تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۱۹ ساعت ۰۹:۵۰
کد مطلب : ۳۲۰۲۰۰
بررسی ابعاد یک خبر نگران‌کننده درباره خاک ایران
گروه جامعه: «فرسایش خاک در ایران بیش از سه برابر میانگین جهانی است.» این خبر هولناک را مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست‌محیطی آب‌وخاک کشور اعلام کرد. البته وی گفت در ایران آمار دقیقی از فرسایش خاک وجود ندارد و آمار اعلامی نیز تخمینی است.
البته علی مریدی در اوایل بهمن‌ماه فرسایش خاک را چهار تا پنج برابر متوسط جهانی اعلام کرده گفته بود: فرسایش خاک در ایران حدود ۱۶تن در هکتار است که حدود چهار تا پنج برابر متوسط و عددهای جهانی است. البته این عدد در مناطق مختلف متفاوت است و به تخریب مناطق نیز بستگی دارد اما این ۱۶تن میانگین فرسایش خاک در کشور است.
وی گفت: فرسایش خاک را سه برابر استاندارد جهانی خواند و گفت: بر اساس تخمین‌های صورت گرفته، سالانه ۱۶.۴تن در هکتار فرسایش خاک داریم که این میزان بیش از سه برابر میانگین جهانی است همچنین به‌طورکلی و در مجموع حدود دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد. فرسایش خاک علاوه بر اینکه باعث از دست رفتن خاک با ارزش بسیار بالا می‌شود، باعث تخریب و خسارت به محیط خواهد شد.
در ایران چالش و عوامل تهدیدکننده خاک دست‌کمی از چالش و مشکلات آب ندارد، همان‌گونه که بی‌آبی خطری بالقوه برای جغرافیای خشک ایران است، فرسایش خاک و از بین رفتن آن نیز رخدادی تلخ و تهدیدی جدی برای این سرزمین محسوب می‌شود؛ اما بااین‌حال به نظر می‌رسد خطرات فرسایش خاک و تبعات آن به‌اندازه مشکلات آب موردتوجه قرار نگرفته است. البته اقدامات در حوزه آب نیز تاكنون منجر به نتيجه دلخواه نشده و هنوز موضوع آب به‌عنوان یک مشکل عدیده محیط زیستی در ایران مطرح است و هر از چندگاهی نیز باعث تنش‌های آبی در برخی از نقاط کشور می‌شود.
بهبود خاک در کشور کندتر از سایر کشورها
درحالی‌که سرعت فرسایش عنصر باارزش خاک در ایران سه برابر بیشتر از استاندارد جهانی است که بهبود آن نیز در قیاس با کشورهای دیگر بسیار به‌کندی صورت می‌گیرد. آن‌گونه که کارشناسان حوزه خاک می‌گویند در ایران ۷۰۰ تا ۱۰۰۰سال طول می‌کشد تا یک سانتیمتر خاک تشکیل شود که این دوره بسیار بیشتر از متوسط جهانی است. به‌طور متوسط در جهان بین ۴۰۰ تا ۵۰۰سال طول می‌کشد تا یک سانتیمتر خاک تشکیل شود. در واقع فرسایش خاک در ایران با سرعتی بالاتر از استاندارد جهانی رخ می‌دهد، بهبود آن نیز به‌کندی صورت می‌گیرد و پایین‌تر از متوسط جهانی است.
با نگاهی به وسعت ایران و زمین‌های قابل بهره‌برداری، خطرات سرعت فرسایش خاک و کندی ترمیم آن در کشور بهتر درک خواهد شد. وسعت ایران ۱۶۵میلیون هکتار گزارش‌شده که ۹۰میلیون هکتار از این وسعت فاقد خاک است. این به این معناست به ازای جمعیت ۸۰میلیونی ایران، ۷۵میلیون هکتار از وسعت کشور ما دارای خاک است که از این میزان در ۱۸.۵ میلیون هکتار کشاورزی انجام می‌شود. زمانی که این اعداد و ارقام را در کنار فرسایش دو میلیارد تنی خاک در سال قرار دهیم، ابعاد فاجعه‌آمیز ماجرا بیشتر آشکار می‌شود.
عوامل فرسایش خاک
عوامل فرسایش خاک در کشور عوامل ثابت و مشخصی هستند. آن‌گونه کارشناسان می‌گویند فرسایش خاک به دو صورت فرسایش آبی که در قالب رسوبات دیده می‌شود و فرسایش بادی که در قالب گردوغبار، کشور را متأثر می‌کند، اتفاق می‌افتد. ضمن آنکه تهدید عمده دیگر، شوری و آلودگی خاک است که شعار امسال روز جهانی خاک نیز به این موضوع اختصاص پیداکرده بود.
علاوه بر موارد بالا، مراتع کشور نیز ضعیف شده‌اند و خاک‌ها اغلب سست هستند، هر بارندگی سهمگینی که اتفاق می‌افتد، علاوه بر اینکه خاک را می‌شوید و از بین می‌برد، سیلاب‌های ویرانگر به وجود می‌آورد که خسارت‌های جدی به پایین‌دست وارد می‌کنند. خاک ناشی از فرسایش آبی و بادی خود نیز خسارت زننده نیز هستند، چراکه خاک محصول فرسایش آبی، باعث پر شدن سدها و تالاب‌ها می‌شود و فرسایش بادی هم در قالب گردوغبار به کشور خسارت می‌زند.
کمبود اعتبار مانع کنترل فرسایش خاک
در ایران متولی کنترل فرسایش خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است. این سازمان اگرچه تلاش‌هایی مانند تثبیت شن‌های روان، مهار کانون‌های فرسایش بادی و... برای بهبود شرایط خاک انجام داده است، اما ازآنجاکه بحث آبخیزداری در کشور ما چندان در اولویت قرار نگرفته است و بیشتر به مباحثی ازجمله احداث سازه‌های بزرگ و انتقال آب از دریا که هزینه‌های هنگفتی دارند، پرداخته‌شده، آن تلاش‌ها نیز کافی نبوده و به بهبود شرایط کمک چندانی نکرده است.
یکی از مشکلات آبخیزداری کمبود اعتبار و بودجه است و مسئولان خود نیز به آن اقرار دارند. همین چند ماه پیش، سید محمد مجابی، رئیس کمیته محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت که سازمان جنگل‌ها به دلیل کمبود اعتبار نتوانسته فرسایش خاک را به‌درستی کنترل کند، اما بااین‌حال این سازمان باوجود کمبود اعتبار توانسته است تقریباً به ۵۰درصد اهداف خود در قانون برنامه ششم توسعه درزمینهٔ تثبیت شن‌های روان و مهار کانون‌های فرسایش بادی برسد. این یعنی با اعتبارات مناسب می‌توان فرسایش خاک در کشور را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.
بدیهی است با اختصاص بودجه و اعتبارات کافی به امر فرسایش خاک و همچنین اقدامات پیشگیرانه، حفاظتی و فرهنگ‌سازی امکان کنترل و مدیریت فرسایش خاک وجود دارد. فرسايش خاک بحرانی جدی است که در ایران معمولاً در هیاهوی مشکلات بشمار زیست‌محیطی دیگری گم‌شده و چندان دیده نمی‌شود و حتی رسانه‌ها به‌اندازه سایر مشکلات زیست‌محیطی به آن نمی‌پردازند. گویا هنوز اهمیت آن درک نشده است.
البته علی مریدی در اوایل بهمن‌ماه فرسایش خاک را چهار تا پنج برابر متوسط جهانی اعلام کرده گفته بود: فرسایش خاک در ایران حدود ۱۶تن در هکتار است که حدود چهار تا پنج برابر متوسط و عددهای جهانی است. البته این عدد در مناطق مختلف متفاوت است و به تخریب مناطق نیز بستگی دارد اما این ۱۶تن میانگین فرسایش خاک در کشور است.
وی گفت: فرسایش خاک را سه برابر استاندارد جهانی خواند و گفت: بر اساس تخمین‌های صورت گرفته، سالانه ۱۶.۴تن در هکتار فرسایش خاک داریم که این میزان بیش از سه برابر میانگین جهانی است همچنین به‌طورکلی و در مجموع حدود دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد. فرسایش خاک علاوه بر اینکه باعث از دست رفتن خاک با ارزش بسیار بالا می‌شود، باعث تخریب و خسارت به محیط خواهد شد.
در ایران چالش و عوامل تهدیدکننده خاک دست‌کمی از چالش و مشکلات آب ندارد، همان‌گونه که بی‌آبی خطری بالقوه برای جغرافیای خشک ایران است، فرسایش خاک و از بین رفتن آن نیز رخدادی تلخ و تهدیدی جدی برای این سرزمین محسوب می‌شود؛ اما بااین‌حال به نظر می‌رسد خطرات فرسایش خاک و تبعات آن به‌اندازه مشکلات آب موردتوجه قرار نگرفته است. البته اقدامات در حوزه آب نیز تاكنون منجر به نتيجه دلخواه نشده و هنوز موضوع آب به‌عنوان یک مشکل عدیده محیط زیستی در ایران مطرح است و هر از چندگاهی نیز باعث تنش‌های آبی در برخی از نقاط کشور می‌شود.
بهبود خاک در کشور کندتر از سایر کشورها
درحالی‌که سرعت فرسایش عنصر باارزش خاک در ایران سه برابر بیشتر از استاندارد جهانی است که بهبود آن نیز در قیاس با کشورهای دیگر بسیار به‌کندی صورت می‌گیرد. آن‌گونه که کارشناسان حوزه خاک می‌گویند در ایران ۷۰۰ تا ۱۰۰۰سال طول می‌کشد تا یک سانتیمتر خاک تشکیل شود که این دوره بسیار بیشتر از متوسط جهانی است. به‌طور متوسط در جهان بین ۴۰۰ تا ۵۰۰سال طول می‌کشد تا یک سانتیمتر خاک تشکیل شود. در واقع فرسایش خاک در ایران با سرعتی بالاتر از استاندارد جهانی رخ می‌دهد، بهبود آن نیز به‌کندی صورت می‌گیرد و پایین‌تر از متوسط جهانی است.
با نگاهی به وسعت ایران و زمین‌های قابل بهره‌برداری، خطرات سرعت فرسایش خاک و کندی ترمیم آن در کشور بهتر درک خواهد شد. وسعت ایران ۱۶۵میلیون هکتار گزارش‌شده که ۹۰میلیون هکتار از این وسعت فاقد خاک است. این به این معناست به ازای جمعیت ۸۰میلیونی ایران، ۷۵میلیون هکتار از وسعت کشور ما دارای خاک است که از این میزان در ۱۸.۵ میلیون هکتار کشاورزی انجام می‌شود. زمانی که این اعداد و ارقام را در کنار فرسایش دو میلیارد تنی خاک در سال قرار دهیم، ابعاد فاجعه‌آمیز ماجرا بیشتر آشکار می‌شود.
عوامل فرسایش خاک
عوامل فرسایش خاک در کشور عوامل ثابت و مشخصی هستند. آن‌گونه کارشناسان می‌گویند فرسایش خاک به دو صورت فرسایش آبی که در قالب رسوبات دیده می‌شود و فرسایش بادی که در قالب گردوغبار، کشور را متأثر می‌کند، اتفاق می‌افتد. ضمن آنکه تهدید عمده دیگر، شوری و آلودگی خاک است که شعار امسال روز جهانی خاک نیز به این موضوع اختصاص پیداکرده بود.
علاوه بر موارد بالا، مراتع کشور نیز ضعیف شده‌اند و خاک‌ها اغلب سست هستند، هر بارندگی سهمگینی که اتفاق می‌افتد، علاوه بر اینکه خاک را می‌شوید و از بین می‌برد، سیلاب‌های ویرانگر به وجود می‌آورد که خسارت‌های جدی به پایین‌دست وارد می‌کنند. خاک ناشی از فرسایش آبی و بادی خود نیز خسارت زننده نیز هستند، چراکه خاک محصول فرسایش آبی، باعث پر شدن سدها و تالاب‌ها می‌شود و فرسایش بادی هم در قالب گردوغبار به کشور خسارت می‌زند.
کمبود اعتبار مانع کنترل فرسایش خاک
در ایران متولی کنترل فرسایش خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است. این سازمان اگرچه تلاش‌هایی مانند تثبیت شن‌های روان، مهار کانون‌های فرسایش بادی و... برای بهبود شرایط خاک انجام داده است، اما ازآنجاکه بحث آبخیزداری در کشور ما چندان در اولویت قرار نگرفته است و بیشتر به مباحثی ازجمله احداث سازه‌های بزرگ و انتقال آب از دریا که هزینه‌های هنگفتی دارند، پرداخته‌شده، آن تلاش‌ها نیز کافی نبوده و به بهبود شرایط کمک چندانی نکرده است.
یکی از مشکلات آبخیزداری کمبود اعتبار و بودجه است و مسئولان خود نیز به آن اقرار دارند. همین چند ماه پیش، سید محمد مجابی، رئیس کمیته محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت که سازمان جنگل‌ها به دلیل کمبود اعتبار نتوانسته فرسایش خاک را به‌درستی کنترل کند، اما بااین‌حال این سازمان باوجود کمبود اعتبار توانسته است تقریباً به ۵۰درصد اهداف خود در قانون برنامه ششم توسعه درزمینهٔ تثبیت شن‌های روان و مهار کانون‌های فرسایش بادی برسد. این یعنی با اعتبارات مناسب می‌توان فرسایش خاک در کشور را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.
بدیهی است با اختصاص بودجه و اعتبارات کافی به امر فرسایش خاک و همچنین اقدامات پیشگیرانه، حفاظتی و فرهنگ‌سازی امکان کنترل و مدیریت فرسایش خاک وجود دارد. فرسايش خاک بحرانی جدی است که در ایران معمولاً در هیاهوی مشکلات بشمار زیست‌محیطی دیگری گم‌شده و چندان دیده نمی‌شود و حتی رسانه‌ها به‌اندازه سایر مشکلات زیست‌محیطی به آن نمی‌پردازند. گویا هنوز اهمیت آن درک نشده است.
مرجع : روزنامه همدلی
پربينندهترين مطالب و خبرها
