بهار نیوز - جنجال «کاپتاگون» در عربستان

گروه بین الملل: نشریه "فارین پالیسی" در گزارشی، به اوج گیری شدید قاچاق انواع موادمخدر به عربستان و همچنین تشدید تقاضا برای مخدر‌ها در این کشور پرداخته و بر اساس آمار‌ها و مستندات گوناگون، عربستان سعودی را پایتختِ مواد مخدر منطقه خاورمیانه معرفی کرده است. فارین پالیسی سعی کرده دیگر ابعاد این مساله نظیر محرک‌های اصلی که موجب ایجاد این وضعیتِ بحرانی برای عربستان شده اند را نیز بررسی کند.
فارین پالیسی در این رابطه می‌نویسد: «کشف سه محموله بزرگ مواد مخدر در ماه گذشته در عربستان سعودی، تا حد زیادی گستردگی و عمقِ درگیری این کشور با چالش مواد مخدر را نشان می‌دهد. اول، دولت سوریه در اقدامی همکاری جویانه با عربستان سعودی، اقدام به توقیفِ ۵۰۰ کیلوگرم از آمفتامین‌های اعتیادآور که با نامِ "کاپتاگون" شناخته می‌شوند کرد. محموله‌ای که قرار بود به طور مخفیانه و در قالب یک محموله باری از ماکارونی، وارد ریاض پایتخت عربستان شود. چند روز بعد، مقام‌های عربستانی قریب به ۳۰ میلیون قرص مخدر را که در یک محموله وارداتی هِل، قرار بود وارد این کشور شود، ضبط کردند. سپس در اواسط ماه دسامبر، نیرو‌های امنیت داخلی لبنان یک تلاش جهت قاچاقِ چهار میلیون قرص کاپتاگون به ریاض از طریق اردن را شناسایی و خنثی کردند. محموله‌ای که این بار قرار بود در بسته‌های صادراتیِ قهوه مخفی شود و به عربستان برسد.
کشف محموله‌های کاپتاگون در عربستان سعودی، به پدیده‌ای رایج در این کشور تبدیل شده است. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهند که قرص کاپتاگون (قرص‌هایی کوچک که به راحتی تولید می‌شوند) در تیراژ بالا در سوریه و لبنان و با توجه به افزایش درخواست‌ها در عربستان سعودی تولید می‌شود. عربستان به بازاری پُر رونق برای قاچاقچیان مواد مخدر تبدیل شده و عملا به مثابه پایتختِ مصرف مواد مخدر در منطقه خاورمیانه تلقی می‌گردد.
قرص‌های مخدرِ کاپتاگون، از محبوبیت بالایی در این کشورِ ثروتمند عربی برخوردارند. این قرص‌ها تا حد زیادی خلق و خوی افراد را تغییر و موجب ایجادِ حالتی سرخوشی در افراد شده و آن‌ها را ساعت‌ها بیدار نگه می‌دارند. با این حال، تبعات و پیامد‌های به شدت منفی و مزمنی را برای سلامت انسان‌ها به همراه دارند. بر اساس یافته‌های "دفتر مواد مخدر و جرم و جنایتِ سازمان ملل متحد"، در فاصله میان سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، بیش از نیمی از محموله‌های کاپتاگونِ توقیف شده در منطقه خاورمیانه، در کشور عربستان سعودی کشف شده است. مصرف قرص‌های کاپتاگون ابتدا با اوج گیری جنگ داخلی سوریه، در عربستان سعودی به شدت افزایش پیدا کرد. در آن دوره، شبه نظامیان از این قرص‌ها برای اینکه بتوانند برای مدت طولانی در میدا‌های نبرد بمانند استفاده می‌کردند. در این راستا، برخی از آمار‌ها به این نکته اشاره دارند که در سال ۲۰۱۹، مجموع گردش مالی مواد مخدر تولید شده در سوریه و لبنان، به رقمی بالغ بر پنج میلیارد دلار رسیده است.
در سال‌های اخیر، تقاضا برای قرص‌های مخدرِ کاپتاگون در عربستان سعودی، چند برابر شده است. با این حال، این افزایش در تقاضا موجب کاهشِ تقاضا برای مواد مخدر دیگر نظیر "شاهدانه" و یا "قات" نشده است. مسیر‌های ورود این نوع از مواد مخدر به عربستان متفاوت است. مثلا برخی اعتقاد دارند که ابتدا آن‌ها از افغانستان وارد عراق می‌شوند و از آنجا به عربستان راه می‌یابند. برخی نیز معتقدند که این مواد مخدر از طریق لبنان و سوریه و یا اردن وارد خاک عربستان می‌شوند. اخیرا، "کانابیس ها" (شامل مواد مخدری نظیر شاهدانه، ماده مخدر گل، ماریجوانا و یا حشیش)، تا حد زیادی از یمن وارد عربستان می‌شوند. در این میان، تقریبا کل محموله‌های مخدر قات، از یمن وارد عربستان می‌شود.
کاپتاگون ابتدا در آلمان و با هدف درمانِ عارضه "حمله خواب" و "افسردگی" تولید شد. با این حال، این ماده مخدر در دهه ۱۹۸۰ میلادی و با توجه به اینکه پزشکان به این نتیجه رسیدند که عوارض آن بیشتر از مزایایش است، قدغن شد. در ابتدا، گروه‌های خلافکار در بلغارستان و ترکیه نسبت به ادامه تولید قرص‌های مخدر کاپتاگون اقدام کردند. در نهایت، این ماده مخدر راهِ خود را به لبنان و سوریه نیز پیدا کرد. این مخدر اکنون راه خود را به عربستان نیز از طریق اردن و مصر پیدا کرده است.
عربستان سعودی نگرانی‌های جدی راجع به اثرگذاری به شدت مخرب مواد مخدر جدید بر نسل جوان خود دارد. بر اساس آمارها، اکثریتِ مصرف کنندگان مواد مخدر در عربستان، در فاصله سنی ۱۲ تا ۲۲ سال قرار دارند و از سویی، ۴۰ درصد از معتادان در عربستان، به استفاده از قرص‌های مخدرِ کاپتاگون اعتیاد دارند.
در این راستا، عربستان جدای از اینکه سعی دارد از طریق اقدامات متعدد در حوزه خارجی مانع از ورود محموله‌های مواد مخدر به این کشور شود، در عین حال با پرسش‌های مختلفی دال بر این مساله رو به رو است که از چه طریق می‌تواند تقاضا برای مواد مخدر در جامعه خود را که سرگرمی‌های بسیار کمی را به افراد ارائه می‌کند و محدودیت‌های شدیدی را بر نسل‌های جوان تحمیل می‌کند، کاهش دهد؟
برخی محققان بر این باورند که کسالت (یکنواختی زندگی) و محدودیت‌های شدید اجتماعی، مولفه‌های اصلی جهت مصرف مواد مخدر در میان معتادان در عربستان سعودی هستند. آن‌ها به طور خاص خواستارِ توسعه سرگرمی‌های مختلف در عربستان مخصوصا برای جوانان هستند. در نقطه مقابل، برخی دیگر از پژوهشگران، تا حد زیادی دیدگاه‌های مختلفی دارند. آن‌ها معتقدند که ایجاد تغییرات اجتماعی در عربستان نظیر اجازه دادن به زنان جهت رانندگی کردن و یا برگزاری کنسرت‌های موسیقی در این کشور، نوعی جنگ و نزاع فرهنگی را در عربستان تشویق می‌کند که این مساله در نوع خود منجر به پیامد‌های ناخواسته‌ای نظیرِ افزایش مصرف مواد مخدر شده است. آن‌ها ادعا می‌کنند که جوانان عربستانی تحت تاثیر تغییرات تازه، عملا از اصول زندگی اسلامی جدا شده و به سمت فرهنگ غربی گرایش پیدا می‌کنند. امری که عملا سبک زندگی جدیدی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند که در قالب آن، مصرف مواد مخدر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
با این حال، آمار و داده‌ها این طور نشان می‌دهند که مصرف مواد مخدر، حتی قبل از اصلاحات اجتماعی ایجاد شده جدید از سوی دولت عربستان سعودی نیز در این کشور به شدت بالا بوده است. در این میان، دسترسی ساده به مواد مخدر در عربستان و در عیم حال فقدان تفریحاتی که با سبک زندگی جوانان و به طور کلی مردم عربستان سازگار باشد، بر شدت و دامنه این بحران افزوده است.
"رائدِ" ۲۸ ساله یک جوان عرب است که در عربستان سعودی تحصیل کرده و اکنون منتظر است تا اجازه اقامت خود در این کشور را تمدید کند. وی به شرط ناشناس ماندن با نشریه فارین پالیسی گفتگو کرده تا از هرگونه انتقام جوییِ مقام‌های عربستانی راجع به بازگشت خود به خاک عربستان در امان باشد.وی می‌گوید: "البته که ما در عربستان ماده مخدر مصرف می‌کردیم. این تنها کاری بود که می‌توانستیم در این کشور انجام دهیم. ما در عربستان به شدت با این مشکل مواجه بودیم که سرگرمی نداشتیم و حوصله مان سر می‌رفت. مصرف مخدر‌ها عملا برای ما به یک تفریحِ خوب تبدیل شده بود".
قاچاق مواد مخدر در عربستان با مجازات اعدام همراه است. با این حال، در اغلب موارد، یکچنین مجازاتی عملیاتی نمی‌شود و همین مساله عملا افراد را جهت حرکت به سمت مواد مخدر، مُصر‌تر می‌کند. جدای از این ها، برخی تفکرات در جامعه عربستان وجود دارند که حتی مصرف برخی مخدر‌ها نظیر قات را به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی این کشور و نه به مثابه یک عمل مجرمانه و خلاف می‌نگرند.
عربستان در امر آگاه سازیِ مردم خود نسبت به تبعات منفی مصرف مواد مخدر، و یا مقابله با همکاری برخی قبایل و طوایف این کشور با قاچاقچیان مواد مخدر، با چالش‌های جدی رو به رو بوده است. جدای از این‌ها، قاچاقچیان نیز باهوش‌تر شده اند و راه‌های خلاقانه تری را برای قاچاق ماد مخدر به عربستان پیدا می‌کنند. به عنوان مثال، قاچاقچیانِ کاپتاگون برای اینکه محموله‌های خود را به عربستان برسانند، آن‌ها را در وسایلِ خانه و یا پمپ‌های آب جاساز می‌کنند».