پیامد جنگ اوکراین بر امنیت غذایی جهان

گروه بین الملل: اوکراین و روسیه از بزرگ‌ترین صادرکنندگان غلات دنیا، بویژه گندم هستند. جنگی که روسیه علیه اوکراین آغاز کرده است، امنیت غذایی جهان را به خطر می‌اندازد و بر شمار گرسنگان می‌افزاید. ایران نیز از عواقب آن در امان نخواهد ماند.
کارشناسان می‌گویند جنگی که روسیه علیه اوکراین آغاز کرده و پایان آن روشن نیست، می‌تواند پیامدهای جدی بر قیمت مواد غذایی در جهان داشته باشد. روسیه در سال ۲۰۲۱ بزرگترین صادرکننده گندم دنیا بوده است. پس از این کشور ایالات متحده، کانادا و استرالیا قرار دارند و اوکراین در رده پنجم است.در سال جاری روسیه ۱۰ درصد و اوکراین چهار درصد گندم جهان را تولید کرده‌اند. سهم اتحادیه اروپا در تولید گندم برای بازارهای جهانی در سال‌های اخیر حدود ۲۰ درصد بوده است.اوکراین و روسیه در عین حال از صادرکنندگان بزرگ روغن آفتابگردان نیز هستند. در سال ۲۰۲۱ اوکراین اولین کشور صادرکننده این محصول در سراسر جهان بود و روسیه در رتبه دوم قرار داشت. روسیه همچنین صادرکننده بسیار مهم کود در سراسر جهان است.  
سونیا شولتسه، وزیر توسعه آلمان می‌گوید جنگ روسیه علیه اوکراین می تواند عواقب فاجعه‌باری برای عرضه مواد غذایی در آفریقا و دیگر نقاط فقیر جهان داشته باشد. او در حاشیه نشست وزرای توسعه اتحادیه اروپا در مونپلیه فرانسه گفت: «روسیه و اوکراین از بزرگترین صادرکنندگان گندم و بنابراین سبد نان جهان هستند. اگر این صادرات اکنون سقوط کند، قیمت مواد غذایی به افزایش خود ادامه خواهد داد، هرچند که به دلیل کرونا و افزایش بهای انرژی و کود، این قیمت هم‌اکنون نیز بسیار بالاست.»کارشناسان می‌گویند بدون انجام تهمیداتی برای مقابله با پیامدهای جنگ اوکراین ممکن است میلیون‌ها نفر از گرسنگی بمیرند.
بر اساس پیش‌بینی‌های اولیه، این جنگ می‌تواند هشت تا ۱۳ میلیون نفر را خاورمیانه و آسیا و بخصوص در آفریقا به گرسنگی بکشاند. تخمین زده می شود که ادامه آشفتگی در بازار مواد غذایی بر اثر این جنگ، عده افرادی که دچار سوءتغذیه هستند را بین ۴،۲ تا ۶،۴ میلیون نفر در منطقه آسیا-اقیانوسیه افزایش می‌دهد. این رقم می‌‌تواند در آفریقا بین ۲،۶ تا ۵،۲ میلیون انسان را دربر گیرد و در خاورمیانه زندگی نزدیک به ۹۶۰ هزار نفر را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند باید هم به فکر اقدامات فوری بود و هم به فکر ساز و کارهایی که در درازمدت امنیت غذایی دنیا را تامین کند.
با شروع جنگ اوکراین ایران نیز به عنوان همسایه روسیه و وابسته به برخی محصولات کشاورزی تعیین‌کننده از هردو کشور، با معضل به خطر افتادن امنیت غذایی روبرو خواهد شد. به خصوص که گران‌تر شدن بی‌وقفه مواد غذایی در ایران بدون این جنگ هم سفره مردم را سال به سال کوچک‌تر کرده است.
آمارهای رسمی تجارت خارجی ایران با روسیه و اوکراین در سال جاری حدود دو میلیارد دلار بوده با این تاکید که سهم اوکراین به مراتب کم‌تر از روسیه است. اقتصاد آنلاین نوشته است که که در ۱۰ ماهه سال جاری شمسی در مجموع تجارت خارجی ایران حدود ۱۳۳.۶ میلیون تن کالا به ارزش  ۸۰ میلیارد و ۲۳۶ میلیون دلار بوده که از این میزان حجم تجارت خارجی ایران با روسیه و اوکراین در مجموع حدود چهار میلیون تن به ارزش کمتر از دو میلیارد دلار بوده است.
بر  اساس همین آمار تجارت ایران و روسیه در این فاصله زمانی واردات ایران از روسیه ۲،۹ میلیون تن است که در مقایسه با ۱۰ ماهه سال گذشته ۱۱،۵ درصد از لحاظ وزن و ۳۰،۶ درصد از نظر ارزش افزایش داشته است. در سال گذشته واردات ایران از روسیه ۲.۶ میلیون تن به ارزش ۹۰۱ میلیون دلار بوده است.
اقتصاد آنلاین به نقل از روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک نوشته است که عمده واردات ایران از روسیه به محصولات غذایی و کالاهای اساسی اختصاص دارد. به گفته او، واردات ایران از روسیه شامل روغن دانه‌های آفتابگردان، اقلام نیمه صنعتی و مواد اولیه، چوب، کاغذ روزنامه و اقلام دارویی است. ایران بیش از ۶۹۴ میلیون دلار گندم، ۷۲.۲ میلیون دلار ذرت، جو و دانه های سویا از روسیه وارد کرده است.  در سال جاری واردات اوکراین به ایران ۱۷۴.۴ هزار تن به ارزش بیش از ۱۱۱.۷ میلیون دلار بوده که به گفته لطیفی‌، در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته ۱۱.۶ درصد از لحاظ وزن  کاهش و ۱۰۵.۷ درصد از لحاظ ارزش افزایش داشته است. اقلام وارداتی از اوکراین شامل گندم، ذرت، روغن آفتابگردان، ماشین آلات و یا برخی تجهیزات نفتی است.
پیامدهای تجاوز روسیه به اوکراین در بازارهای طلا، أنواع فلزات، انرژی و در بازار سهام جهان خود را به سرعت نشان داد. در سوپرمارکت‌های اروپا تغییرات قیمت به چشم می‌خورد اما هنوز سیر صعودی آن پرشتاب نیست. امری که در صورت ادامه جنگ به زودی سرعت بیشتری می‌گیرد.برای ایران چه؟ جنگ اوکراین چه به لحاظ سیاسی و چه اقتصادی می‌تواند ایران را تحت تاثیر قرار دهد. این جنگ اگرچه می‌تواند عواقب سختی داشته باشد، اما برخی در ایران آن را "فرصت" تلفی می‌کنند.
صدرالدین نیاورانی، نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران  می‌گوید که صادرات صیفی‌جات و میوه به اوکراین متوقف شده اما وضع در رابطه با روسیه متفاوت است.
از آنجا که روسیه از سوی اروپا تحریم غذایی نشده و قراردادهای این کشور با کشورهای اروپایی  برای واردات موادغذایی همچنان پابرجاست، موادغذایی از اروپا به روسیه حمل می‌شود، چون اروپایی‌ها به قراردادهای قبلی خود با روسیه عمل می‌کنند، اما خریدهای جدید انجام نمی‌شود.او همچنین به سقوط ارزش روبل اشاره کرده و گفته است: «تاجران ایرانی بعد از سقوط ارزش روبل تمایلی برای صادرات به روسیه ندارند و از آنجایی‌که روس‌ها دلار یا یورویی ندارند که تجارت کنند( تحریم ارزی شده‌اند) از این‌رو لازم است که تجار ایرانی برای تصاحب بازار روسیه برنامه‌ریزی بلندمدت کنند».او کاهش ارزش روبل و تحریم اقتصادی روسیه را فرصتی برای ایران می‌داند. نیاورانی می‌گوید: «از آنجایی‌که روسیه از سوی دیگر کشورها تحریم است ما می‌توانیم از این فرصت به بهترین شکل استفاده کنیم و حتی قیمت‌ها را افزایش بدهیم. درهای بازار روسیه به روی ایران بازار شده است و باید از این فرصت بیشترین استفاده را کنیم. سرمای روسیه امکان کشت سبزی و میوه را از کشاورزان آنجا گرفته است در مناطق جنوبی این کشور کلم، چغندر و شلغم کشت می‌شود اما نیاز آنها را تامین نمی‌کند و آنها نیازمند واردات هستند.»
او که از مسئولان تقاضا کرده که «فرصت بازار روسیه را از دست ندهند» می‌افزاید: «متاسفانه برخی از سوءمدیریت‌ها باعث شد که برخی بازارهای خارجی را از دست بدهیم. باید منتظر باشیم با اتمام واردات مواد غذایی از اروپا به روسیه ما جایگزین آنها شویم».اقتصاد آنلاین نوشته، ایران «شاید نکته مثبت، وزنه سنگین‌تر مراودات تجاری ایران با روسیه در مقایسه با اوکراین است که با توجه به وضعیت سیاسی مثبتی که میان ایران و روسیه وجود دارد می‌توان امیدوار بود ضرر ایران از این جنگ اندکی کمتر باشد».
محمدرضا مرتضوی، رییس کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران  می‌گوید که بخش قابل توجهی از گندم ایران از روسیه و بخشی از ذرت و دانه‌های روغنی از اوکراین تهیه و تامین می‌شود و به دنبال این کشورها آلمان، استرالیا، کانادا، آرژانتین و کشورهای حوزه بالتیک دیگر کشورهای تامین‌کننده گندم ایران هستند. او می‌افزاید که تا اردیبهشت سال آینده باید حدود ۳،۵ میلیون تن گندم وارد این کشور شود.رییس کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران با اشاره به بالا رفتن بهای گندم، ذرت و دانه‌های روغنی تحت تاثیر جنگ روسیه علیه اوکراین پیش‌بینی می‌کند: «امکان اینکه گندم را ۱۰ یا ۲۰ دلار گران‌تر خریداری کنیم وجود دارد اما در بحث تامین مشکلی نخواهیم داشت».
این در حالی است که به گفته رییس کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران، در شش ماه گذشته نیز افزایش نرخ گندم بی‌سابقه بوده و رکود افزایش قیمت در پنج سال گذشته شکسته شده است.
به گفته او، نرخ مواد غذایی تا اردیبهشت سال آینده ادامه خواهد داشت و «جنگ روسیه و اوکراین عطش خرید در جهان برای ذخیره‌سازی مواد غذایی را بالا» می‌برد. بخصوص که «هرگاه کشورهای چین و مصر وارد بازار غله باهدف ذخیره‌سازی می‌شوند قیمت‌های جهانی در فشار خواهد بود».مرتضوی اظهار امیدواری کرده است که کشاورزی ایران در فروردین سال آینده از بارندگی قابل توجهی برخوردار شود و «میزان برداشت کشت دیم بالاتر» و چشم ایران به خرید خارجی کمتر شود. با وجود این او تاکید می‌کند: «حتی اگر دیم ما پربازده باشد باز هم باید حداقل ۱۵ تا ۱۶ میلیون تن کالای اساسی وارد کشور کنیم.»به نظر او، اگر جهان شاهد جنگ تازه‌ای در سطح بین‌المللی نباشد در خرداد سال آینده باید انتظار کاهش قیمت‌ها را داشت.
این سخنان در حالی گفته می‌شود که سبد خرید مواد غذایی مردم در ایران به دلیل گرانی سر‌سام‌آور و فقر شدید بخش بزرگی از مردم حتی قبل از تجاوز روسیه به اوکراین نیز به شدت آب رفته است و قدرت خرید به شدت کاهش یافته است.
در برخی کشورهای اروپا و به ویژه آلمان اگرچه وضع با کشورهای فقیر جهان قابل مقایسه نیست، اما در آنها نیز قیمت مواد غذایی در دو سال گذشته افزایش پیدا کرده و حالا این روند صعودی شیب و شتاب بیشتری گرفته است. این کشورها به دنبال راه‌هایی برای مقابله با این وضع هستند.
از اول ژانویه سال جاری میلادی آلمان ریاست گروه "جی هفت" ( هفت کشور صنعتی جهان) را بر عهده گرفت. این کشور میزبان نشست سالانه سران این کشورها با حضور نمایندگان آمریکا، ژاپن، فرانسه، ایتالیا، بریتانیا و کاناداست. در ماه مه امسال کنفرانس کشاورزی کشورهای عضو در ایالت بادن-وورتمبرگ برگزار می‌شود.
از جمله مسائلی که این نشست به آن می‌پردازد، تجاوز روسیه به اوکراین و پیامدهای آن برای امنیت غذایی در جهان است. بازارهای گندم و ذرت و همچنین تجارت انواع کودها که به شدت برای تولید مواد غذایی مورد نیاز است، تحت تأثیر این جنگ قرار گرفته است.
جم اوزدمیر، وزیر کشاورزی آلمان می‌گوید: «ما اثرات این جنگ را بر بازارهای کشاورزی را به دقت زیر نظر داریم. افزایش بهای مواد غذایی حداقل به دلیل افزایش شدید هزینه‌های انرژی، افزایش قیمت مواد خام کشاورزی و کودها در سراسر جهان قابل مشاهده است.»
به دنبال حمله روسیه به اوکراین وزیر کشاورزی آلمان در اوایل ماه مارس برای یک نشست ویژه از همتایان خود در گروه جی هفت دعوت کرده است.هدف این جلسه نیز بررسی تأثیر جنگ اوکراین بر امنیت غذایی جهانی است. وزرای کشاورزی خواهان اتخاذ تدابیر مؤثری هستند که به سرعت برای تثبیت بازارهای کشاورزی قابل اجرا باشد.