بهار نیوز - بایدها و نبایدهای تغذیه مادران باردار

گروه جامعه: دوران بارداری دوره بسیار مهمی در زندگی است و سلامت مادر و فرزند به مراقبت‌های این دوره بستگی دارد. بخشی از ارزیابی‌ها و مراقبت‌های لازم طبق دستورالعمل‌های جامع توسط نظام سلامت و پزشکان و ماماها برای خانم‌های باردار انجام می‌شود، اما بخش مهمی از سلامت بارداری نیز بر عهده خانم باردار و اطرافیان اوست و شاخص‌های مربوط به سبک زندگی خانم باردار در داشتن یه بارداری سالم و موفق تعیین‌کننده‌اند.

شهرزاد هاشمی جراح و متخصص زنان و زایمان، درباره تأثیر عوامل مربوط به سبک زندگی در مادران باردار گفت: بی‌تردید برای یک بارداری سالم، لازم است که سلامت عمومی مادر در وضعیت مطلوبی باشد و این امر نیازمند یک سبک زندگی سالم است. شاخص‌های مربوط به سبک زندگی، مانند تغذیه، ورزش و تحرک و استرس‌های جسمی و روانی بر سلامت مادر و در نتیجه سلامت بارداری مؤثرند.

فلوشیپ پریناتولوژی، درباره اهمیت تغذیه در دوران بارداری و باید و نبایدهای تغذیه‌ای در این دوره، توضیح داد: جنین از طریق جفت نیازهای خود را از بدن مادر تأمین می‌کند. بنابراین، لازم است که مادر تمام مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کند. البته جنین به هر حال مواد غذایی مورد نیاز خود را از بدن مادر تأمین می‌کند، اما اگر دریافت مادر ناکافی باشد، سلامت مادر به مخاطره می‌افتد. برای نمونه، اگر مادری دچار کم‌خونی باشد، جنین او دچار کم‌خونی نمی‌شود، بلکه خود مادر دچار مشکل خواهد شد. بنابراین لازم است خانم‌های باردار یک رژیم غذایی متنوع، متعادل و مکفی در پیش بگیرند تا دچار عوارضی مثل کم‌خونی، پوکی استخوان و…، نشوند.

وی درباره تغذیه مناسب برای مادران باردار گفت: به خانم‌های باردار اکیداً توصیه می‌کنیم که میوه و سبزیجات تازه را در برنامه غذایی خود قرار دهند. همچنین، لازم است که دریافت پروتئین لازم در برنامه غذایی آنها در نظر گرفته شود. مصرف لبنیات برای دریافت کلسیم لازم نیز بسیار مهم است. اگر خانمی یک برنامه غذایی مناسب داشته باشد و به تنوع، کفایت و تعادل در دریافت مواد غذایی دقت کند، نیازی به مکمل‌هایی مثل مولتی‌ویتامین یا کلسیم نخواهد داشت. در واقع تنها دو مکمل برای همه خانم‌های باردار ضروری است؛ فولیک اسید و آهن. دیگر مکمل‌ها تنها بر اساس شرایط خانم و تشخیص پزشک ضرورت می‌یابد.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره ضرورت دریافت مکمل‌های فولیک اسید و آهن بیان کرد: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که دریافت مکمل فولیک اسید از یک ماه پیش از بارداری تا پایان سه ماهه اول بارداری از بروز نقایص در طناب عصبی جنین جلوگیری می‌کند. به همین دلیل دریافت این مکمل الزامی است. همچنین، جنین برای تکوین و رشد اندام‌ها نیاز به مقادیری از آهن دارد که از رژیم غذایی معمول تأمین نمی‌شود و بنابراین برای جلوگیری از فقر آهن لازم است که خانم باردار مکمل آهن دریافت کند.

هاشمی در ادامه به برخی محدودیت‌های تغذیه‌ای در بارداری اشاره کرد و افزود: به خانم‌های باردار توصیه می‌کنیم که دریافت مواد غذایی حاوی مقادیر بالای ویتامین آ مثل جگر را محدود کنند. زیر مقدار زیاد این ویتامین می‌تواند عوارض جنینی در پی داشته باشد. همچنین، توصیه می‌شود مصرف غذاهای دریایی و برخی انواع ماهی‌ها که حاوی سطح بالای جیوه هستند، مانند کوسه‌ماهی و ماهی تون محدود شود.

وی در خصوص ورزش در بارداری گفت: ورزش در دوران بارداری با افزایش آمادگی و انعطاف بدنی، افزایش گردش خون و خون‌رسانی بهتر به جنین، ارتقا سلامت مادر و کمک به رشد بهتر جنین می‌تواند بسیار مفید باشد. البته چند محدودیت برای ورزش خانم‌های باردار وجود دارد: نخست، به دلیل برخی تغییرات هورمونی رباط‌ها و لیگامان‌های خانم باردار شل می‌شوند و حفظ تعادل سخت‌تر می‌شود، بنابراین انجام ورزش‌های تعادلی می‌تواند خطرناک باشد. دوم، ورزش‌هایی که در آنها احتمال آسیب و ضربه به شکم وجود دارد، در دوران بارداری ممنوع است. سوم، ورزشی که باعث ایجاد خستگی بیش از حد و افزایش دمای بدن شود، نباید در دوران بارداری انجام شود.

هاشمی درباره میزان افزایش وزن مناسب در دوران بارداری بیان کرد: اینکه هر خانم باردار در طول دوران بارداری چه میزان باید وزن بگیرد، به شاخص توده بدنی او بستگی دارد. اگر خانمی بر اساس شاخص توده بدنی، در محدود کم‌وزن قرار داشته باشد، باید در هفته بین ۴۵۰ تا ۶۰۰ گرم وزن بگیرد. خانم‌هایی که در محدوده وزن نرمال یا اضافه‌وزن قرار دارند باید بین ۳۰۰ تا ۴۵۰ گرم در هفته افزایش وزن داشته باشند، اما خانم‌هایی که بر اساس شاخص توده بدنی چاق محسوب می‌شوند، افزایش وزن‌شان باید حداکثر ۳۰۰ گرم در هفته باشد. البته از آنجا که در سه ماهه اول بارداری برخی از خانم‌ها ممکن است دچار عوارض گوارشی مانند تهوع شوند، افزایش وزن نیم تا یک کیلو در سه ماهه اول هم برای ما قابل پذیرش است.

این فلوشیپ طب مادر و جنین یادآور شد: ما اصلاً رژیم سخت و کاهش وزن را در دوران بارداری توصیه نمی‌کنیم. زیرا گرسنگی کشیدن باعث سوختن چربی‌های بدن به جای کربوهیدرات‌ها و در نتیجه تولید ماده‌ای به نام کتون می‌شود که می‌تواند در آینده بر تکامل حرکتی نوزاد اثر سو داشته باشد. بنابراین، رژیم کاهش وزن در دوران بارداری نادرست است و مادر باید طبق شیب تعیین شده بر اساس شاخص توده بدنی، افزایش وزن داشته باشد.
هاشمی درباره رفتن به سر کار در دوره بارداری توضیح داد: اگر شغل خانم سخت و طاقت‌فرسا باشد، مثلاً خانم باید مدت طولانی سرپا باشد یا در معرض استرس‌های شدید جسمی و روانی قرار دارد، توصیه می‌کنیم مرخصی بگیرد. زیرا مطالعات نشان داده‌اند که اینگونه مشاغل خطر بروز عوارضی همچون مسمومیت بارداری و پاره شدن پرده جنینی و در نتیجه زایمان زودرس را افزایش می‌دهند. اما اگر شغل خانم باردار سخت و استرس‌آور نباشد، سر کار رفتن تا سه ماهه سوم اشکالی ندارد.

وی درباره مجاز بودن یا نبودن مسافرت در بارداری گفت: اگر وضعیت سلامت مادر مناسب باشد و ملاحظات خاصی وجود نداشته باشد، مسافرت چه هوایی و چه زمینی تا هفته سی و ششم مشکلی ندارد. فقط از آنجا که میزان انعقاد پذیری خون در دوران بارداری افزایش می‌یابد و خطر لخته‌شدن خون وجود دارد، توصیه می‌شود که در مسافرت‌های با مسافت طولانی، خانم هر دو ساعت یک بار، ده تا پانزده دقیقه قدم بزند.

هاشمی در خصوص واکسیناسیون در دوران بارداری افزود: واکسن هپاتیت ب، واکسن کزاز (اگر ۱۰ سال از دریافت واکسن قبلی گذشته باشد) و واکسن آنفلوانزا برای خانم‌های باردار لازم است.وی در پایان یادآور شد: در کنار تمام عوامل جسمی گفته‌شده، نباید نقش مهم عوامل روانی را در یک بارداری سالم و موفق فراموش می‌کنیم. مسائل روانی مادر و خشونت خانگی از جمله شاخص‌های مهمی است که طبق دستورالعمل‌های ایران و جهان باید در دوران بارداری ارزیابی و غربالگری شود. باید توجه داشت که خشونت خانگی معنای وسیعی دارد و تنها به خشونت فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه بی‌توجهی، نادیده‌گرفتن شرایط بارداری و … نیز از مصادیق خشونت خانگی‌اند و می‌توانند به افسردگی خانم باردار منجر شوند و این افسردگی می‌تواند سلامت مادر و جنین را به مخاطره بیندازد. بنابراین حمایت عاطفی و روانی از خانم باردار، پرهیز از ایجاد فضای پر تنش و استرس‌آور و آرامش بخشیدن به او، از وظایف مهم همسر و دیگر اعضای خانواده است.