جهش تند مازندران در مسیر "خشکسالی"

موضوع اینجا است، هر کسی که یکبار آب و هوای مازندران را تجربه کرده باشد، به طور قطع، این تصور را رد می‌کند و با خود می‌گوید "مگر می‌شود جنگل‌های بکر هیرکانی، دریای خزر، کوه‌های زیبای کوهستانی و شالیزارهای بی‌نظیرش را داشت و خشک شد".

متاسفانه بر اساس آمار و اطلاعات منتشر شده و اظهارات اساتید دانشگاه و مسئولان، باید گفت بله، مازندران در مسیر خشکسالی قرار دارد و نباید به چند قطره بارانش، به جنگل‌های در حال نابودی‌اش و به شالیزارهای در حال تغییر کاربری‌اش دل بست.

بنابر به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای مازندران، میزان آورد رودخانه های مازندران، نسبت به دوره شاخص بلندمدت کاهش 24 درصدی را نشان می دهد و علت کاهش این رواناب ها در یک سال گذشته کاهش میزان بارندگی ها است.طبق گزارش واحد مطالعات پایه منابع آب این شرکت، میزان بارندگی تجمعی حوزه آبریز رودخانه های استان از اول مهر سال ۹۹ تا ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ که یک سال آبی را تشکیل می دهد ، ۵۵۹ میلی متر بود نسبت به سال آبی پیش از آن کاهش ۲۳ درصدی دارد. کاهش بارندگی در این بازه زمانی در مقایسه با دوره شاخص بلند مدت نیز ۱۲ درصد کاهش یافت.

واحد مطالعات شرکت اعلام کرده است که در پی کاهش بارندگی ها، حجم روان آب های هر هفت رودخانه دائمی و مهم استان شامل نکارود، تجن ، تالار ، بابلرود ، هراز ، چالوس و چشمه کیله ۲ هزارو ۱۷۸میلیون مترمکعب بوده است که نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل ۴۵درصد کاهش داشته است.

بررسی آماری در سال آبی گذشته رودخانه های دائمی و مهم مازندران نشان می دهد که حجم آبدهی چهار رودخانه نکا رود،  تجن، تالار و هراز نسبت به مدت مشابه آبی گذشته نصف شده است به گونه ای که میزان روان آب نکارود با حجم آبدهی ۶۹ میلیون متر مکعب نسبت به سال گذشته ۶۰ درصد کاهش دارد، تجن با ۲۱۴ میلیون متر مکعب شاهد کاهش ۶۶ درصدی آبدهی بوده است. میزان کاهش روان آب تلار با ۱۹۸میلیون متر مکعب ۵۳ درصد و رودخانه هراز با حجم آبدهی ۶۰۴ میلیون متر مکعب حدود ۵۰ درصد بوده است.

حجم آبدهی رودخانه بابلرود در سال آبی گذشته ۳۳۱ میلیون مترمکعب بود که نسبت به یک سال قبل از آن کاهش ۳۴ درصدی نشان می دهد. رودخانه چالوس هم در سال آبی گذشته ۳۹۲میلیون متر مکعب آبی دهی داشت که کاهش ۳۸ درصدی نسبت به سال قبل از آن دارد و میزان روان آب چشمه کیله هم ۳۶۹ میلیون متر مکعب بود که کاهش ۱۱ درصدی را نسبت به یک ساله قبل نشان می دهد.

فرهاد خلردی مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای مازندران با بیان اینکه سال آبی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ یکی از خشکسال ترین سال آبی استان طی یک دهه اخیر بوده، گفت: اگرچه بارندگی های امسال در زمان فعالیت های کشاورزی به عنوان بارش های به هنگام مورد استفاده قرار گرفت اما دلیل اصلی کاهش دبی آب، بارش ها غیر موثر بوده یعنی بارندگی در ارتفاعات که رودخانه ها باید از سرچشمه ها تغذیه شوند، کمتر بود.
وی یکی از راهکارهای برون رفت از مشکلات خشکسالی و مدیریت روان آب رودخانه ها را ایجاد سازه های تنظیم کننده بویژه ساخت سد دانست و افزود: ساخت سدهراز بر روی این روخانه به عنوان مهم ترین و بزرگ ترین حوزه آبریز در منطقه مرکزی استان بسیار مهم است.

وی با اظهار این که ساخت سد گلورد بر روی نکارود از اهمیت خاصی برای کشاورزی منطقه برخوردار است و تاثیر زیادی هم تاکنون داشته است ، بر ضرورت تکمیل طرح های جانبی این سد و آبگیری کامل آن تاکید کرد و گفت : با توسعه سازه های ذخیره آب، می توان روان آب های رودخانه ها را مدیریت و سفره‌های زیر زمینی را تقویت کرد.
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای مازندران ظرفیت ذخیره آب پشت ۱۱ سد بزرگ را ۴۴۲ میلیون متر مکعب برآورد کرد و اظهار داشت : در حال حاضر ۱۴۱ میلیون متر مکعب معادل ۳۲ درصد پشت این سد ها آب وجود دارد که این مقدار نسبت پایان سال آبی گذشته  حدود ۳۰ درصد کمتر است.

از سوی دیگر، کارشناسان معتقد هستند، مازندران به علت شرایط اقلیمی  و اراضی حاصلخیزش  قطب اصلی کشت برنج در کشور محسوب می‌شود اما به علت کاهش نزولات آسمانی و افزایش دمای هوا  در این سال‌ها با معضل جدی کمبود آب مواجه است و برخی از اراضی تحت کشت برنج به علت کمبود آب خشک شده و خساراتی برای کشاورزان مازندرانی به وجود آورده است.
همچنین این خشکسالی‌ها بروی زیستگاه پرندگان و موجودات آبزی نظیر آب بندان لپو زاغمرز بهشهر تاثیرات مخربی دارد.

ایجاد سدها در مسیل رودخانه ها از دیگر مشکلاتی است که مازندران با آن دست پنجه نرم می‌کند. سد گلورد منطقه هزار جریب بهشهر که از اهداف ساخت آن جبران کمبود آب در سال‌های خشک و همچنین مانع ایجاد سیلاب در منطقه بود، پس از سال‌ها به روی رودخانه نکارود ساخته شد اما نه تنها مشکل کم آبی منطقه را حل نکرد بلکه باعث  خشک شدن رودخانه‌ها و آب بندان‌های منتهی به رودخانه‌ها شده است مضاف به اینکه ساخت اینگونه سدها  مستلزم از بین بردن جنگل‌ها و یا روستاهای قدیمی  با اصالتی می‌شود که بعد از ساخت سد نه تنها هیچ‌ بهره‌ای از ساخت سد نبرده‌اند بلکه باعث از بین رفتن زمین‌های شالیزاری کنار رودخانه و یا چراگاهای دام‌هایشان شده است.

این کارشناسان به آب بندان لپو زاغمرز بهشهر به عنوان یکی از قربانیان سد گلورد نام می‌برند، آنها معتقد هستند با بسته شدن این سد و خشکی رودخانه نکارود موجب کاهش حجم ورودی آب به این آب بندان شده است.
این آب بندان سال‌ها قبل که وسعت بسیار کمتری داشت و زیستگاه پرندگان محسوب می‌شد توسط روستاییان منطقه  زاغمرز جهت مصارف کشاورزی وسعت بیشتری پیدا کرد.

آب بندان لپو تا قبل از احداث سد گلورد با مشکل کمبود آب مواجه نبود ولی در حال حاضر به علت کمبود آب در حال خشک‌شدن است  و اندک آب آن توسط کشاورزان جهت کشت برنج  زمین‌های همجوار آب‌بندان با استفاده از موتورهای آب تخلیه می‌شود و آسیب جدی به این آب بندان که یکی از زیستگاهای پرندگان و جانوارن آبزیست وارد کرده است.به گزارش ایسنا، در هر صورت، به نظر می‌رسد مازندران در مسیر خشکسالی با سرعت زیاد در حال حرکت است و اگر راهی درست و منطبق با نگاه کارشناسی و علمی برای خروج از این بحران دیده نشود، بعید نیست که سال‌های آینده، شاهد مازندرانی "خشک" باشیم.