سفر دقیقه نود گروسی به تهران در واپسین روز‌های شهریور ماه در فضای خبری و رسانه‌ای پرهیاهویی صورت گرفت. تهران که تا پیش از روز شنبه ۲۰ شهریور ماه با سفر مدیرکل آژانس به ایران مخالفت کرده بود ناگهان با نهایی شدن تفاهم میان دو طرف از او برای سفری کوتاه و دیدار با رییس جدید سازمان انرژی اتمی دعوت کرد.گروسی ۲۴ ساعت پیش از نشست شورای حکام که قرار بود در آن قطعنامه‌ای علیه ایران صادر شود به تهران رسید و نتیجه مذاکرات او با اسلامی در پشت در‌های بسته به بیانیه‌ای کوتاه و چند خطی منتهی شد که در حقیقت تمدید تفاهم فنی میان او و علی‌اکبر صالحی، رییس پیشین سازمان انرژی اتمی بود.
تفاهمی که در اسفندماه ۱۳۹۹ به مدت سه ماه میان دو طرف حاصل شد تا به دیپلماسی برای حل و فصل اختلاف میان ایران و آژانس و همچنین ایران و ۱+۴ برای احیای برجام فرصت بیشتری داده شود. پس از آن در خرداد ماه نیز این تفاهم به مدت یک ماه دیگر رسما تمدید شد، اما پس از پایان تمدید دوم دیگر خبر رسمی درباره وضعیت این تفاهم منتشر نشد و اخبار غیررسمی حاکی از آن بود که دو طرف به نوعی از تمدید خودکار و نانوشته تفاهم رضایت داده‌اند تا کار نقل و انتقال قدرت در تهران از دولت حسن روحانی به دولت ابراهیم رییسی پایان پذیرد.
حصول نخستین تفاهم رسمی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دولت ابراهیم رییسی با استقبال روبه‌رو شد و از آن با عنوان «نخستین چراغ سبز دولت سیزدهم به مذاکرات» یاد شد. گروسی پس از بازگشت به وین از تفاهم به دست آمده در تهران به نیکی یاد کرد و البته در نشست شورای حکام نیز خبری از صدور قطعنامه علیه ایران نبود.
دومین دیدار رییسی با گروسی در وین نیز در حاشیه اجلاس سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رخ داد. دیداری که در آن نیز دو طرف بر لزوم همکاری برای حل و فصل اختلاف‌ها تاکید کردند و البته رییس سازمان انرژی اتمی مطابق با سیاست همیشگی ایران از آژانس خواست که به وظایف خود با ابزار‌های حقوقی عمل کند و دست از سیاسی‌بازی بردارد.
با این وجود فضای مثبت موجود میان تهران و آژانس در سه هفته اخیر شامگاه یکشنبه با انتشار گزارشی جدید از سوی رافائل گروسی دوباره تیره و تار شد. گزارش فوق با واکنش تند ایران و البته حمایت اتحادیه اروپا از روایت گروسی از کم‌کاری ایران در اجرای بیانیه حاصله در تهران در ۲۱ شهریور ماه روبه‌رو شد. تحولاتی سریع که می‌تواند هم ادامه همکاری ایران با آژانس و هم مذاکرات همچنان مسکوت و متوقف ایران با ۱+۴ و ایالات متحده برای اجرای برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد.
گروسی در گزارش جدید چه نوشت؟
شامگاه یکشنبه بود که سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای اعلام کرد که «رافائل گروسی» در آخرین گزارش خود درباره راستی‌آزمایی و نظارت در ایران به کشور‌های عضو اعلام کرد که ایران از روز‌های ۲۰ تا ۲۲ سپتامبر (۲۹ تا ۳۱ شهریور) به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه سرویس تجهیزات نظارت آژانس را داده و اجازه داده شده تا کارت ذخیره دوربین‌ها در تمامی مکان‌های ضروری در ایران جز کارگاه ساخت تجهیزات سانتریفیوژ در مجمع تسا در کرج تعویض شود.
در این بیانیه آمده است که ایران به آژانس دسترسی به سایت کرج را برای نصب دوربین‌های نظارتی جدید یا اطمینان حاصل کردن از اینکه تولید قطعات سانتریفیوژ در این کارگاه از سر گرفته شده، نداده است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا کرده که تصمیم ایران در اجازه ندادن به آژانس برای دسترسی به کارگاه ساخت قطعات سانتریفیوژ تسای کرج بر خلاف شرایط توافق شده در بیانیه مشترکی است که روز ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور) با «محمد اسلامی» مدیرکل سازمان انرژی اتمی و معاون رییس‌جمهور ایران حاصل شده است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تکرار کرده که تمامی فعالیت‌های اشاره شده آژانس در بیانیه مشترک برای تمامی تجهیزات تعریف شده آژانس و تاسیسات و مکان‌های ایران برای حفظ ادامه اطلاع (از برنامه هسته‌ای ایران) ضروری است.
پاسخ نماینده ایران: آژانس درباره تجهیزات نظارتی حقی ندارد
پس از انتشار گزارش «رافائل گروسی» درخصوص عدم اجازه ایران برای نصب مجدد دوربین‌های نظارتی در مجتمع تسای کرج، کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دایم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در یک رشته توییت نوشت: عمیقا مایه تاسف است که بعد از سه اقدام خرابکارانه تروریستی در تاسیسات هسته‌ای ایران در طول یک‌سال گذشته، آژانس هنوز این اقدامات شرورانه را، برخلاف قطعنامه‌های متعدد کنفرانس عمومی آژانس و مجمع عمومی سازمان ملل و حتی به خاطر تجهیزات و اموال خود و ایمنی و امنیت بازرسانش، محکوم نکرده است.
هر تصمیم ایران در مورد تجهیزات نظارتی آژانس صرفا بر مبنای ملاحظات سیاسی بوده و نه حقوقی؛ از این‌رو، آژانس نمی‌تواند و نباید حقی برای خودش در این زمینه قائل شود. در طول گفتگو‌ها در تهران و اخیرا در وین نیز به‌طور واضح خاطرنشان شد از آنجا که تحقیقات امنیتی و قضایی در مورد مجتمع تسای کرج همچنان ادامه دارد، تجهیزات نظارتی این مجتمع در زمره تجهیزات تحت سرویس فنی قرار نمی‌گیرد.
به همین خاطر بود که از عبارت «تجهیزات مشخص شده» در بیانیه مشترک استفاده شد. از این‌رو، گزارش ۲۶ سپتامبر مدیرکل آژانس دقیق نبوده و قطعا فراتر از تفاهمات حاصله برابر بیانیه مشترک است.
ایران نامه اعتراض‌آمیز نوشت
در پی انتشار گزارش رافائل گروسی، بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرد که تهران در پاسخ به انتشار گزارش غلط آقای گروسی مدیرکل آژانس، نامه‌ای برای آژانس ارسال کرده و نسبت به این اقدام غیرسازنده اعتراض شده است.
کمالوندی در این باره گفت: آقای گروسی و همکاران ایشان به خوبی می‌دانند که تفاهم صورت گرفته در قالب بیانیه مشترک، مشمول تجهیزات نظارتی (دوربین‌ها) مجتمع کرج به این دلیل که در نتیجه خرابکاری تیرماه این مجتمع همچنان تحت تحقیقات امنیتی قرار دارد، نمی‌شد.
درخواست تعمیم تعویض کارت‌های حافظه به دوربین‌های این مجتمع در سفر مدیرکل به تهران و نیز دیدار حاشیه کنفرانس عمومی وین مطرح شده بود که در هر دو بار ضمن ارایه توضیحات توسط آقای اسلامی، پاسخ منفی و مخالفت ایران را به دنبال داشت. درج واژه «مشخص شده» در مقابل کلمه تجهیزات به همین منظور و با هدف مستثنی شدن این مجتمع از سرویس و تعویض کارت‌های حافظه صورت گرفته است.
در دیدار وین هنگامی که بار دیگر مدیرکل درخواست سرویس دوربین‌های مجتمع کرج را مطرح کرد، آقای اسلامی با صراحت کامل و ذکر دلایل مطرح شده در جلسه قبل، تعمیم تعویض کارت‌های حافظه به مجتمع یاد شده را ناممکن و خارج از چارچوب بیانیه مشترک اعلام کرد. ضرورت دارد مسوولان این سازمان بین‌المللی با پرهیز از موضع‌گیری‌های هدفمند سیاسی، گزارشات غلط و مغرضانه، روند سازنده ایجاد شده به دنبال مراودات اخیر ایران و آژانس را تخریب نکنند.
حمایت اتحادیه اروپا از گزارش گروسی
ساعتی پس از بگو و مگوی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اتحادیه اروپا نیز به حمایت از تعبیر رافائل گروسی از تفاهم حاصل شده در تهران پرداخت. اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای به گزارش اخیر آژانس درباره تجهیزات نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاسیسات ایران واکنش نشان داد. در این بیانیه همزمان از همکاری ایران با آژانس استقبال و البته انتقاد شد.
اتحادیه اروپا با استقبال از تعاملات اخیر ایران و آژانس در خصوص ادعای اخیر آژانس در خصوص مجتمع تسا ابراز نگرانی کرد و از ایران خواست که دسترسی به این سایت را برای کارشناسان آژانس فراهم آورد. به گزارش فارس، اتحادیه اروپا در بیانیه خود با قدردانی از گزارش آژانس اعلام کرد: «اتحادیه اروپا تمایل دارد از مدیرکل (آژانس) برای گزارشی که در سند GOV/INF/۲۰۲۱/۴۳ آورده است، قدردانی کند.
اتحادیه اروپا از تلاش‌های مداوم و پیشگیرانه مدیرکل و کارشناسان (آژانس) استقبال می‌کند و به تعاملات اخیر بین ایران و آژانس توجه دارد. اتحادیه اروپا عمیق‌ترین نگرانی خود را از این مطلب ابراز می‌دارد که ایران به آژانس اجازه دسترسی به کارگاه تولید سانتریفیوژ در مجتمع تسا کرج را نداده است. این یک تحول نگران‌کننده و در تضاد با بیانیه‌ای مشترکی است که در تاریخ ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور ماه) بین مدیرکل و معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران حاصل شد.
همان‌طور که در گزارش بیان شده است، تمامی فعالیت‌های آژانس در خصوص تمامی تجهیزات تعیین شده آژانس و تاسیسات و امکانات ایران که در بیانیه مشترک به آن اشاره شد، به منظور حفظ تداوم آگاهی (آژانس) ضروری است.
بنابراین اتحادیه اروپا از ایران می‌خواهد تا بدون هرگونه تاخیر به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به کارگاه تولید قطعات سانتریفیوژ مجتمع تسا کرج را بدهد. ما از مدیرکل دعوت می‌کنیم تا در صورت لزوم، در مورد این موضوع مهم به شورای حکام گزارش دهد».
نماینده امریکا به تهدید متوسل شد
تازه‌ترین گزارش رافائل گروسی در میانه امیدواری‌ها برای حل مسالمت‌آمیز اختلاف میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین استقبال ایران از بازگشت «به‌زودی» به وین خبر خوشی برای وضعیت پرونده هسته‌ای ایران نیست. در نخستین واکنش به این گزارش، لوئیز بونو که سرپرستی دفتر نمایندگی امریکا در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین را برعهده دارد، از آب گل‌آلود میان ایران و آژانس ماهی گرفته و ادعای همیشگی درباره ایران را تکرار کرد.
این مقام امریکایی ادعا کرد: «ایالات متحده آمادگی دارد تا به سرعت در مورد بازگشت متقابل به تعهدات کامل برجام به توافق برسد و آن را اجرا کند با این حال، ایران اعلام کرده است که هدف مشابهی دارد، اما ما از امتناع ایران از دادن دسترسی لازم به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای سرویس تجهیزات نظارتی خود بسیار ناراحتیم، همان‌طور که در بیانیه مشترک ۱۲ سپتامبر بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران توافق شد.
چنین دسترسی برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضروری است تا بتواند اطلاعات خود را در مورد فعالیت‌های مرتبط با هسته‌ای برجام حفظ کند و این برای اینکه بتواند هرگونه تفاهم در مورد بازگشت متقابل برجام را به سرعت اجرا کند، مهم است. ایران علاوه بر رد دسترسی مورد نیاز، هنوز مدیرکل را به تهران دعوت نکرده است از جمله برای بحث در مورد سوالات حل نشده آژانس در مورد توافق جامع پادمان همان‌طور که ایران نیز در بیانیه مشترک ۱۲ سپتامبر موافقت کرد.ما می‌خواهیم یادآوری کنیم که این سوالات مربوط به تعهدات قانونی ایران بر اساس توافقنامه پادمان مورد نیاز در ان‌پی‌تی است. ایران باید به صورت فوری به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری لازم را ارایه دهد.در کنار بسیاری از اعضای دیگر، ما همچنین تاکید کردیم که ایران باید به تعهدات خود در بیانیه مشترک ۱۲ سپتامبر عمل کند. همان‌طور که گزارش مدیرکل روشن می‌کند، اقدامات ایران برخلاف شرایط توافق شده در آن بیانیه است. ما از ایران می‌خواهیم بدون تاخیر به آژانس دسترسی لازم را ارایه دهد. اگر ایران این کار را انجام ندهد، ما در روز‌های آینده با سایر اعضا در مورد پاسخ مناسب مشورت می‌کنیم».
هشدار جداگانه سه کشور اروپایی
پس از اتحادیه اروپا، سه کشور اروپایی حاضر در برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان) نیز در بیانیه‌ای جداگانه از بیانیه گروسی حمایت و ایران را به عدم همکاری کافی متهم کردند. براساس ترجمه خبرگزاری فارس در این بیانیه آمده است: «فرانسه، آلمان و پادشاهی متحده مایل به قدردانی از مدیرکل آژانس، گروسی بابت گزارش مورخه ۲۶ سپتامبر هستند که اعضای شورا را در جریان توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت از تعهدات هسته‌ای ایران قرار می‌دهد.
به شدت نگرانیم که ایران به‌طور کامل توافق حاصل شده با گروسی در روز ۱۲ سپتامبر را رعایت نکرده و مدیرکل مجبور شده ظرف تنها دو هفته گزارشی با موضوع عدم همکاری منتشر کند. چنانچه ایران اجازه جایگزین شدن دوربین‌های کارگاه ساخت تجهیزات سانتریفیوژ در کرج را ندهد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قادر به برقراری پیوستگی میان اطلاعات در آینده نخواهد بود. ما از ایران می‌خواهیم فورا به آژانس اجازه دسترسی به تاسیسات کرج و اجازه تعویض دوربین‌های آنجا را بدهد.
در توافق مورخ ۱۲ سپتامبر همچنین تأٰکید شده که ایران با انجام رایزنی‌های سطح بالا با آژانس با هدف رفع سایر مسائل برجسته مربوط به تعهدات حقوقی ایران ذیل توافق جامع پادمانی موافقت کرده است. ما از ایران می‌خواهیم فورا این تماس‌های سطح بالا را برقرار کرده و به طور کامل با این تحقیقات در جهت رسیدن به پیشرفت‌های فوری و ملموس همکاری کند.»
در بند پایانی این بیانیه آمده است: «این مسائل بر توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجرای وظایفش و ایفای نقش محول‌شده به این سازمان ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اثر می‌گذارند. ما طی روز‌های آینده با شریکان‌مان در خصوص گام‌های بعدی مشورت کرده و انجام اقدامات مناسب را در نظر خواهیم گرفت.»
نماینده ایران: رفتار طرف مقابل را رصد می‌کنیم
کاظم غریب آبادی در واکنش به اظهارات روز گذشته نمایندگان امریکا و سه کشور اروپایی در حمایت از گزارش گروسی و انتقاد از ایران به استاندارد دوگانه این کشور‌ها در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسراییل اشاره کرده و گفت:آژانس، امریکا و سه کشور اروپایی بدانند نمی‌توانید هم در برابر اقدامات تروریستی رژیم اسرائیل سکوت کنید و جلوی آن را نگیرید و هم خواهان تداوم نظارت و حضور دوربین‌های آژانس در تأسیسات تحت خرابکاری تروریستی باشید.
هنگامی که تجهیزات نظارتی آژانس توسط رژیم صهیونیستی از کار می‌افتد، از ایران انتظار نداشته باشید مجددا آن را بدون هزینه‌ای برای این رژیم و بدون هیچ اقدامی از سوی آژانس و کشور‌های مدعی بازنصب نماید. تفاهم اخیر ایران و آژانس به طور کامل و ظرف زمان توافق شده اجرا گردید. جمهوری اسلامی ایران نیز چگونگی واکنش به این حسن نیت خود را رصد خواهد کرد و در هر مرحله، اقدام مناسب را اتخاذ خواهد کرد.
تلاش روسیه برای مدیریت بحران
میخائیل اولیانوف، نماینده فدراسیون روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در واکنش به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اعتراض ایران در توییترش نوشت: در جلسه امروز شورای حکام آژانس تأکید کردم که منع دسترسی به تأسیسات کرج نقض توافقات پادمانی نیست. با این همه مهم است که راه‌حل مثبتی که هم منافع ایران و هم برجام را تامین کند پیدا کنیم.
جرقه تنش تازه در رابطه میان ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مقطع زمانی رخ داد که امید‌ها برای احیای برجام نیز هر روز کمرنگ‌تر از دیروز می‌شود. حسین امیرعبداللهیان به تازگی سفر به نیویورک را به پایان رسانده است. سفری که در آن وزیر خارجه تازه نفس دولت سیزدهم با تعداد قابل توجهی از همتا‌های خود در سایر کشور‌ها دیدار کرد، اما عمده نگاه‌ها به نتیجه این رایزنی‌ها برای از سرگیری مذاکرات وین معطوف بود.
امیرعبداللهیان در حالی به تهران بازگشت که دیدار مشترکی میان وزرای خارجه ایران با ۱+۴ صورت نگرفت و وزیر خارجه ایران در دیدار‌های دوجانبه با همتا‌های خود از کشور‌های باقیمانده در توافق هسته‌ای اعلام کرد که تهران به زودی به مذاکرات وین بازمی‌گردد.
در حالی که وزیر خارجه دولت سیزدهم بر عملگرا بودن این دولت تاکید داشته و می‌گوید ما برای قهوه نوشیدن به مذاکرات نمی‌رویم، اما برآورد طرف مقابل از رایزنی‌ها با او در نیویورک حاکی از آن بود که نمی‌توان در آینده نزدیک منتظر از سرگیری رایزنی‌ها برای احیای برجام در وین بود.
هرچند که برخی طرفداران دولت سیزدهم معتقدند که طرف مقابل فاکتور زمان را به دامی برای تهران تبدیل کرده، اما به نظر نمی‌رسد که گذشت زمان به کمک راهبرد دولت سیزدهم هم در این پرونده بشتابد.
آنچه در ۴۸ ساعت اخیر پس از انتشار گزارش رافائل گروسی در اتحاد میان تروییکای اروپایی، اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه ایران و به نفع گزارش مدیرکل شاهد آن بودیم، نشان می‌دهد که هشدار کارشناسان و تحلیلگران داخلی و خارجی درباره شکل‌گیری اجماع علیه ایران با گذر زمان، باید جدی گرفته شود.
ایران در دو دهه اخیر همواره به درستی و با صدای بلند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به سیاسی‌کاری متهم کرده، اما تجربه انتقال پرونده ایران از شورای حکام به شورای امنیت و پس از آن آغاز زنجیره‌ای از قطعنامه‌ها علیه تهران نشان داد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل متحد به واسطه قدرت اعضای دایم این شورا به وقت ضرورت مکمل یکدیگر گام برمی‌دارند.
ایران نباید از کنار رفتار‌های زیگزاگی امروز رافائل گروسی، اتحادیه اروپا، تروییکای اروپایی و ایالات متحده و همچنین هشدار‌های پیاپی روسیه مبنی بر از سرگیری مذاکرات در وین ساده عبور کند.

بهار نیوز