بهار نیوز - مرگ در انتظار دشت‌های پایتخت

گروه جامعه: کارشناسان زمین شناسی معتقدند برای احیاء و مرمت منطقه‌ای که دچار فرونشست شده دست کم ۵۰ هزار سال زمان نیاز است، اما با انجام برخی اقدامات می توان از روند افزایشی و وقوع این پدیده در دشت‌های دیگر جلوگیری کرد.برای جلوگیری از افزایش پدیده فرونشست و نجات دیگر دشت‌ها باید طرح تعادل بخشی وزارت نیرو با شدت اجرا شود و نباید برای یک دوره ۱۰ ساله بیشتر از ۴۰ درصد از توان استحصال آب در اختیار بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب قرار گیرد.

بیش از ۸۰ درصد آب مصرفی خاورمیانه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که این رقم در کشور ما به ۹۲ درصد می‌رسد در حالی‌که میانگین جهانی مصرف در حوزه کشاورزی ۷۰ درصد است، تفاوت بین ۷۰ تا ۹۲ درصد میزان مصرف آب، بیانگر پایین بودن راندمان آبیاری در غیاب سیستم‌های نوین آبیاری و طرح اصلاح الگوی گشت، ظهور پیدا کرده است.

از سوی دیگر شروع یکسال خشک با سد‌های خالی، یعنی سوت آغاز یک تنش و حتی بحران آبی! آمار‌های مدیر دفتر تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران نشان می‌دهد که سد‌ها شرایط نامطلوبی از نظر پس‌انداز آب دارند و اگر در فصل پاییز که معمولاً در آن بارش‌ها روند افزایشی می‌گیرد، آمار‌ها بهبود نیابد، دوره سختی از نظر منابع آبی پیش روی کشور خواهد بود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و رئیس بخش زلزله و خطرپذیری در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: براساس مطالعات و برآورد‌های صورت گرفته در رابطه با فرونشست زمین در گستره تهران، در قسمت‌های جنوبی به ویژه به سمت جنوب غربی تهران در مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ به سمت شهرستان اسلامشهر و جنوب غرب دشت شهریار نرخ فرونشست زمین به مراتب بالا است و در زون‌های خاصی به بیشینه مقدار خود به ۲۵ سانتی متر در سال می‌رسد که اگر اقدام جدی در این خصوص انجام نشود ظرف ۲۰ سال آینده این عدد در زون‌های مرکزی فرونشست حداکثر تا پنج متر پایین می‌رود.

علی بیت اللهی افزود: این پدیده که به تدریج رخ می‌دهد در جنوب غرب تهران در مناطق شهری در سطح زمین آثار خاصی از خود را نشان نداده، ولی به صورت ترک‌های ساختمانی، ترک در پل‌ها و المان‌های طولی ظاهر می‌شود.وی ادامه داد: طبق برآورد‌هایی که در کل دنیا توسط تیم‌های مطالعاتی صورت گرفته، عمده‌ترین دلیل فرونشست، پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در مناطق مختلف است، اگر سطح آب در آبرفت‌های زیرسطحی پایین رود لابه لای دانه بندی خاک خالی می‌ماند و در اثر وزن لایه‌های فوقانی، درهم فشرده می‌شوند و با به وجود آمدن یک لایه خاک متراکم و فشرده طبیعتا حجم آن لایه کمتر شده و در سطح زمین به صورت پایین رفت ارتفاعی به اسم فرونشست خود را نشان می‌دهد.

بیت اللهی با بیان اینکه در مناطقی با ریزدانه و درصد بالای رس، فرونشست به مراتب محسوس‌تر از مناطقی با دانه‌های درشت است ادامه داد: علاوه بر افت سطح آب زیرزمینی اندازه دانه بندی رسوبات زیرسطحی هم در بروز پدیده فرونشست بسیار مهم است.به گفته این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، فرونشست روندی توسعه‌گرا دارد و سال به سال محدوده اثر آن گسترش می‌یابد که اگر تمهیداتی اتخاذ نشود این پدیده در نواحی مرکزی شهر تهران گسترش می‌یابد و حتی بسیاری از زیر ساخت‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بیت اللهی با اشاره به تاثیر این پدیده در اساخت و ساز‌ها اذعان داشت: طراحی ساختمان‌ها، پی و شالوده بنا به صورت افقی، سازه‌هایی که با وزن زیاد بر روی سطح زمین اجرا و احداث می‌شود، بر اثر فرونشست زمین از حالت افقی خارج و به تبع آن این ساختمان‌ها دچار انحا می‌شوند.وی افزود: ساختمان‌های ضعیف، فاقد اسکلت و شیوه‌های مهندسی ساخت و ساز بیشتر دچار ترک خوردگی و شکاف خواهد شد و ساختمان‌های بلند مرتبه نیز تحت تاثیری این پدیده از حالت اصلی خود خارج می‌شود.

سکونت ۲ میلیون و ۵۰۰ نفر در زون فرونشست جنوب غرب تهران
به گفته بیت اللهی، در زون فرونشست جنوب غرب تهران حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ نفر ساکن هستند و علاوه بر شهر تهران، مناطق جنوب و جنوب غربی شهر‌های حاشیه شهر تهران، اسلامشهر، چرمشهر و مناطق صنعتی فراوانی که در جنوب غربی تهران وجود دارد تحت تاثیر فرونشست زمین هستند.

وی افزود: زیر ساخت‌هایی نظیر شریان‌های حیاتی، لوله‌های انتقال نفت و گاز، پالایشگاه‌ها و مخزن سوخت تحت تاثیر این پدیده قرار می‌گیرد چرا که این پدیده حالت بطنی دارد، شاید در بسیاری از المان‌ها آثار مخرب مشاهده نشود، اما با ادامه این روند فرونشست مخرب‌تر خواهد بود.بیت اللهی خاطرنشان کرد: فرونشست همانند زلزله آثار ناگهانی تخریبی گسترده ندارد که موجب تلفات جانی فراوان شود، ولی فروریزش‌های ناشی از این پدیده گاه منجر به ایجاد فرو چاله‌ها و افتادگی‌هایی در سطح زمین می‌شود که در صورت بروز در مسیر‌های جاده‌ای در معابر شهری ممکن است با تلفات جانی همراه باشد.

وی با بیان اینکه مهم‌ترین آثار منفی فرونشست دشت‌های ما در اثر پدیده متراکم شدن لایه‌های آبخوان است که توان جذب آب را در سال‌های آتی از دست می‌دهند، گفت: آب‌های حاصل از بارندگی و نزولات جوی در اثر این فشردگی و تراکم با از دست دادن قدرت نفوذ به پایین در سطح زمین جاری و باعث می‌شود که مواد غذایی خاک که در حدود نیم متری سطح زمین است شسته و دشت‌های حاصلخیز تبدیل به بیابان شود.وی اذعان د اشت: توجه به این پدیده بیشتر، از بعد توسعه پایدار، شهر ایمن، ترک نخوردن ساختمان‌های شهری، آسیب ندیدن شریان‌های حیاتی، زیرساختی و محیط زیست حائز اهمیت است.

راهکار‌ها برای برون رفت از معضل فرونشست زمین
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و رئیس بخش زلزله شناسی و خطرپذیری گفت: برعکس زلزله که برای رخداد آن کنترلی وجود ندارد در مورد فرونشست می‌توان روند وقوع و سرعت این پدیده را کنترل کرد.بیت‌اللهی با بیان اینکه علت اصلی فرونشست، افت آب‌های زیرزمینی است، ادامه داد: برای جلوگیری از تشدید این پدیده باید با سطح آب زیرزمینی در مناطق شهری، دشت‌ها و مصرف آب‌های زیرزمینی را کنترل کرد.

به گفته وی علت اصلی تشدید بحران آب در کشور مصرف بیش از ۹۰ درصد آب در حوزه کشاورزی و پس از آن صنعت و مصارف خانگی است که اگر در زمین‌های زراعی با شیوه‌های آبیاری مدرن محصولاتی کاشته شود که به آب کمتری نیاز دارد، با کاهش استحصال آب‌های زیرزمینی پدیده فرونشست زمین قابل کنترل خواهد بود.کارشناس مدیریت حقوق محیط زیست گفت: شهر تهران از نظر موقعیت جغرافیایی گود است و ساخت و ساز و حفاری‌های بی رویه به نوعی به زمین لطمه می‌زند.

علیرضا دادو نژاد افزود: عوامل انسان ساز با توجه به جمعیت تهران باعث تخریب محیط زیست شده و بخش‌هایی از این تاثیر به نوعی به زمین برمی گردد.وی با بیان اینکه یکی از مشکلات استان تهران برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی است، خاطرنشان کرد: دستگاه‌های مربوطه هم بی رویه مجوز حفر چاه صادر کرده اند که نتیجه آن را در نشست زمین در جنوب شهر تهران شاهد هستیم.دادو نژاد، تنها راهکار جلوگیری از شکاف زمین، مبارزه با بحران فروچاله و فرونشست زمین را در وهله نخست کاهش برداشت آب‌های زیرزمینی، حفر چاه و البته تغذیه مصنوعی و تزریق آب به آبخوان‌ها عنوان کرد.

ضرورت تعادل بین تخلیه و تغذیه آبخوان‌ها
معاون محیط زیست انسانی استان تهران با بیان اینکه اقدام‌های کنترلی در راستای تعادل بین تخلیه و تغذیه آبخوان‌ها ضروریست، گفت: برداشت غیراصولی و بیش از حد منابع آب‌های زیرزمینی، تغییرات اقیلمی و کاهش بارندگی‌ها منجر به برهم خوردن تعادل در زمین و ایجاد فرونشست می‌شود.زهره عبادتیخاطرنشان کرد: اقدام عملی و اجرایی از لحاظ قانون بر عهده محیط زیست نیست، ولی با توجه به اینکه فرونشست‌ها آسیب‌هایی به اکوسیتم وارد می‌کند این مسئله را از طریق دستگاه‌های متولی نظیر دفتر مطالعات زمین و سازمان زمین شناسی پیگیری میشود.به گفته وی در بخش کشاورزی به خاطر نحوه آبیاری، آب زیادی هدر می‌رود و در شهر تهران نیز بخش قابل توجهی از فضای سبز با استفاده از آب چاه‌ها آبیاری می‌شود که این امر باعث برداشت بی رویه از آب‌های زیر زمینی شده است.

عبادتی تاکید کرد: مطلوب المنفع کردن چاه‌های غیرمجاز توسط وزارت نیرو، اجرای برنامه‌های جدی تغذیه آبخوان ها، نظارت بر میزان برداشت آب‌های زیرزمینی، استفاده از پساپ تصفیه شده فاضلاب برای آبیاری فضای سبز و تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان از آبیاری غرقابی به قطره‌ای که می‌تواند نقش قابل توجه‌ای در کاهش مصرف آب‌های زیر زمینی داشته باشد، باید در الویت قرار گیرد.