احیای برجام در ایستگاهی مانده به ایستگاه آخر و دو رویداد مهم

گروه سیاسی: سه کشور اروپایی به همراه آمریکا، چین و روسیه حالا دیگر تقریبا یک سال است که برای احیای توافقی که در سال ۲۰۱۵ بسته شد و دونالد ترامپ به عنوان رییس دولت وقت آمریکا، بدون هیچ دلیل قانع کننده‌ای آن را نقض و از توافق خارج شد با هم همکاری نزدیک داشته‌اند. در این میان، اما جنگ در اوکراین و حمله روسیه به این کشور، احساس فوریت برای پایان دادن به مذاکرات را پیش از دشوارتر شدن همکاری با مسکو در میان طرفین غربی و ایرانی مذاکرات احیای برجام بیشتر از همیشه به وجود آورده است.

در این میان، اما دو رویداد را نمی‌توان در این شرایط نادیده انگاشت و به آن توجه نکرد، سفر گروسی به عنوان رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و دوم درخواست عجیب روسیه از آمریکا برای تضمین این مساله که تحریم‌های اخیر روسیه مانعی بین فعالیت بین ایران و روسیه نخواهد شد.

احیای برجام در ایستگاهی مانده به ایستگاه آخر و دو رویداد مهم
در مورد نخست، سفر گروسی به تهران برای بسیاری یادآور سفر «یوکیا آمانو» به ایران در روز‌های منتهی به امضای برجام است. سفری که به نظر می‌رسید آمانو در آن مسیر امضای برجام را برای طرفین هموار کرد را این بار رافائل گروسی به عنوان دبیرکل آژانس انرژی اتمی بر عهده گرفته است.

اما در دیگر سو درخواست عجیب روسیه از آمریکا خود نشان از نزدیک شدن موعد توافق دارد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز شنبه پنج مارس (۱۴ اسفند) گفته است که: «روسیه از واشنگتن خواسته است تا قبل از به نتیجه رسیدن مذاکرات وین بر سر احیای برجام تضمین کند که تحریم‌های اخیر علیه مسکو به همکاری این کشور با ایران ارتباطی پیدا نمی‌کند.»

این درخواست عجیب که وال استریت ژورنال آن را چنان نارنجکی دانسته و نوشته است که «روسیه یک نارنجک بالقوه به گفتگو‌های برجام پرتاب می‌کند»، اما با واکنش طرف‌های ایرانی نیز مواجه شد.‏به گزارش رویتر یک مقام ارشد ایرانی به این رسانه گفته است که درخواست روسیه برای گرفتن تضمین کتبی از آمریکا مبنی بر این که تحریم‌های مسکو به همکاری این کشور با ایران لطمه نمی‌زند، برای مذاکرات احیای برجام «سازنده» نیست.

در همین حال که درخواست روسیه حتی واکنش طرف ایرانی را نیز درباره سازنده نبودن چنین درخواستی برانگیخته است، استفانی القاق، رئیس هیات دیپلمات‌های بریتانیایی در مذاکرات هسته‌ای با ایران در وین اعلام کرده که نمایندگان سه کشور اروپایی طرف برجام برای مشورت و ارائه گزارشی از وضعیت گفتگو‌ها به پایتخت‌هایشان باز می‌گردند. خانم القاق می‌گوید: «[به توافق]نزدیک هستیم.»

حال در این شرایط که اقتصاد ایران از همیشه فرسوده‌تر است و فشار تحریم‌های بانکی بحران را از همیشه افزون‌تر کرده است، اولین واکنش مثبت از سوی بازار ارز رخ داده است و نشانه‌هایی از رویکرد مثبت بازار بیشتر از همیشه دیده می‌شود و از سوی دیگر برخی از کارشناسان اقتصادی نیز معتقد هستند که وضعیت بازار و اقتصاد ایران چنان شکننده است که تحمل تنش تازه حتی در حد خبر‌های ناامید کننده از احیای برجام را نیز دیگر ندارد.

«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه» تحلیل گر سیاسی، استاد دانشگاه علامه و نماینده دوره‌های هفتم، هشتم و دهم مجلس که سابقه ریاست بر کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی در مجلس را نیز دارد، معتقد است که احیای برجام در گام‌های پایانی خود است و پالس مثبت این توافق به بازار هم خواهد رسید.

«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه» در مورد مساله تنیده شدن دو موضوع احیای برجام و بحران روسیه و اوکراین  می‌گوید که: «اعتقادم بر این است که یک بار برجام و امکان رسیدن به آن فدای اوکراین شده است. هر چند حالا دیگر نشانه‌هایی وجود دارد که میان طرف‌های غربی برجام رویکردی در حال شکل گیری است که برای بار دوم برجام فدای اوکراین نشود، اما می‌توان گفت که شاهد بودیم در حراج اولی که صورت گرفت، عملا روس‌ها به گونه‌ای بازیگردانی کردند که همه طرفین فریب سیاست آنان را خوردند و نهایتا برجام فدای بازی روسیه در زمین اوکراین شد.»

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به اهمیت مساله انرژی و نفت در جهان امروز نیز افزود که: «توجه کنید اگر برجام پیش از بحران اوکراین تصویب شده بود هم به سود کشور‌های غربی و هم به سود ایران بود. به ویژه به سود ایران بود که می‌توانست در شرایط کنونی به یکی از قوی‌ترین مراکز عرصه انرژی در دنیای امروز تبدیل شود. توجه کنید این مساله انرژی به قدری مهم است که اصلا کشور‌های غربی نتوانستند از این نظر حتی روسیه را تحریم کنند. به هرحال طرف‌های غربی می‌دانند که ۴۰ درصد انرژی در اروپا وابسته به روسیه است. حال این فرصت در مرحله اول گذشته است، اما نشانه‌هایی وجود دارد که برای بار دوم ایران و کشور‌های غربی اشتباه دور قبل در اعتماد به روسیه را تکرار نخواهند کرد.»


فلاحت پیشه در ادامه نیز افزود که: «در صورت وقوع توافق، ایران در مرحله اول سود خواهد برد چرا که امکان این را می‌یابد که به تدریج از زیر بار تحریم‌ها خارج شود. کشور‌های غربی و اروپایی نیز پس از توافق احیای برجام می‌توانند به مساله اصلی و حال حاضر خود که اوکراین است و بزرگ‌ترین تنش برای آنان پس از جنگ سرد محسوب می‌شود، بپردازند.»

رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس در ادامه با اشاره به اهمیت روزافزون مساله بحران اوکراین برای طرف‌های غربی افزود: «موضوع اوکراین یک مساله جدی برای غرب و آمریکایی‌ها محسوب می‌شود و همان طور که پیش بینی کردم که روس‌ها برجام را به اوکراین خواهند فروخت، همان اتفاق نیز به نوعی رخ داده است. در زمان حمله روسیه به اوکراین نیز تاکید داشتم که اکنون شرایط مساعد تری برای توافق بر سر احیای برجام فراهم خواهد شد و حالا نیز تبعات آن را می‌بینیم.»

«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه» هم چنین با اشاره به سفر دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به «اقتصاد ۲۴» گفت که: «اکنون در مساله برجام ما وارد مرحله اجرا شده ایم. سفر رافائل گروسی به تهران مسیری است که در حقیقت وی به عنوان رئیس آژانس انرژی اتمی در تلاش است که شائبه‌ها و دغدغه‌های مطرح شده درباره چند سایت هسته‌ای ایران را راستی آزمایی کند. توجه کنید که اسراییلی‌ها به طور متناوب و روزمره ادعا‌هایی را مطرح می‌کنند و هر چندی پرونده‌ای را علیه ایران تشمیل می‌دهند و حالا این سفر رئیس آژانس اتمی و گزارش وی می‌تواند باعث خارج شدن پرونده ایران از شرایط اضطرار شود. در هر حال گروسی قرار است قابلیت‌های اجرای تعهدات هسته‌ای توسط ایران را گزارش کند و این موارد همه نشانه‌هایی از زمینه‌های بررسی قابلیت ایران برای اجرای توافق است. احتمالا پس از این وزرای خارجه کشور‌های اروپایی در وین دور هم گرد خواهند آمد تا توافق را امضا کنند.»

فلاحت پیشه با اشاره به نظراتی که از اساس امکان رسیدن به توافق را رد می‌کنند نیز گفت: «همواره تحلیل‌های که پیش بینی آن خلاف رسیدن به توافق بوده نیز وجود داشته است. اما به زعم من در شرایط فعلی در مرحله آماده سازی شرایط برای توافق هستیم، مگر این که عوامل آشوب ساز به این پرونده وارد شوند. یعنی یک سری عوامل، رویداد‌ها یا اشخاص نقش منفی را در این میان بازی کنند که این عوامل به صورت مشخص موارد همواره ثابتی بوده اند؛ مثل کارشکنی‌های رژیم صهیونستی!

اما حالا تصور می‌کنم در وضعیت فعلی آمریکا چندان شانی و میدانی برای اجرای چنین مانور‌هایی از سوی طرف‌های دیگر قائل نیست. در داخل خود آمریکا نیز تا پیش از حمله روسیه به اوکراین همواره، عوامل ضد برجامی بسیار قوی بودند، اما مشاهده می‌کنید که پس از حمله روسیه به اوکراین، دغدغه‌ها بیش از آن که بر سر برجام باشد بر سر بحران روسیه و اوکراین است.»

رونمایی از شهر موشکی برای داخلی‌ها بود نه خارجی‌ها
فلاحت پیشه که سال‌ها عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجالس مختلف بوده است، اما درباره رونمایی از دو شهر موشکی، در روز ورود گروسی به تهران، نظری متفاوت ارائه می‌دهد و در هین باره گفت که: «رونمایی از دو شهر موشکی و پهبادی که در آستانه سفر گروسی رخ داد را اتفاقا از نشانه‌های توافق بر سر احیای برجام می‌دانم. من برخلاف برخی از تحلیل‌هایی که در این باره مطرح شد، مبنی بر این که رونمایی اخیر را با رونمایی از شهر موشکی سپاه در زمان برجام در دولت آقای روحانی مقایسه کردند و با استناد به این مقایسه تحلیل کردند که برخی می‌خواهند توافق را به نوعی لغو کنند و در مقابل احیای برجام بایستند؛ اتفاقا این رونمایی اخیر را یکی از نشانه‌های توافق می‌دانم.»

او در ادامه و در توضیح نظرش گفت: «یکی از دغدغه‌های اصلی دولت کنونی، پل زدن بین احیای برجام و نقد‌های پیش از این به آن است. نقد‌های جدی که مطرح می‌شده و مقایسه‌هایی که اخیرا آغاز شده است که حتی شرایط با اوکراین مقایسه شد که اوکراین وقتی پذیرفت زرادخانه خود را تحویل بدهد، عملا بی دفاع باقی ماند، این رونمایی از دو شهر موشکی و پهبادی، اثبات برعکس بودن این ماجرا بود. تصور می‌کنم این رونمایی از دو شهر موشکی و پهبادی بیشتر مخاطب داخلی داشت که می‌خواست نشان بدهد ایران قابلیت‌های دفاعی خوداتکا و متعارف دارد و به نوعی مساله رفع دغدغه و قانع سازی بوده است.»

خروج روس‌ها از مذاکرات  احیای برجام
فلاحت پیشه هم چنین با اشاره به نقش روسیه در این مذاکرات و خروج عجیب نماینده روسیه از مذاکرات و جایگزین شدن خود لاوروف و درخواست‌های تازه این دولت از جمله درخواست تضمین از آمریکا نیز به «اقتصاد ۲۴» گفت که: «در مورد نقش روسیه در این مذاکرات می‌توان گفت که اولیانوف به عنوان نماینده روسیه در مذاکرات وین به نوعی صحنه گردان این مذاکرات تا زمان حمله به اوکراین بود. در زمان حمله به اوکراین روشن شد که هم تویت‌هایی که منتشر می‌کرده است، دروغ بوده اند و هم ادعا‌های پوتین و لاوروف در مورد اوکراین حقیقت نداشته و به طور طبیعی در یک روند درست تضعیف جایگاه اولیانوف را در این مذاکرات شاهد بودیم. به همین خاطر خروج اولیانوف به نظر من اقدام مثبتی بودند چرا که هم ایرانی‌ها واقع گرایانه‌تر عمل کردند و هم طرف‌های غربی متوجه شدند که موضوع برجام برای ایران یک موضوع ملی است و نه یک موضوع بلوکی. روس‌ها سعی می‌کردند ایران را در بلوک خودشان در مقابل غرب تعریف کنند، اما حداقل پس از بحران اوکراین، ایران نشان داد که موضوع احیای برجام برایش مساله‌ای ملی است و به همین خاطر تصور می‌کنم روند فعلی کمک کرده است که توافق صورت بگیرد.» فلاحت پیشه در پایان نیز گفت: «به نظر می‌رسد همان طور که توجه غرب به سوی اوکراین جلب شده است، روسیه نیز به طور کامل و تمام و کمال توجه اش را معطوف به اوکراین کرده و در این شرایط زمینه برای ایفای نقش امثال اولیانوف به عنوان نماینده روسیه در مذاکرات وین فراهم نیست. در همین راستا تضعیف و خروج نماینده روس‌ها از مذاکرات وین را در راستای کمک به احیای توافق برجام ارزیابی می‌کنم.»