تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۱۲ ساعت ۱۰:۲۰
کد مطلب : ۲۹۷۷۲۹
محیط زیست کشور دیگر تاب اشتباه ندارد
گروه جامعه:روزنامه توسعه ایرانی نوشت: ابراهیم رئیسی دیروز در حالی معاون خود در سازمان حفاظت محیط زیست را منصوب کرد که بسیاری از کارشناسان معتقدند، ظرفیت‌های محیط‌زیستی کشور، دیگر تحمل اشتباه و سوءمدیریت‌های دوباره را ندارد.
انتخاب علی سلاجقه، به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در حالی با تاخیر فراوان و پس از حدود دو ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم رقم خورد که این سوال مطرح است که این سازمان با مدیریت جدید، چقدر انگیزه، دانش، توان و البته اجازه حفاظت از محیط‌زیست کشور را دارد؟
در سال‌های اخیر نه تنها ایران بلکه همه دنیا با ابر معضلات زیست محیطی دست به گریبانند؛ از تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی تا سیل و آتش‌سوزی در جنگل‌ها.
در حالی این وضعیت توجه مردم و دولت‌های جهان را بیش از پیش به محیط‌زیست و اهمیت آن جلب کرده که ایران در چهار مؤلفه آب، خاک، هوا و تنوع زیستی شرایط نگران‌کننده‌ای دارد.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۸ سازمان ملل، ایران بالاترین میزان فرسایش خاک در جهان را دارد. به طوری که یک دوازدهم از کل فرسایش خاک در جهان در ایران رخ می‌دهد.
اما همه مشکل زیست محیطی ایران به این مورد ختم نمی‌شود؛ خشکسالی، کمبود منابع آبی، فرونشست زمین، آلودگی هوا، گرد و غبار، تخریب زیستگاه‌ها، تغییر کاربری اراضی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع و... از چندین و چند مورد چالش‌های زیست محیطی است که می‌تواند سرنوشت ساکنان این منطقه از کره زمین را دستخوش تغییرات نامطلوبی کند و تنش‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی فراوانی را به دنبال داشته باشد که نمونه آن در ماه‌ها و سال‌های گذشته باعث وقوع حوادث و اعتراضاتی در برخی مناطق و شهرهای کشور شد.
همین موضوع شاید دلیل مهمی بود که دولت سیزدهم چالش محیط زیست را نه یک بحران ساختگی اجنبی، بلکه واقعیتی مهم ارزیابی کند و با وسواس بیشتری به آن بپردازد.
با این حال معاون رئیس‌جمهور برای صندلی ساختمان پردیسان، دیرتر از آنچه انتظار می‌رفت انتخاب شد. برخی این انتخاب دیرهنگام را به دلیل فشارهای مختلفی دانستند که از جانب گروه‌های سیاسی و بنگاه‌های اقتصادی بر رئیس دولت وارد می‌شد.
گروه‌هایی که تصمیمات سازمان نه چندان قدرتمند محیط‌زیست در جهت محافظت از منابع طبیعی کشور، می‌تواند منافع و کارتل‌های اقتصادی آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد.
رئیس جدید سازمان حفاظت از محیط زیست کیست؟
پس از آنکه کابینه پیشنهادی ابراهیم رئیسی به مجلس رفت و رای اعتماد گرفت، بسیاری منتظر بودند معاونت‌های ریاست جمهوری نیز به سرعت انتخاب شوند.
مخصوصا معاونت پرچالش محیط زیست که با مدیریت عیسی کلانتری در دولت دوازدهم و سوءمدیریت و غیر‌پاسخگویی‌اش صدای رسانه‌ها را درآورده بود.
اما رئیس‌جمهور فعالیت‌هایش را آغاز کرد، وزاری جدید دست به تغییرات در بدنه وزارتخانه‌ها زدند، واکسیناسیون شتاب گرفت، اما خبری از انتخاب رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نشد تا اینکه بعد از دو ماه و با وجود پیشنهادهای مختلف به عنوان ریاست این سازمان، دیروز علی سلاجقه که دانش آموخته مهندسی آب است و ریاست سازمان جنگل‌ها را در کارنامه دارد، سکاندار سازمان محیط‌زیست شد.
در رزومه علی سلاجقه آمده است که او دانش آموخته دانشگاه تهران است. مدرک کارشناسی خود را در ۱۳۷۰ در رشته مهندسی منابع طبیعی-آبخیزداری از دانشگاه تهران و مدرک کارشناسی ارشد خود را در سال ۱۳۷۳ در رشته مهندسی آبخیز- سیلاب از همین دانشگاه دریافت کرده است.
او دارای دکتری مهندسی رودخانه از دانشگاه تهران و مدرک فوق دکتری مهندسی منابع آب از فلوریدای آمریکا است و گفته شده که استاد او در این دوران، کاوه مدنی، معاون رئیس سازمان محیط‌زیست در دولت روحانی بوده است.
سلاجقه از سال ۸۷ تا ۹۱ رئیس انجمن آبخیزداری ایران، از سال ۸۸ تا ۹۰ رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، از سال ۸۹ تا ۹۱ معاون آموزشی اداری و مالی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، از سال ۹۲ تا ۹۵ رئیس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران بود.
او از سال ۸۶ تا ۸۷ مدیر کل مشارکت‌های مردمی و مدیر کل دفتر اقتصاد محیط‌زیست سازمان محیط‌زیست کشور بود و در این بازه زمانی به عنوان دبیر کمیته ملی توسعه پایدار سازمان محیط‌زیست کشور فعالیت داشت.
سلاجقه از سال ۹۰ تا ۹۱ معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور در دوره احمدی‌نژاد بود و به گفته کارشناسان این حوزه به دلیل نگاه حفاظتی به جنگل‌ها خیلی زود برکنار شد.
او از سال ۹۸ تاکنون رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران و عضو انجمن مهندسی منابع آب ایران بوده است.
مردادماه امسال خبری منتشر شد که در آن ۱۶۰ استاد دانشگاه، پژوهشگر و کنشگر محیط‌زیست ومنابع طبیعی ایران، در نامه‌ای سرگشاده به رئیس جمهوری پیشنهاد داده بودند تا علی سلاجقه را به سمت معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست منصوب کند.
به گزارش ایسنا، علی سلاجقه از جمله کارشناسانی است که به «مدیریت جامع حوضه آبخیز» به عنوان راه‌حل عبور از خشکسالی و نجات از سیل و مدیریت منابع آب در کشور تاکید می‌کند.
او همچنین معتقد است که اگر مدیریت جامع حوضه آبخیز به‌عنوان یک زیرساخت اساسی برای همه ارکان عمرانی جهت حفظ پایداری طبیعت در مجلس به‌عنوان قانون به تصویب برسد و دستگاه‌های اجرایی مکلف شوند در قالب مدیریت جامع حوضه آبخیز نقش خود را احیا کنند، هم توسعه به نحو مطلوب انجام می‌شود و هم در شرایط حدی مانند خشکسالی و سیلاب، کشور می‌تواند پایدار باشد و مردم صدمه نبینند.
سلاجقه و چالش آب
شاید بتوان گفت در ساعات پس از اعلام انتصاب سلاجقه به عنوان رئیس سازمان محیط‌زیست بسیاری از کارشناسان نگاه مثبتی به این انتخاب داشتند.
آنها می‌گویند در روزهایی که به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور ۳۰۴ شهر در معرض تنش آبی و ۱۰۱ شهر از میان آنها در وضعیت قرمز تامین آب قرار دارند و براساس آنچه عیسی کلانتری، رئیس سابق این سازمان نیز گفته بیش از ۸۰ درصد تالاب‌های کشور فاقد آب هستند یا در وضعیت بحرانی شدید به سر می‌برند و تالاب‌های جنوب کشور، دریاچه بختگان، جازموریان و گاوخونی قربانی ساخت سدها و توسعه بی‌رویه شده‌اند و لازم است فکری اساسی در زمینه مدیریت منابع آب کشور و دیده شدن حق‌آبه زیست محیطی تالاب‌های در معرض نابودی شود، انتخاب فردی متخصص، می‌تواند قدم موثری در این زمینه باشد.
چالش‌های مدیریت جدید محیط زیست کشور
اما همانطور که گفته شد ماجرای محیط زیست کشور تنها به آب ختم نمی‌شود. پدیده فرسایش خاک و پیامدهای ناشی از آن نیز مانعی اساسی در برابر توسعه کشور محسوب می‌شود. متخصصین میزان متوسط فرسایش ویژه کشور را از ۱۶ تا ۲۵ تن در هکتار در سال نیز اعلام کرده‌اند. این در حالیست که میانگین آمار جهانی ۶ تن است و برای تشکیل یک سانتیمتر خاک حداقل به ۷۰۰ سال زمان نیاز است.
فرونشست زمین نیز زنگ خطر دیگری است که کارشناسان از آن «بمب ساعتی بیصدا» نام برده‌اند. به گفته رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور از ۳۱ استان کشور ۲۹ استان در خطر پدیده فرونشست زمین قرار دارند.
آتش‌سوزی جنگل‌ها و تالاب‌ها و ... نیز موضوع مهمی است که در سال‌های اخیر بیش از پیش شاهد آن بوده‌ایم که باید مورد توجه جدی رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار بگیرد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و طبق آمار ۲۰سال اخیر سازمان جنگل‌ها، ۳۰ هزار فقره حریق در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده که منجر به سوختن بیش از ۲۸۰ هزار هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع در آتش شده است.
به عبارت دیگر ایران سالانه ۱۴ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع خود را تنها در آتش‌سوزی‌ها از دست داده است و آنچه موجب نگرانی عمیق می‌شود، این است که بیش از ۹۰ درصد این آتش‌سوزی‌ها توسط عامل انسانی رخ داده است. عوامل انسانی که برخی از آنها بنگاه های اقتصادی بزرگی هستند که لازم است، سازمان محیط‌زیست با اقتدار و مستقل در برابر آنها قد علم کند و از منابع طبیعی کشور بدون هر گونه زد و بند دفاع کند.
اما علاوه بر آب و خاک و آتش، آلودگی هوا از ذرات معلق و ازن گرفته تا ریزگردها نیز همچنان یک بحران جدی و نفس‌گیر است که به‌طور مستقیم بر سلامت مردم اثر می‌گذارد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند، مقابله با الودگی هوا نیازمند توان مدیریتی سازمان محیط زیست در مقابله با کارخانه‌جات الاینده، خودروسازان و شرکت های پتروشیمی دارد. اتفاقی که در سالیان گذشته در عملکرد روسای قبلی این سازمان دیده نشد.
با وجود همه این‌ها به نظر می‌رسد اولویت‌های محیط‌زیستی کشور چیزی فراتر از انتخاب رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و در رویکرد دولت و نهادهای تصمیم‌گیر خارج از دولت است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند در کشوری که رویکرد تصمیم‌گیران حداکثر استفاده از منابع، بدون در نظر گرفتن توان بوم‌شناختی سرزمین است، نمی‌توان از ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست و حتی کل بدنه این سازمان انتظار معجزه داشت.
انتخاب علی سلاجقه، به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در حالی با تاخیر فراوان و پس از حدود دو ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم رقم خورد که این سوال مطرح است که این سازمان با مدیریت جدید، چقدر انگیزه، دانش، توان و البته اجازه حفاظت از محیط‌زیست کشور را دارد؟
در سال‌های اخیر نه تنها ایران بلکه همه دنیا با ابر معضلات زیست محیطی دست به گریبانند؛ از تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی تا سیل و آتش‌سوزی در جنگل‌ها.
در حالی این وضعیت توجه مردم و دولت‌های جهان را بیش از پیش به محیط‌زیست و اهمیت آن جلب کرده که ایران در چهار مؤلفه آب، خاک، هوا و تنوع زیستی شرایط نگران‌کننده‌ای دارد.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۸ سازمان ملل، ایران بالاترین میزان فرسایش خاک در جهان را دارد. به طوری که یک دوازدهم از کل فرسایش خاک در جهان در ایران رخ می‌دهد.
اما همه مشکل زیست محیطی ایران به این مورد ختم نمی‌شود؛ خشکسالی، کمبود منابع آبی، فرونشست زمین، آلودگی هوا، گرد و غبار، تخریب زیستگاه‌ها، تغییر کاربری اراضی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع و... از چندین و چند مورد چالش‌های زیست محیطی است که می‌تواند سرنوشت ساکنان این منطقه از کره زمین را دستخوش تغییرات نامطلوبی کند و تنش‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی فراوانی را به دنبال داشته باشد که نمونه آن در ماه‌ها و سال‌های گذشته باعث وقوع حوادث و اعتراضاتی در برخی مناطق و شهرهای کشور شد.
همین موضوع شاید دلیل مهمی بود که دولت سیزدهم چالش محیط زیست را نه یک بحران ساختگی اجنبی، بلکه واقعیتی مهم ارزیابی کند و با وسواس بیشتری به آن بپردازد.
با این حال معاون رئیس‌جمهور برای صندلی ساختمان پردیسان، دیرتر از آنچه انتظار می‌رفت انتخاب شد. برخی این انتخاب دیرهنگام را به دلیل فشارهای مختلفی دانستند که از جانب گروه‌های سیاسی و بنگاه‌های اقتصادی بر رئیس دولت وارد می‌شد.
گروه‌هایی که تصمیمات سازمان نه چندان قدرتمند محیط‌زیست در جهت محافظت از منابع طبیعی کشور، می‌تواند منافع و کارتل‌های اقتصادی آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد.
رئیس جدید سازمان حفاظت از محیط زیست کیست؟
پس از آنکه کابینه پیشنهادی ابراهیم رئیسی به مجلس رفت و رای اعتماد گرفت، بسیاری منتظر بودند معاونت‌های ریاست جمهوری نیز به سرعت انتخاب شوند.
مخصوصا معاونت پرچالش محیط زیست که با مدیریت عیسی کلانتری در دولت دوازدهم و سوءمدیریت و غیر‌پاسخگویی‌اش صدای رسانه‌ها را درآورده بود.
اما رئیس‌جمهور فعالیت‌هایش را آغاز کرد، وزاری جدید دست به تغییرات در بدنه وزارتخانه‌ها زدند، واکسیناسیون شتاب گرفت، اما خبری از انتخاب رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نشد تا اینکه بعد از دو ماه و با وجود پیشنهادهای مختلف به عنوان ریاست این سازمان، دیروز علی سلاجقه که دانش آموخته مهندسی آب است و ریاست سازمان جنگل‌ها را در کارنامه دارد، سکاندار سازمان محیط‌زیست شد.
در رزومه علی سلاجقه آمده است که او دانش آموخته دانشگاه تهران است. مدرک کارشناسی خود را در ۱۳۷۰ در رشته مهندسی منابع طبیعی-آبخیزداری از دانشگاه تهران و مدرک کارشناسی ارشد خود را در سال ۱۳۷۳ در رشته مهندسی آبخیز- سیلاب از همین دانشگاه دریافت کرده است.
او دارای دکتری مهندسی رودخانه از دانشگاه تهران و مدرک فوق دکتری مهندسی منابع آب از فلوریدای آمریکا است و گفته شده که استاد او در این دوران، کاوه مدنی، معاون رئیس سازمان محیط‌زیست در دولت روحانی بوده است.
سلاجقه از سال ۸۷ تا ۹۱ رئیس انجمن آبخیزداری ایران، از سال ۸۸ تا ۹۰ رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، از سال ۸۹ تا ۹۱ معاون آموزشی اداری و مالی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، از سال ۹۲ تا ۹۵ رئیس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران بود.
او از سال ۸۶ تا ۸۷ مدیر کل مشارکت‌های مردمی و مدیر کل دفتر اقتصاد محیط‌زیست سازمان محیط‌زیست کشور بود و در این بازه زمانی به عنوان دبیر کمیته ملی توسعه پایدار سازمان محیط‌زیست کشور فعالیت داشت.
سلاجقه از سال ۹۰ تا ۹۱ معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور در دوره احمدی‌نژاد بود و به گفته کارشناسان این حوزه به دلیل نگاه حفاظتی به جنگل‌ها خیلی زود برکنار شد.
او از سال ۹۸ تاکنون رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران و عضو انجمن مهندسی منابع آب ایران بوده است.
مردادماه امسال خبری منتشر شد که در آن ۱۶۰ استاد دانشگاه، پژوهشگر و کنشگر محیط‌زیست ومنابع طبیعی ایران، در نامه‌ای سرگشاده به رئیس جمهوری پیشنهاد داده بودند تا علی سلاجقه را به سمت معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست منصوب کند.
به گزارش ایسنا، علی سلاجقه از جمله کارشناسانی است که به «مدیریت جامع حوضه آبخیز» به عنوان راه‌حل عبور از خشکسالی و نجات از سیل و مدیریت منابع آب در کشور تاکید می‌کند.
او همچنین معتقد است که اگر مدیریت جامع حوضه آبخیز به‌عنوان یک زیرساخت اساسی برای همه ارکان عمرانی جهت حفظ پایداری طبیعت در مجلس به‌عنوان قانون به تصویب برسد و دستگاه‌های اجرایی مکلف شوند در قالب مدیریت جامع حوضه آبخیز نقش خود را احیا کنند، هم توسعه به نحو مطلوب انجام می‌شود و هم در شرایط حدی مانند خشکسالی و سیلاب، کشور می‌تواند پایدار باشد و مردم صدمه نبینند.
سلاجقه و چالش آب
شاید بتوان گفت در ساعات پس از اعلام انتصاب سلاجقه به عنوان رئیس سازمان محیط‌زیست بسیاری از کارشناسان نگاه مثبتی به این انتخاب داشتند.
آنها می‌گویند در روزهایی که به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور ۳۰۴ شهر در معرض تنش آبی و ۱۰۱ شهر از میان آنها در وضعیت قرمز تامین آب قرار دارند و براساس آنچه عیسی کلانتری، رئیس سابق این سازمان نیز گفته بیش از ۸۰ درصد تالاب‌های کشور فاقد آب هستند یا در وضعیت بحرانی شدید به سر می‌برند و تالاب‌های جنوب کشور، دریاچه بختگان، جازموریان و گاوخونی قربانی ساخت سدها و توسعه بی‌رویه شده‌اند و لازم است فکری اساسی در زمینه مدیریت منابع آب کشور و دیده شدن حق‌آبه زیست محیطی تالاب‌های در معرض نابودی شود، انتخاب فردی متخصص، می‌تواند قدم موثری در این زمینه باشد.
چالش‌های مدیریت جدید محیط زیست کشور
اما همانطور که گفته شد ماجرای محیط زیست کشور تنها به آب ختم نمی‌شود. پدیده فرسایش خاک و پیامدهای ناشی از آن نیز مانعی اساسی در برابر توسعه کشور محسوب می‌شود. متخصصین میزان متوسط فرسایش ویژه کشور را از ۱۶ تا ۲۵ تن در هکتار در سال نیز اعلام کرده‌اند. این در حالیست که میانگین آمار جهانی ۶ تن است و برای تشکیل یک سانتیمتر خاک حداقل به ۷۰۰ سال زمان نیاز است.
فرونشست زمین نیز زنگ خطر دیگری است که کارشناسان از آن «بمب ساعتی بیصدا» نام برده‌اند. به گفته رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور از ۳۱ استان کشور ۲۹ استان در خطر پدیده فرونشست زمین قرار دارند.
آتش‌سوزی جنگل‌ها و تالاب‌ها و ... نیز موضوع مهمی است که در سال‌های اخیر بیش از پیش شاهد آن بوده‌ایم که باید مورد توجه جدی رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار بگیرد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و طبق آمار ۲۰سال اخیر سازمان جنگل‌ها، ۳۰ هزار فقره حریق در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده که منجر به سوختن بیش از ۲۸۰ هزار هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع در آتش شده است.
به عبارت دیگر ایران سالانه ۱۴ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع خود را تنها در آتش‌سوزی‌ها از دست داده است و آنچه موجب نگرانی عمیق می‌شود، این است که بیش از ۹۰ درصد این آتش‌سوزی‌ها توسط عامل انسانی رخ داده است. عوامل انسانی که برخی از آنها بنگاه های اقتصادی بزرگی هستند که لازم است، سازمان محیط‌زیست با اقتدار و مستقل در برابر آنها قد علم کند و از منابع طبیعی کشور بدون هر گونه زد و بند دفاع کند.
اما علاوه بر آب و خاک و آتش، آلودگی هوا از ذرات معلق و ازن گرفته تا ریزگردها نیز همچنان یک بحران جدی و نفس‌گیر است که به‌طور مستقیم بر سلامت مردم اثر می‌گذارد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند، مقابله با الودگی هوا نیازمند توان مدیریتی سازمان محیط زیست در مقابله با کارخانه‌جات الاینده، خودروسازان و شرکت های پتروشیمی دارد. اتفاقی که در سالیان گذشته در عملکرد روسای قبلی این سازمان دیده نشد.
با وجود همه این‌ها به نظر می‌رسد اولویت‌های محیط‌زیستی کشور چیزی فراتر از انتخاب رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و در رویکرد دولت و نهادهای تصمیم‌گیر خارج از دولت است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند در کشوری که رویکرد تصمیم‌گیران حداکثر استفاده از منابع، بدون در نظر گرفتن توان بوم‌شناختی سرزمین است، نمی‌توان از ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست و حتی کل بدنه این سازمان انتظار معجزه داشت.
پربينندهترين مطالب و خبرها
