تاثیر فرونشست زمین بر دو بحران در تهران

 فرونشست زمین که از آن به ‌عنوان «زلزله خاموش» نیز یاد می‌شود تقریبا تمام دشت‌های کشور که آب شیرین زیرزمینی دارند را در معرض خطر جدی قرار داده است. نشست زمین به عنوان یک پدیده بسیار خطرناک ۲۹ استان کشور را درگیر کرده است و به‌ عنوان آخرین و غیرقابل بازگشت‌ترین مرحله از فرآیند بیابان‌زایی شناخته می‌شود.
این پدیده شامل فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین است که بیشتر تحت تاثیر فعالیت‌های انسانی و براثر برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کاهش این منابع آبی رخ می‌دهد.
اعلام هشدار نسبت به فرونشست زمین در شهرها و استان‌های مختلف کشور در حالی روزبه‌روز بیشتر می‌شود که دشت‌های جنوب استان تهران نیز چند سالی است که براثر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی با این ‌پدیده دست به گریبان شده است.
 طبق آمار حدودی هر سال بین ۲۵ سانتی متر در دشت‌های تهران فرونشست صورت می‌گیرد و سطح آب در این دشت‌ها نیز از ۴۵ سانتیمتر تا ۱.۵ متر در حال کاهش است و آنطور که مسوولان اعلام کرده‌اند تهران روزی یک میلی متر دچار فرونشست می‌شود که عدد بسیار زیادی است و همین موضوع اهمیت توجه به چاه‌های غیرمجاز را نشان می‌دهد.
سید نقی عزیزی - معاون فنی اداره منابع طبیعی استان تهران می‌گوید: فرونشست زمین که براثر استفاده بی رویه از آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیر مجاز و عدم رعایت الگوی کشت و زرع و پایین بودن راندمان آبیاری اتفاق می‌افتد، باعث اسفنجی شدن لایه خاک زیرین و فرو رفتن زمین بر اثر وزن لایه‌های بالایی و در نتیجه کاهش ارتفاع زمین می‌شود و این وضعیت را می‌توان به‌صورت عینی و واضح در اراضی کشاورزی دارای چاه آب زیر زمینی مشاهده کرد چون دهانه چاه پس از چند سال استفاده، بالاتر از سطح خاک اطراف قرار می‌گیرد.
او کاهش آب‌ چاه‌های کشاورزی و شرب، خشک شدن پوشش گیاهی سطح اراضی، ایجاد درز و ترک در سطح خاک و وارد شدن صدمه به تاسیسات، ریل قطار، جاده، ساختمان‌ها، شبکه برق و گاز و نفت و... را از مهم‌ترین ‌پیامدهای فرونشست زمین عنوان کرد و گفت: با از بین رفتن پوشش گیاهی سرعت حرکت باد افزایش ‌پیدا می‌کند و قدرت تخریب خاک و در نتیجه بیابان‌زایی و خیزش گرد و غبار بیشتر می‌شود.
۲۵ هزار هکتار از اراضی تهران در شرایط بحران فرسایش بادی 
عزیزی همچنین به وضعیت بیابان‌زایی در استان تهران اشاره و اظهار کرد: ۱۰۵ هزار هکتار از اراضی استان تهران  به عنوان اراضی بیابانی شناسایی شده است که  ۲۵ هزار هکتار از این اراضی در شرایط بحرانی فرسایش بادی هستند که به عنوان کانون های بحرانی شناسایی شده و ۷۵ هزار هکتار نیز تحت تاثیر این کانون‌های بحرانی قرار گرفته‌اند.
معاون فنی اداره منابع طبیعی استان تهران با اشاره به اینکه بیشترین اراضی بیابانی استان تهران در شهرستان‌های ملارد، ‌پیشوا، ورامین، ری و ‌پاکدشت واقع شده‌اند، افزود: واقع شدن بخش زیادی از سرزمین ایران در عرض جغرافیایی گرم و کم بارش که در طول عمر زمین پتانسیل بیابانی شدن را دارد از دلایل طبیعی بیابان‌زایی در استان تهران است اما تغییرات اقلیمی، عدم رعایت آمایش سرزمینی و الگوی کشت،  استفاده غیر فنی از اراضی کشاورزی،  چرای بی‌رویه دام در مراتع، از بین بردن پوشش گیاهی مراتع بر اثر شخم و شیار و بوته‌کنی برای استفاده‌های مختلف و توسعه شهرها و روستا و اجرای طرح‌های عمرانی وسیع از جمله عوامل انسانی است که روند بیابان‌زایی را تشدید می‌کند.
به گفته عزیزی، اجرای طرح‌های اصلاحی و احیایی مانند نهال‌کاری و بوته‌کاری، افرایش پوشش گیاهی و افزایش ضریب نفوذ آب باران و کاهش روان‌آب، احداث بادشکن‌های زنده و غیر زنده در مناطق باد خیز از جمله اقداماتی است اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران در زمینه مقابله با بیابان‌زایی انجام داده است.
اما این اقدامات به‌تنهایی نمی‌تواند از اثربخشی لازم برخوردار باشد بنابراین لازم است راهکارهای دیگری از جمله کاهش چرای دام در مراتع حساس و کم‌پوشش و فرهنگ‌سازی در جهت کاهش فشار بر اراضی حساس و کم بارش و دارای اقلیم خشک و شکننده در میان آحاد جامعه صورت گیرد.
با این حال اجرای این راهکارها نیازمند این است که همه از مسوولان عالی‌رتبه و تصمیم ساز گرفته تا دامداران و بهره‌برداران،  ساکنان بومی و عشایر و بخش خصوصی و تشکل‌های مردمی با استفاده از توان مالی دولتی با یکدیگر همکاری و تعامل لازم را داشته باشند.
 نتایج مطالعات کانون‌های بحرانی نشان می‌دهد ۱۸۷ منطقه کشور در ۲۲ استان به‌ اصطلاح بیابانی کشور تحت تاثیر فرسایش بادی هستند که وسعت این مناطق ۲۹.۵ میلیون هکتار است و ۲۳۷ کانون بحرانی فرسایش بادی با وسعت حدود ۱۴ میلیون هکتار در این محدوده وجود دارد.