تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۲/۰۳ ساعت ۱۰:۵۴
کد مطلب : ۳۲۲۶۵۰
مسئولان نالایق چگونه به گسترش فقر دامن می‌زنند؟
ریشه‌کن نشدن فقر به اعتراضات خیابانی منجر می‌شود
گروه جامعه: در جامعه ایرانی ابعاد نگران‌کننده‌ای یافته و به تدریج به سمت حذف طبقه متوسط جامعه و آسیب‌های ناشی از آن حرکت می‌کند. شرایط فقر در جامعه چنان وخیم است که چندی پیش محمدحسین شریف زادگان، وزیر اسبق رفاه گفت: «خط فقر ۱۰.۵ درصدی، در دولت احمدی نژاد به ۳۴.۶ و سال ۹۹ به ۳۸ درصد رسید، یعنی دولت اعلام کرده از ۸۴ میلیون نفر، ۳۲ میلیون نفر زیر خط فقر مطلق هستند.»
در روزهای اخیر نیز احمد علیرضا بیگی نماینده اصولگرای مجلس نیز درباره شرایط فقر ایرانیان به جامعه ۲۴ گفته بود: «بسیاری از مردم از هر شیوه‌ای که بتوانند بدیهیات زندگی خود را فراهم کنند، سود می‌برند؛ از جمله ظروف، لباس و... را دست دوم تهیه می‌کنند. این به دلیل محدودیت‌هایی است که به زندگی مردم تحمیل شده است.
در حال حاضر، متوسط درآمد کارگران معمولی که بیشترین قشر جامعه هستند، رقمی بالغ بر چهار میلیون تومان است، یعنی ۵۰ درصد پایین‌تر از خط فقر و این فاجعه است! گذران زندگی مردم با این درآمد‌های ناچیز در تمام زمینه‌های مسکن، بهداشت و درمان، پوشاک، تغذیه و... اصلاً امکان‌پذیر نیست.» افزایش و گسترش فقر در جامعه منجر به آسیب‌پذیرتر شدن آن شده و در نهایت می‌تواند آثار جبران‌ناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند. یکی از معضلات کشور نبود آمار درست و شفاف درباره مسائل مختلف و به‌ویژه موارد مرتبط با انواع آسیب‌های اجتماعی است. اگر تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشور گزارشی جامع و کامل از وضعیت فقر و انواع آن در دست داشتند قطعا می‌توانستند با ریشه‌یابی علل فقر و سیاست‌گذاری در راستای حل و فصل ریشه‌های فقر و برنامه‌ریزی برای توسعه همه‌جانبه کشور از شمار فقرا کاسته و نرخ فقر را کاهش دهند، مساله‌ای که علاوه بر رسالت اخلاقی مسئولان کشور علت انتخاب آنها در جایگاه‌های مدیریتی و پرداخت حقوق و دستمزد به آنهاست. تجربه نشان داده است دولت‌هایی که فقر و ابعاد آن را پنهان می‌کنند یا توجهی به آن ندارند در بلندمدت ثبات اجتماعی و سیاسی خود را از دست داده و خود را از مشارکت بالای اجتماعی مردم محروم می‌کنند.
تاثیر منفی فقر بر ابعاد مختلف یک جامعه
سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره فقر و پیامدهای آن می‌گوید: فقر در جامعه پیامدهای گسترده و گوناگونی دارد، هر جامعه‌ای از فقر تاثیر منفی می‌گیرد، بنابراین ایران و جامعه ما هم از این امر مستثنی نیست. فقر بر امنیت، خانواده، افزایش جرایم و آسیب‌های اجتماعی و خشونت‌ها، روابط میان افراد، سرمایه اجتماعی، اعتماد، سلامت و تن‌درستی جسم و روح که سوءتغذیه و پیگیری‌نکردن درمان و موضوعاتی در این حیطه بخشی از این امر است و در یک کلام بر همه ابعاد جامعه اثر منفی می‌گذارد.او ادامه می‌دهد: یکی از مشکلات اساسی که فقر در جامعه به‌وجود می‌آورد این است که اعتماد در سطح جامعه از بین می‌رود، این بی‌اعتمادی نیز سلامت روان جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی توضیح می‌دهد: حل مسئله فقر به همین سادگی نیست و به سیاست‌گذاری‌ها و شایسته‌سالاری و مدیریت بهینه منابع در کشور و دیپلماسی مربوط است. مگر ما می‌توانیم منکر اثرات تحریم در جامعه باشیم؟ هر اندازه هم مدیریت درستی وجود داشته باشد، اما به‌هرروی تحریم‌ها اثرات منفی خود را برجای می‌گذارند. همه می‌دانیم مدیریت، سازمان‌دهی، شایسته‌سالاری، شفافیت، سلامت و پاسخ‌گویی قطعا تاثیر دارد، اما من به‌عنوان یک شهروند نمی‌خواهم تاثیر تحریم را نفی کنم، اما به باور من نبود شایسته‌گزینی یکی از چالش‌های جدی در کشور است آن هم کشوری با منابع بسیار و ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه.
موسوی چلک می‌افزاید: امروز به دوبی یا ترکیه نگاه کنید که در دنیا چه جایگاهی دارند و جایگاه ما کجاست. ما نسبت به این کشور‌ها ظرفیت‌های بسیار زیادی داریم که شوربختانه از آنها بهره نمی‌بریم، به این دلیل که افراد درست و شایسته بر سر کار نیستند تا بتوانند از آنها استفاده کنند و دست به احیای ظرفیت‌های کشور بزنند و ظرفیت‌های تازه بیافرینند. یکی از کار‌هایی که کشور‌های عربی برای درآمدزایی انجام می‌دهند این است که متناسب با شرایط خود ظرفیت‌های تازه و نو به‌وجود می‌آورند و در چنین وضعیتی مسلم است که درآمد و اقتصادشان روزبه‌روز بهتر می‌شود. ما در کشور امروز به این کار نیاز داریم، اما چه کسی توانایی این کار را دارد؟ کسی که دارای توانایی و دانش کافی در این زمینه است و می‌تواند سیاست‌گذاری درستی انجام دهد و در کنار همه این‌ها به‌روز است و دانش روز دنیا را به‌خوبی درک کرده و در مورد آن می‌داند.
او ادامه می‌دهد: نظام حمایت اجتماعی در کشور باید به شکلی باشد که فقرا به موقع شناسایی شوند که این اقدام نیازمند داشتن یک بانک اطلاعات درست و دقیق از درآمد‌ها و هزینه‌هاست این درحالیست که ما هرگز در کشور چنین شرایطی نداشته‌ایم و نداریم. یکی از دلایل این موضوع آن است که مردم و مسئولان هیچ‌یک شفاف نیستند و شما پاسخ درست و روشنی از کسی نمی‌گیرید و تمام این‌ها به نبود اعتماد برمی‌گردد. ازسوی دیگر زیرساخت‌ها و فناوری‌های انجام این کار را هم نداریم.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران اضافه می‌کند: نبود شفافیت تمامی اقشار جامعه را دربرمی‌گیرد و دولت هم بخشی از این جامعه است، نبود شفافیت می‌تواند سبب بروز فساد در جامعه باشد. هنگامی‌که در جامعه فساد زیاد شود این فقرا هستند که آسیب می‌بینند. زخم فقر با فساد و نبود شایسته‌سالاری و نبود شفافیت بیشتر می‌شود. نبود برابری و نبود توجه به عدالت اجتماعی در جامعه عمق و ژرفای فقر را زیادتر می‌کند، اما پیامدهای آن چیست؟ هر اندازه در جامعه‌ای فقر افزایش پیدا می‌کند به همان نسبت در آن خشونت و جرایم و افسردگی و بی‌تفاوتی و احساس ناامنی هم بالا می‌رود و در این وضعیت فقرا له می‌شوند.
او می‌افزاید: ضروریست دولت افراد فقیر را به موقع شناسایی و تحت حمایت دولتی قرار دهد به این معنی که دولت نباید خود را از حمایت اجتماعی فقرا کنار کشیده و بگوید آن را به بخش خصوصی واگذار می‌کنم. دولت باید همواره خدمات پایه مانند بهداشت و درمان، آموزش رایگان و سبد غذایی مناسب و مکفی را آنگونه که در قانون اساسی آمده و بر عهده دولت است در اختیار مردم قرار دهد.
وی با تاکید بر لزوم مشارکت مردم در زمینه‌های گوناگون و ایجاد اعتماد میان آنها و مسئولان می‌گوید: بارها گفته‌ام اجرای اقتصاد مقاومتی و مقابله با هرگونه تهدید بدون سرمایه اجتماعی بالا، شدنی نیست. اعتماد یکی از مولفه‌های سرمایه اجتماعیست پس تا هنگامی که سرمایه اجتماعی و اعتماد بالا نباشد هیچ کاری انجام نمی‌شود چنانکه ما تجربه همین موضوع را در زمان جنگ و با آن وضعیت اقتصادی نابه‌سامان داشتیم. در آن زمان مردم و حکومت تنها با تکیه بر سرمایه اجتماعی و اعتماد میان هر دو سو چه‌ها که نکردند. آیا آن هنگام مردم از دولت پول زیاد می‌خواستند؟ خیر؛ به یاد دارم اگر فرزندی از یک خانواده شهید می‌شد پدر و مادر فرزند دیگرشان را به جبهه می‌فرستادند و خودشان بدون هیچگونه چشم‌داشتی در پشت جبهه خدمات می‌دادند و پشتیبانی می‌کردند. ما باید بدانیم هیچ کشوری بدون سرمایه اجتماعی بالا نمی‌تواند دوران سخت اقتصادی، بحران‌ها و تحریم‌ها را پشت‌سر بگذارد و مسیر توسعه را به‌گونه‌ای که مردم به‌زیستن اجتماعی را تجربه کنند طی کند.
راهکار ریشه‌کن‌شدن فقر چیست؟
وی گفت: تنها راهکار اساسی برای ریشه‌کن‌شدن فقر را شناسایی دقیق و درست فقرا و سپس اجرای نظام چند لایه تامین اجتماعی در کشور دانسته و می‌گوید: این نظام در قوانین گوناگون مانند برنامه ششم توسعه و قانون ساختار رفاه و تامین اجتماعی هم آمده است. پیش‌نویس قانون نظام چند لایه تامین اجتماعی پس از گذشت سی و پنج سال از انقلاب در دولت آقای روحانی نوشته شد، اما در دولت ماند. در نظام چند لایه اجتماعی افراد به موقع شناسایی می‌شوند و متناسب با نیاز آنها کمک می‌شود؛ برای نمونه کسی که در خانه خود یک بیمار درمان‌ناپذیر و صعب‌العلاج دارد هزینه‌هایش با کسی که این شرایط را ندارد یکسان است؟ آیا نظام حمایتی ما این تفاوت را مدنظر قرار می‌هد؟ خیر.
وی خاطرنشان می‌کند: امروز در کشور به همه به صورت یکسان یارانه پرداخت می‌شود درصورتی‌که نیاز افراد متفاوت است، اما در نظام چند لایه افراد متناسب با درآمد و نیازشان تسهیلات و کمک دریافت می‌کنند و از مساعدت به حمایت و در نهایت به بیمه‌های اجتماعی منتج می‌شود. تا هنگامی‌که در کشور چنین وضعیتی را نداریم نمی‌دانیم چه تعداد فقیر در کشور داریم چه رسد به پیگیری و کمک به آنها. منابع ستاد اجرایی و بنیاد مستضعفان و آستان قدس و اوقاف به چه کار می‌آید؟ اگر از تمامی ظرفیت‌ها استفاده شود شاید بتوان فقر را در کشور ریشه‌کن کرد و اگر اینچنین نشود شاهد اعتراضات خیابانی خواهیم بود همچنان که تاکنون هم بارها آن را در کشور تجربه کرده‌ایم.
در روزهای اخیر نیز احمد علیرضا بیگی نماینده اصولگرای مجلس نیز درباره شرایط فقر ایرانیان به جامعه ۲۴ گفته بود: «بسیاری از مردم از هر شیوه‌ای که بتوانند بدیهیات زندگی خود را فراهم کنند، سود می‌برند؛ از جمله ظروف، لباس و... را دست دوم تهیه می‌کنند. این به دلیل محدودیت‌هایی است که به زندگی مردم تحمیل شده است.
در حال حاضر، متوسط درآمد کارگران معمولی که بیشترین قشر جامعه هستند، رقمی بالغ بر چهار میلیون تومان است، یعنی ۵۰ درصد پایین‌تر از خط فقر و این فاجعه است! گذران زندگی مردم با این درآمد‌های ناچیز در تمام زمینه‌های مسکن، بهداشت و درمان، پوشاک، تغذیه و... اصلاً امکان‌پذیر نیست.» افزایش و گسترش فقر در جامعه منجر به آسیب‌پذیرتر شدن آن شده و در نهایت می‌تواند آثار جبران‌ناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند. یکی از معضلات کشور نبود آمار درست و شفاف درباره مسائل مختلف و به‌ویژه موارد مرتبط با انواع آسیب‌های اجتماعی است. اگر تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشور گزارشی جامع و کامل از وضعیت فقر و انواع آن در دست داشتند قطعا می‌توانستند با ریشه‌یابی علل فقر و سیاست‌گذاری در راستای حل و فصل ریشه‌های فقر و برنامه‌ریزی برای توسعه همه‌جانبه کشور از شمار فقرا کاسته و نرخ فقر را کاهش دهند، مساله‌ای که علاوه بر رسالت اخلاقی مسئولان کشور علت انتخاب آنها در جایگاه‌های مدیریتی و پرداخت حقوق و دستمزد به آنهاست. تجربه نشان داده است دولت‌هایی که فقر و ابعاد آن را پنهان می‌کنند یا توجهی به آن ندارند در بلندمدت ثبات اجتماعی و سیاسی خود را از دست داده و خود را از مشارکت بالای اجتماعی مردم محروم می‌کنند.
تاثیر منفی فقر بر ابعاد مختلف یک جامعه
سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره فقر و پیامدهای آن می‌گوید: فقر در جامعه پیامدهای گسترده و گوناگونی دارد، هر جامعه‌ای از فقر تاثیر منفی می‌گیرد، بنابراین ایران و جامعه ما هم از این امر مستثنی نیست. فقر بر امنیت، خانواده، افزایش جرایم و آسیب‌های اجتماعی و خشونت‌ها، روابط میان افراد، سرمایه اجتماعی، اعتماد، سلامت و تن‌درستی جسم و روح که سوءتغذیه و پیگیری‌نکردن درمان و موضوعاتی در این حیطه بخشی از این امر است و در یک کلام بر همه ابعاد جامعه اثر منفی می‌گذارد.او ادامه می‌دهد: یکی از مشکلات اساسی که فقر در جامعه به‌وجود می‌آورد این است که اعتماد در سطح جامعه از بین می‌رود، این بی‌اعتمادی نیز سلامت روان جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی توضیح می‌دهد: حل مسئله فقر به همین سادگی نیست و به سیاست‌گذاری‌ها و شایسته‌سالاری و مدیریت بهینه منابع در کشور و دیپلماسی مربوط است. مگر ما می‌توانیم منکر اثرات تحریم در جامعه باشیم؟ هر اندازه هم مدیریت درستی وجود داشته باشد، اما به‌هرروی تحریم‌ها اثرات منفی خود را برجای می‌گذارند. همه می‌دانیم مدیریت، سازمان‌دهی، شایسته‌سالاری، شفافیت، سلامت و پاسخ‌گویی قطعا تاثیر دارد، اما من به‌عنوان یک شهروند نمی‌خواهم تاثیر تحریم را نفی کنم، اما به باور من نبود شایسته‌گزینی یکی از چالش‌های جدی در کشور است آن هم کشوری با منابع بسیار و ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه.
موسوی چلک می‌افزاید: امروز به دوبی یا ترکیه نگاه کنید که در دنیا چه جایگاهی دارند و جایگاه ما کجاست. ما نسبت به این کشور‌ها ظرفیت‌های بسیار زیادی داریم که شوربختانه از آنها بهره نمی‌بریم، به این دلیل که افراد درست و شایسته بر سر کار نیستند تا بتوانند از آنها استفاده کنند و دست به احیای ظرفیت‌های کشور بزنند و ظرفیت‌های تازه بیافرینند. یکی از کار‌هایی که کشور‌های عربی برای درآمدزایی انجام می‌دهند این است که متناسب با شرایط خود ظرفیت‌های تازه و نو به‌وجود می‌آورند و در چنین وضعیتی مسلم است که درآمد و اقتصادشان روزبه‌روز بهتر می‌شود. ما در کشور امروز به این کار نیاز داریم، اما چه کسی توانایی این کار را دارد؟ کسی که دارای توانایی و دانش کافی در این زمینه است و می‌تواند سیاست‌گذاری درستی انجام دهد و در کنار همه این‌ها به‌روز است و دانش روز دنیا را به‌خوبی درک کرده و در مورد آن می‌داند.
او ادامه می‌دهد: نظام حمایت اجتماعی در کشور باید به شکلی باشد که فقرا به موقع شناسایی شوند که این اقدام نیازمند داشتن یک بانک اطلاعات درست و دقیق از درآمد‌ها و هزینه‌هاست این درحالیست که ما هرگز در کشور چنین شرایطی نداشته‌ایم و نداریم. یکی از دلایل این موضوع آن است که مردم و مسئولان هیچ‌یک شفاف نیستند و شما پاسخ درست و روشنی از کسی نمی‌گیرید و تمام این‌ها به نبود اعتماد برمی‌گردد. ازسوی دیگر زیرساخت‌ها و فناوری‌های انجام این کار را هم نداریم.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران اضافه می‌کند: نبود شفافیت تمامی اقشار جامعه را دربرمی‌گیرد و دولت هم بخشی از این جامعه است، نبود شفافیت می‌تواند سبب بروز فساد در جامعه باشد. هنگامی‌که در جامعه فساد زیاد شود این فقرا هستند که آسیب می‌بینند. زخم فقر با فساد و نبود شایسته‌سالاری و نبود شفافیت بیشتر می‌شود. نبود برابری و نبود توجه به عدالت اجتماعی در جامعه عمق و ژرفای فقر را زیادتر می‌کند، اما پیامدهای آن چیست؟ هر اندازه در جامعه‌ای فقر افزایش پیدا می‌کند به همان نسبت در آن خشونت و جرایم و افسردگی و بی‌تفاوتی و احساس ناامنی هم بالا می‌رود و در این وضعیت فقرا له می‌شوند.
او می‌افزاید: ضروریست دولت افراد فقیر را به موقع شناسایی و تحت حمایت دولتی قرار دهد به این معنی که دولت نباید خود را از حمایت اجتماعی فقرا کنار کشیده و بگوید آن را به بخش خصوصی واگذار می‌کنم. دولت باید همواره خدمات پایه مانند بهداشت و درمان، آموزش رایگان و سبد غذایی مناسب و مکفی را آنگونه که در قانون اساسی آمده و بر عهده دولت است در اختیار مردم قرار دهد.
وی با تاکید بر لزوم مشارکت مردم در زمینه‌های گوناگون و ایجاد اعتماد میان آنها و مسئولان می‌گوید: بارها گفته‌ام اجرای اقتصاد مقاومتی و مقابله با هرگونه تهدید بدون سرمایه اجتماعی بالا، شدنی نیست. اعتماد یکی از مولفه‌های سرمایه اجتماعیست پس تا هنگامی که سرمایه اجتماعی و اعتماد بالا نباشد هیچ کاری انجام نمی‌شود چنانکه ما تجربه همین موضوع را در زمان جنگ و با آن وضعیت اقتصادی نابه‌سامان داشتیم. در آن زمان مردم و حکومت تنها با تکیه بر سرمایه اجتماعی و اعتماد میان هر دو سو چه‌ها که نکردند. آیا آن هنگام مردم از دولت پول زیاد می‌خواستند؟ خیر؛ به یاد دارم اگر فرزندی از یک خانواده شهید می‌شد پدر و مادر فرزند دیگرشان را به جبهه می‌فرستادند و خودشان بدون هیچگونه چشم‌داشتی در پشت جبهه خدمات می‌دادند و پشتیبانی می‌کردند. ما باید بدانیم هیچ کشوری بدون سرمایه اجتماعی بالا نمی‌تواند دوران سخت اقتصادی، بحران‌ها و تحریم‌ها را پشت‌سر بگذارد و مسیر توسعه را به‌گونه‌ای که مردم به‌زیستن اجتماعی را تجربه کنند طی کند.
راهکار ریشه‌کن‌شدن فقر چیست؟
وی گفت: تنها راهکار اساسی برای ریشه‌کن‌شدن فقر را شناسایی دقیق و درست فقرا و سپس اجرای نظام چند لایه تامین اجتماعی در کشور دانسته و می‌گوید: این نظام در قوانین گوناگون مانند برنامه ششم توسعه و قانون ساختار رفاه و تامین اجتماعی هم آمده است. پیش‌نویس قانون نظام چند لایه تامین اجتماعی پس از گذشت سی و پنج سال از انقلاب در دولت آقای روحانی نوشته شد، اما در دولت ماند. در نظام چند لایه اجتماعی افراد به موقع شناسایی می‌شوند و متناسب با نیاز آنها کمک می‌شود؛ برای نمونه کسی که در خانه خود یک بیمار درمان‌ناپذیر و صعب‌العلاج دارد هزینه‌هایش با کسی که این شرایط را ندارد یکسان است؟ آیا نظام حمایتی ما این تفاوت را مدنظر قرار می‌هد؟ خیر.
وی خاطرنشان می‌کند: امروز در کشور به همه به صورت یکسان یارانه پرداخت می‌شود درصورتی‌که نیاز افراد متفاوت است، اما در نظام چند لایه افراد متناسب با درآمد و نیازشان تسهیلات و کمک دریافت می‌کنند و از مساعدت به حمایت و در نهایت به بیمه‌های اجتماعی منتج می‌شود. تا هنگامی‌که در کشور چنین وضعیتی را نداریم نمی‌دانیم چه تعداد فقیر در کشور داریم چه رسد به پیگیری و کمک به آنها. منابع ستاد اجرایی و بنیاد مستضعفان و آستان قدس و اوقاف به چه کار می‌آید؟ اگر از تمامی ظرفیت‌ها استفاده شود شاید بتوان فقر را در کشور ریشه‌کن کرد و اگر اینچنین نشود شاهد اعتراضات خیابانی خواهیم بود همچنان که تاکنون هم بارها آن را در کشور تجربه کرده‌ایم.
مرجع : جامعه 24
پربينندهترين مطالب و خبرها
