتر تا سال ۱۳۹۹ مواجه شده به‌گونه‌ای که از سال ۹۵ تا ۹۹، معادل ۲۵ درصد از تعداد بچه‌های به دنیاآمده طی این مدت، یعنی معادل ۳۷۴ هزار ولادت، کاهش‌یافته است. این گزارش می‌افزاید: افزون بر سازمان ثبت‌احوال کشور، وزارت بهداشت و درمان با توجه به وظایف قانونی و فعالیت‌های خود موالیدی را که در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور متولد می‌شوند ثبت می‌کند که این دو آمار باهم متفاوت است؛ از یک سو تعداد موالید غیرایرانی که در مراکز درمانی کشور متولد می‌شوند، فقط در آمار موالید وزارت بهداشت ثبت می‌شوند. دوم این که ممکن است هنوز در برخی مناطق مواردی یافت شود که ولادت‌ها در مراکز درمانی اتفاق نیفتد اما برای دریافت مدرک قانونی و شناسنامه این افراد به ثبت‌احوال مراجعه کنند، به‌ویژه آن که برخورداری از مزایای طرح هدفمندی یارانه‌ها انگیزه مثبتی برای دریافت شناسنامه محسوب می‌شود. با این حال مرکز آمار می‌گوید: آمار ولادت‌های ثبت‌احوال در مورد جمعیت ایرانی از پوشش بیشتری در مقایسه با آمار موالید وزارت بهداشت برخوردار است.
 
تغییر الگوی سنی باروری
الگوی سنی باروری در ایران هم نشان‌دهنده کاهش میزان باروری در همه سنین ازجمله گروه‌های سنی ۲۴-۲۰ و ۲۹-۲۵و ۳۴-۳۰ ساله از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ است. این تغییر بیانگر کاهش باروری به‌ویژه در میان گروه سنی جوان است که به‌نوبه‌خود سهم بسزایی در کاهش میزان باروری کشور داشته و لازم است بیش ‌از پیش در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های جمعیتی موردتوجه قرار گیرد. مرکز آمار ایران تأیید می‌کند در چند سال اخیر میزان باروری کل در همه استان‌های کشور کاهش‌یافته و در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ میزان باروری کل در ۱۷ استان بالاتر از میانگین باروری کل کشور بوده اما در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ تعداد ۱۶ استان باروری بالاتر از میانگین کشوری قرار داشته‌اند اما نکته اینجاست که با توجه به این که درصد جمعیت در استان‌های با باروری پایین کمتر از جمعیت استان‌های با باروری بالا بوده، تأثیر باروری این استان‌ها بر باروری کل کشور کمتر بوده است؛ به‌عنوان‌مثال، استان‌های سیستان‌ و بلوچستان و خراسان‌جنوبی که از لحاظ توسعه‌یافتگی در سطح پایینی قرار داشته‌اند، به‌مراتب باروری بالاتری نسبت به استان‌های گیلان، مازندران، تهران، البرز و... نشان داده‌اند. بر اساس این محاسبات، حداقل میزان باروری کل طی سال‌های ۹۶تا ۹۹مربوط به استان گیلان و بیشترین هم مربوط به استان سیستان‌ و بلوچستان بوده که نشان از الگوی باروری متفاوت در سطح استان‌ها نسبت به سطح توسعه‌یافتگی آنها دارد. در سال ۱۳۹۹ درمجموع ۹ استان، باروری پایین (کمتر از ۱.۵) و بسیار پایین (کمتر از ۱.۳) را در سال ۱۳۹۹ تجربه کرده‌اند و ۵۸ درصد معادل ۱۸ استان هم باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ۱.۰۹ تا ۱.۵ فرزند داشته‌اند. به‌این‌ترتیب اکثریت قریب‌به‌اتفاق استان‌ها در سال ۱۳۹۹باروری کمتر از سطح جانشینی را تجربه کردند و فقط استان‌های یزد، خوزستان، خراسان‌جنوبی و سیستان‌ و بلوچستان باروری بالاتر از سطح جانشینی داشتند. یافته‌های یک تحقیق مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند و کاهش میزان باروری کل در اقصی نقاط ایران پدیدهای فراگیر بوده است. این کاهش در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به‌مراتب بیشتر از سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ بوده است. دلایل مختلف اجتماعی و اقتصادی متعددی در کاهش میزان باروری کل ایران دخیل هستند.