مسکن اصلی‌ترین شاخص تعیین سطح فقر مطلق

گروه اقتصادی: بحث از شدت و ضعف راهبردهای دولت‌ها در برخورد با مقوله فقر و فقر مطلق بسیار است؛ اما دغدغه‌ی کنونی رئیس‌جمهور کشورمان مبنی بر نابودی کامل پدیده فقر مطلق آن هم تا مدت دو هفته باقی‌مانده آخر سال، شاید بخشی از کارشناسان و صاحب‌نظران را متعجب ساخته باشد. به هر ترتیب معمولا اجرای سیاست‌های فقرزدایی در ایران به روش‌های مختلفی مانند طرح‌های جهادسازندگی، طرح‌های توزیعی تعاونی‌ها، طرح‌های توزیع کالابرگ و یارانه نقدی و سایر کمک‌های امدادی نهادهای عمومی و انقلابی صورت گرفته و اکنون نیز احتمالا بخشی از همین راهکارها مدنظر است. لیکن مسئله قابل توجه؛ پاسخ به این دو سوال است که برخورد با فقر به شکل ساختاری چه جایگاهی دارد؟ و طرح‌های ضربتی از جنس طرح‌های تجربه شده در چه مدت زمان و وسعتی می‌توانند موثر باشند؟ 

در این رابطه هادی حق‌شناس (اقتصاددان و نماینده اسبق مجلس) در رابطه با شیوه‌های سنجش فقر مطلق و نحوه برخورد با آن گفت: در جهان به صورت استاندارد فقر مطلق چنین تعریف می‌شود که اگر فردی روزانه کمتر از ۲ دلار درآمد داشته باشد، درگیر فقر مطلق است. اگر درآمد فردی بیش از این باشد ولی درآمد وی از ۵۰درصد درآمد متوسط همان جامعه کمتر باشد، اصطلاحا دچار فقر نسبی است. اما ما در ایران تنها نمی‌توانیم خود را محصور به این تعاریف معنایی کنیم. 

این کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه افزود: استانداردهای فوق معمولا استانداردهای عددی و کمّی در ابعاد بین‌المللی هستند اما اگر بخواهیم مفهومی صحبت کنیم، فقر مطلق شامل کسانی است که دسترسی به سه امر حیاتی خوراک، پوشاک و مسکن ندارند یا امکان تهیه آن را ندارند. در جامعه ایران تقریبا افراد فاقد سرپناه همگی در ذیل فقر مطلق هستند که جمعیت‌شان نیز کم نیست؛ از گورخوابان و اتوبوس‌خوابان و پارک‌خوابان گرفته تا معتادین کارتن‌خواب و افراد ساکن گرم‌خانه‌ها و پناه‌گرفتگان در مراکز بهزیستی، همه و همه ذیل این گروه شناخته می‌شوند. 

حق‌شناس با بیان اینکه «احصا و تشخیص افرادی که دچار فقر مطلق هستند، از طریق شاخص‌های خوراک و پوشاک دشوار است» تصریح کرد: در این شرایط اصلی‌ترین شاخص سنجشی ممکن بحث فقدان سرپناه و مسکن است که جمعیت فقیر مطلق را تشکیل می‌دهند. 

این نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی با اذعان به این نکته که «اکثریت جامعه ما دچار فقر نسبی هستند و فقر مطلق شامل کمتر از ۵ میلیون نفر از مردم ایران می‌شود» اضافه کرد: رقم جهانی استاندارد بالای خط فقر یعنی دو دلار در روز (که به‌معنای درآمد یک‌میلیون و نیمی درماه است) قطعا در تهران و شهرهای بزرگ حتی موجب زنده ماندن فرد هم نخواهد شد اما این رقم در مناطق دورافتاده شاید بتواند موجب زنده ماندن فرد شود. 
وی با بیان اینکه «قیمت رهن منزل به ازای هر متر حدود ۵ میلیون تومان در مناطق ضعیف تهران است» درباره نقش مسکن در افزایش و شناسایی جمعیت تحت پوشش فقر گفت: با رقم‌های رهن کامل ۱۰۰ یا ۲۰۰میلیون تومانی قطعا افراد دارای فقر مطلق نمی‌توانند به حیات خود ادامه بدهند و درنتیجه نیاز به تعریف جدیدی برای این نوع فقر در سطح ایران داریم که اکنون موجود نیست.

این استاد دانشگاه در رابطه با بحث مقابله با فقر مطلق بیان کرد: در بسیاری از کشورهای جهان برای حل موقت بحران فقر منازل دولتی یا مراکز دولتی بسیار کوچکی توسط شهرداری‌ها در اختیار افراد فقیر مطلق قرار می‌دهند تا آن افراد بتوانند خود را بازیابی کنند. به عبارت بهتر، سیاست فقرزدایی در جهان و مقابله با فقر مطلق با این رویکرد صورت می‌گیرد که فرد وابسته به کمک نشود و بتواند بعد از چندسال یا نهایتا یک نسل، خود (یا لااقل فرزندان خود) را از تله فقر نجات داده و توانمند سازد. 

حق‌شناس با اشاره به این اصل اقتصادی که «فقر، موجب بازتولید فقر می‌شود» تصریح کرد: اصل در بازسازی بدنه فقیر جامعه این است که هدف تامین بهداشت و آموزش برای بریدن حلقه و دایره بازتولید فقر در فرزندان فقرای مطلق است. اما در بحث‌های برخورد ضربتی، به راحتی می‌توان جمعیت محدود فقیر مطلق را با کالابرگ و کمک‌های بهزیستی و کمیته امداد و شناسایی و تامین اعتبار تا مدت‌ها از لحاظ اقلام اساسی بهره‌مند کرد. اما در بحث تامین مسکن و سرپناه اصلا چنین اقدامی را در کوتاه مدت نمی‌توان انجام داد و برای نابودسازی بازتولید فقر مطلق، مسکن حرف اول را می‌زند که نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و بلندمدت است. 

این نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی در پایان با اشاره به برنامه‌های دولت اظهار کرد: سبد غذایی و پوشاک برای دولت به راحتی برای فقرای مطلق قابل تامین است، ولی حتی تا سال آینده مسئله اصلی مسکن آن‌ها حل نمی‌شود. اکنون بیش از ۲۰۰هزار میلیارد تومان منابع تامین شده که به راحتی می‌توان با آن سبد معیشت را تامین کرد اما این منبع تعیین شده در مجلس اصلا از عهده آموزش، بهداشت و مسکن و توانمندسازی فقرا برنمی‌آید و برای خروج از چرخه فقر حتما نیاز به تامین و توسعه آموزش و بهداشت و مسکن رایگان و مددهای اجتماعی برای توانمندسازی خانوارهای فقیر هستیم.