پیچیدگی‌های باقیمانده در توافق هسته‌ای کدامند؟

گروه سیاسی: اگرچه تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در این دور گفت‌وگوها هیچ خبرنگاری را با خود به اتریش نبرده است، اما اخبار مذاکرات آنقدر برای رسانه‌های جهان اهمیت دارد که لحظه به لحظه آن را تحلیل کنند. جالب آنکه در روزهای اخیر اخباری که از رسانه‌های خارجی نیز به گوش می‌رسد، همگی امیدوارکننده است و نشان از رسیدن توافق در بازه زمانی کوتاهی دارد؛ از جمله استفانی لیختن اشتاین خبرنگار اتریشی حاضر در هتل کوبورگ که از نزدیک مذاکرات احیای برجام را رصد می‌کند، از نزدیک شدن به خط پایان مذاکرات وین خبر داده و به نقل از مقامات نزدیک به تیم‌های مذاکره کننده و در پی تعلیق دور هشتم مذاکرات و بازگشت دیپلمات‌ها به پایتخت‌هایشان نوشته: مذاکرات در حال نزدیک شدن به مراحل پایانی است.

دیپلمات‌های اروپایی ضرب الاجلی را تا نیمه فوریه در نظر گرفته‌اند و اعلام کردند تا این زمان باید توافق برجام احیا شود. دلیل این ضرب الاجل هم نگرانی آن‌ها از پیشرفت‌های هسته‌ای سریع ایران است. این یعنی هفته‌های پیش رو حیاتی و تعیین کننده است؛ در همین هفته‌های پیش رو مشخص می‌شود آیا توافق احیا خواهد شد یا نه.
جالینا پورتر معاون سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا هم در نشست خبری هفتگی وزارتخانه در پاسخ به سوالی درباره توقف چند روزه مذاکرات ایران و سایر طرف‌های برجام در وین درباره احیای این توافق خاطرنشان کرده که این رایزنی‌ها به مرحله نهایی نزدیک می‌شود.

سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا هم روز جمعه بیانیه مشترکی منتشر کردند و اذعان کردند مذاکرات در مرحله نهایی است و به همین دلیل نیاز به تصمیمات سیاسی دارد. در بیانیه آن‌ها گفته شده مذاکرات ماه ژانویه فشرده‌ترین مذاکرات در طول تاریخ مذاکرات تا امروز بوده است.

یک مقام آمریکایی که نامش برده نشده به لیختن اشتاین گفته هیچکس از اینکه مذاکرات دارد به مرحله نهایی می‌رسد نباید تعجب کند. ما نیاز به تصمیمات سیاسی در مورد مهمترین موضوعات نیاز داریم و در نتیجه همه باید به پایتخت هایشان برمیگشتند.

در مورد اینکه مذاکرات دارد به پایان می‌رسد همه اتفاق نظر دارند. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین گفته مذاکرات به مرحله پیشرفته‌ای رسیده و وقت آن شده که تصمیمات سیاسی اتخاذ شود. به گفته مقامات نزدیک به مذاکرات وین، نتیجه این تصمیمات سیاسی ممکن است هر چیزی باشد. با اینکه پیشرفت‌های زیادی حاصل شده اما هنوز بر سر همه موضوعات کلیدی به توافق نرسیده‌ایم. یک دیپلمات ارشد اروپایی نیز گفته ما به پایان مذاکرات نزدیک شدیم، اما مهم این است که بدانید مسائل سیاسی محوری هنوز حل نشده باقی مانده اند.

چه چیز‌هایی در مذاکرات هسته‌ای حل نشده است؟
دیپلمات‌های ارشد اروپایی گفته‌اند در برخی مسائل کلیدی پیشرفت‌هایی حاصل شده است؛ از جمله محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و نحوه لغو تحریم‌هایی که از همه مهمترند و همچنین ترتیب این مراحل. اما ظاهرا ترتیب این موارد هنوز به توافقی نینجامیده است. به گفته یک دیپلمات غربی، مذاکرات در این حوزه با سرعت پایینی پیش می‌رود. مشکل این است که ترتیب اجرای این مراحل نیاز به احتیاط در قبال ایران و آمریکا دارد و باید در صورت احیای توافق مراحل اجرای آن قدم به قدم در ماه‌های آتی طراحی شود. به گزارش رویداد۲۴ در این ترتیبات آمریکا باید قدم اول را بردارد و تعدادی از تحریم‌ها را از جمله موانع موجود بر سر راه تجارت بین المللی با ایران را بردارد. ایران باید ببیند که این تجارت راه افتاده و بتواند لغو تحریم‌ها را راستی‌آزمایی کند. ایران باید ببیند آیا واقعا می‌تواند نفتکش‌هایش را بارگیری کند و نفتش را بفروشد یا نه.

در مرحله بعد ایران باید برنامه هسته‌ای‌اش را محدود کند و این یعنی باید مواد هسته‌ای اضافی را از کشور خارج کند و از شر سانتریفیوژ‌های پیشرفته که برای غنی‌سازی اورانیوم استفاده می‌شود نیز خلاص شود.لیختن اشتاین در نشریه پولیتیکو نوشته مثل همیشه «شیطان در جزییات است» (یک ضرب المثل انگلیسی به معنای اهمیت جزییات). جزییات هنوز به توافق نهایی نرسیده است. با این حال باید تاکید کرد که فضای مذاکره از زمانی که تقاضا‌های اضافه‌ای مطرح شده بود و مذاکرات به طور ناگهانی به بن‌بست رسید، بهتر شده است.

برت مک گورک مشاور امور خاورمیانه در شورای امنیت ملی کاخ سفید گفته «ما به یک توافق احتمالی نزدیک شدیم، اما این احتمال هم وجود دارد که توافق به زودی به بن‌بست برسد.» از سوی دیگر بیانیه‌های مختلفی که از سوی مقام‌های ایرانی منتشر می‌شود نشان می‌دهد ایران نسبت به حصول یک توافق خوشبین است. ایران حتی احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا را هم در نظر گرفته است. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران روز چهارشنبه گفته اگر طرفین آماده برداشتن تحریم‌های ظالمانه باشند، ما برای رسیدن به هر توافقی آمادگی داریم. با این وجود دیپلمات‌های غربی گفته‌اند که اخیرا هیچ نشانه واضحی دال بر آمادگی ایران برای مذاکره مستقیم دیده نشده است.

مرحله نهایی مذاکرات وین در بهمن ماه
مذاکره غیر مستقیم بین ایران و آمریکا به این معناست که طرف‌های دیگر مذاکره در ماه‌های اخیر مشغول رد و بدل کردن پیام‌ها و پیشنهاد‌ها بین هیات ایرانی و آمریکایی در وین بوده‌اند و این کار بسیار زمان‌بر بوده است. کرونا هم بر مذاکرات سایه انداخته و چندین تن از مذاکره کنندگان به کرونا مبتلا و در این مدت قرنطینه شدند. این مساله هم روند مذاکرات را کند کرد. اما بعد از گذشت ده ماه مذاکرات میانجی‌گرانه، به نظر می‌رسد به خط پایان نزدیک شده‌ایم.

عناصر پیچیده کننده مذاکرات هسته‌ای کدامند؟
علاوه بر ضرب الاجل و خط پایانی که دیپلمات‌های اروپایی ترسیم کرده‌اند، مقامات حاضر در وین بی‌صبرانه منتظر گزارش آتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌اند. این نهاد بین امللی قرار است به زودی گزارشی درباره برنامه هسته‌ای ایران منتشر کند که می‌تواند تعیین‌کننده باشد.

انتظار می‌رود این گزارش جزییات بیشتری درباره افزایش انبار اورانیوم با غنای بالا در ایران ارائه کند. همچنین اطلاعاتی درباره تعداد سانتریفیوژ‌های پیشرفته فعال در سایت‌های هسته‌ای ایران منتشر خواهد شد. از سوی دیگر انتظار می‌رود این گزارش وضعیت برخی سایت‌هایی که در آن مواد هسته‌ای دیده شده را روشن کند. ایران تا مروز توضیح قانع کننده‌ای درباره حضور مواد هسته‌ای در مکان‌های اعلام نشده ارائه نکرده است. این تحولات بر پیچیدگی مذاکرات در روز‌های آتی خواهد افزود.

بری روزن دیپلمات سابق آمریکایی که در جریان گروگانگیری سفارت آمریکا در سال ۵۷ جزو دیپلمات‌های گروگان گرفته شده بوده در حال در وین حضور دارد. او پیشنهاد غیر منتظره‌ای را وارد معامله کرده است. روزن اصرار دارد که ایران همه گروگان‌های آمریکایی و اروپایی در زندان‌هایش را آزاد کند. او به پولیتیکو گفته حضور زندانیان غربی به عنوان یکی از عناصر چانه‌زنی و کارت‌های بازی سیاسی باید متوقف شود. او از عبارت «گرگان‌گیری» برای ایران استفاده کرده و گفته ما خواستار آزادی همه گروگان‌ها به عنوان پیش شرط بازگشت به توافق هسته‌ای هستیم.
رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران هم تقریبا از موضع روطن حمایت کرده و گفته برای ما بازگشت به توافق هسته‌ای در شرایطی که چهار شهروند بی گناه آمریکایی توسط ایران گروگان گرفته شده اند بسیار سخت است.شاید موضوع زندانیان از مداکرات هسته‌ای جدا باشد، اما ظاهرا برخی به دنبال آن هستند که به موازات بازگشت به برجام، این موضوع را هم پیگیری کنند.