رمزگشایی از سفرِ اردوغان به عربستان

گروه بین الملل:  پایگاه خبری "میدل ایست مانیتور" در گزارشی، به سفر آتی "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه به عربستان سعودی پرداخته و ضمن ابراز شگفتی از اعلام خبر این سفر، به طور خاص سعی کرده محرک‌های اصلی انجامِ این سفر و به طور کلی، ابعاد گوناگون آن را بررسی کند. بدون تردید، وجود تنش‌های شدید در روابط ترکیه و عربستان بویژه پس از ترور "جمال خاشقچی" روزنامه نگار عربستانی در خاک ترکیه و در عین حال، تحریم غیررسمی کالا‌های ترکیه‌ای از سوی عربستان سعودی، بسیاری از ناظران و تحلیلگران را به این درک رسانده بود که در کوتاه‌مدت نباید انتظار بهبود روابط ریاض-آنکارا را داشت. با این حال، موضع گیری اخیر اردوغان مبنی بر سفرِ قریب الوقوع به عربستان، تا حد زیادی بسیاری از این دست معادلات را بر هم زد.
میدل ایست مانیتور در این رابطه می‌نویسد: «"رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه تمایل خود جهت سفر به عربستان سعودی در ماه فوریه را اعلام کرده است. این سفر، به دعوت رسمیِ "ملک سلمان بن عبدالعزیز" پادشاه عربستان انجام خواهد شد. این موضع گیری اردوغان و دولت ترکیه در پاسخ به سوال یک تاجر زن ترکیه‌ای که از اردوغان در مورد ممنوعیتِ اعلام نشده عربستان برای کالا‌های صادراتی ترکیه‌ای سوال کرده بود و خواستار رسیدگی وی جهت حل این مشکل شده بود، انجام شده است.
قرار است اردوغان از ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی نیز در ماه آینده بازدید کند. وی پیشتر و در جریان بازدید "محمد بن زاید" ولیعهد امارات از آنکارا در ماه دسامبر سال ۲۰۲۱، خبر سفر متقابلِ خود به این کشور را اعلام کرده بود. اینطور انتظار می‌رود که سفر اردوغان به عربستان سعودی، بلافاصله پس از سفر وی به امارات متحده عربی انجام شود. پس از آن هم وی به ترکیه بازخواهد گشت.
 احیا سریعِ روابط میان امارات متحده عربی و ترکیه، در پیِ بازدید مشاور امنیت ملی امارات "طحنون بن زاید" از آنکارا در ماه آگوست سال ۲۰۲۱، منجر به ایجاد انتظارات و پیش بینی‌هایی در مورد پیشرفتِ مذاکرات متوقف شده میان ترکیه، مصر و ریاض با محوریتِ تسریع روند برقراری آشتی میان ترکیه و مصر از یک سو، و همچنین بهبود روابط ترکیه و عربستان سعودی از سوی دیگر شد. با این حال، موضع گیری اخیر رئیس جمهور ترکیه مبنی بر اراده وی جهت سفر به عربستان سعودی، بسیاری از ناظران و تحلیلگران را با توجه به فقدان نشانه‌های مثبت از جبهه عربستان جهت بهبود فوریِ روابط با ترکیه، به شدت شگفت زده کرد.
در این راستا، پایگاه خبری میدل ایست آی به تازگی به نقل از یک مقام ارشد ترکیه‌ای که از ماهیت گفتگو‌ها میان ترکیه و عربستان نیز اطلاع دارد نقل کرده که "ریاض پس از آنکه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی دیدار و ملاقات داشت، در ترمیم روابط خود با ترکیه، بیش از پیش جدی‌تر شده است".
به زعم این مقام ترکیه ای: "این موضوع نشان دهنده ایجاد تغییر در موضع غیر قابل انعطافِ عربستان سعودی راجع به تمایل ترکیه به بهبود روابط میان دو کشور است. کما اینکه پیش از این نیز ترکیه در چندین نوبت نسبت به احیای روابط تمایل نشان داده بود و گام‌هایی عینی و محسوس را نیز در این مسیر، جهت نشان دادنِ حسن نیت خود برداشته بود. با این حال، این قبیل ابتکار‌های ترکیه تا همین اواخر، چندان از سمت طرف سعودی با استقبال رو به رو نمی‌شد. با این حال، این مرتبه این عربستانی‌ها بوده اند که به سمت ما (ترکیه) نزدیک شده اند. سعودی‌ها این حس را کرده اند که انگار در حالِ مستثنی شدن و دور ماندن از روند آشتی منطقه‌ای هستند. این در حالی است که آن‌ها قویا مایلند تا بخشی از آن (آشتی منطقه ای) باشند".
مولفه‌های زیادی وجود دارند که موضع عربستان سعودی را جهت آشتی و تعامل بیشتر با ترکیه، تلطیف کرده‌اند و در این میان، تنش زدایی و روند آشتی جویانه در روابط ترکیه و امارات که اخیرا شاهد آن بوده ایم، یکی از مهمترین عوامل در این رابطه می‌باشد. دلیل اصلی این مساله نیز این است که روابط ترکیه با کشور‌های شورای همکاری‌های خلیج فارس خوب بوده است. پس از آنکه کشور‌هایی نظیر امارات و بحرین نیز در روند تنش زدایی و بهبود روابط با ترکیه، به کشور‌هایی نظیر قطر، کویت و عمان پیوستند، عربستان سعودی عملا در قالبِ روابط تنش آمیز خود با ترکیه در منطقه تنها ماند.
سال گذشته، ایران و عربستان گفتگو‌هایی را با هدف تنش زدایی و برقراری آشتی در روابط دوجانبه خود با میانجی‌گری دولت عراق آغاز کردند. با این حال، این گفتگو‌ها هنوز به نتیجه ملموسی نرسیده اند. این مساله به طور خاص با توجه به موضع گیری‌های اخیر مقام‌های عربستانی از جمله "ملک سلمان بن عبدالعزیز" که خطاب به شورای مشورتی عربستان ادعا کرد: "ما با نگرانی سیاست‌های ایران را که امنیت و ثبات منطقه را به خطر می‌اندازند و با ایجاد گروه‌های شبه نظامی مسلح در منطقه و توسعه قدرت نظامی تهران در دیگر کشور‌ها همراه است، رصد می‌کنیم"، بیش از پیش خود را نشان می‌دهد. البته که در این رابطه تهران نیز نقد‌های خاص خود را به عربستان سعودی دارد.
شکی نیست که در جریان سفر آتی اردوغان به عربستان سعودی، مساله تحریم کالا‌های تولیدیِ ترکیه از سوی عربستان به این بهانه که آن‌ها با "تحریم مردمی" در عربستان رو به رو شده‌اند، یکی از دستورکار‌های اصلی رایزنی‌های اردوغان با مسوولان سعودی خواهد بود. انتظار می‌رود که پس از این ملاقات و دیدار، شعارِ تجارت و معامله اقتصادی در حد صفر با ترکیه از سوی مقام‌های عربستانی کنار گذاشته شود، زیرا این سیاست آن هم در بحبوحه پاندمی ویروس کرونا: به تجار عربستانی، تاجران این کشور و مردم آن آسیب می‌زند و در عین حال برای اقتصاد ترکیه نیز حامل خسارت‌هایی جدی است.
پرونده ترور "جمال خاشقچی" روزنامه نگار سرشناس عربستانی از سوی عوامل دولت سعودی در خاک ترکیه، یکی از مهمترین مسائلی است که عملا موجب وخامت در روابط ریاض و آنکارا شده است. ترکیه از طریق سخنگوی ریاست جمهوری خود "ابراهیم کالین" اعلام کرده که آنکارا به حاکمیت دادگاه‌های عربستانی در این مورد احترام می‌گذارد. ترکیه پیشتر جنجال‌های زیادی را به راه انداخته بود تا بر اساس ادعا‌های خود مطمئن شود که عدالت در مورد این پرونده برقرار می‌شود و ابعاد مختلف این جنایت کاملا روشن می‌گردد. در این چهارچوب، ترکیه این مساله که روابط خود با عربستان و منافع دو کشور از این روابط را به گروگانِ پرونده قتل جمال خاشقچی تبدیل کند، منطقی نمی‌بیند.
بدون تردید عادی شدن روابط ترکیه و عربستان، حامل پیامد‌های منطقه‌ای خاصی نیز خواهد بود و روز‌های آتی در نوع خود نشان می‌دهند که سفر اردوغان به عربستان تا چه میزان قادر خواهد بود تا یخِ روابط آنکارا و ریاض را آب کند و صفحه جدیدی را در روابط دوجانبه آن‌ها ورق بزند».