بهار نیوز - جرقه جنگ جهانی سوم در مناقشه اوکراین؟

گروه بین الملل: تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در حالی نزدیک به دو هفته پیش آغاز شد که پیش‌بینی‌های اولیه در مورد این مناقشه با واقعیت نظامی در جبهه‌های نبرد فاصله زیادی داشت.
بسیاری از صاحبنظران بر این باور بودند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در صورت حمله به اوکراین عملیات نظامی را به منطقه دنباس در شرق این کشور محدود خواهد کرد. از سوی دیگر پس از آغاز تهاجم نظامی به اوکراین تصور غالب این بود که ارتش روسیه با توجه به برتری قابل توجه نسبت به ارتش اوکراین خواهد توانست به سرعت به اهداف خود در این کشور دست یابد.در جریان جنگ اوکراین طی روزهای گذشته نه تنها هر دو این پیش‌بینی‌ها اشتباه از آب درآمد بلکه تنش‌هایی از جمله تهدید تلویحی به استفاده از سلاح هسته‌ای نیز که امکان تصور آن به دشواری وجود داشت پدید آمد.تنش روزافزون بین کشورهای غربی و روسیه باعث شده است تا این روزها در برخی از محافل رسانه‌ای و سیاسی از احتمال آغاز جنگ جهانی سوم سخن گفته شود.
در این گزارش جنبه‌های مختلف از احتمال گسترش جنگ اوکراین به دیگر کشورها و عواملی که می‌تواند منجر به رویارویی نظامی در مقیاس جهانی شود بررسی شده است.واکنش کشورهای غربی به تهاجم نظامی روسیه به اوکراین تاکنون بر مبنای اجتناب از ورود به درگیری مستقیم با نظامیان روسیه استوار بوده است.
دلیل اصلی این تصمیم هم کنترل ولادیمیر پوتین بر بزرگترین زرادخانه هسته‌ای جهان است. او نشان داده است که حداقل در جنگ روانی با غرب ابایی از استفاده از این اهرم و اشاره به قدرت هسته‌ای کشورش ندارد.در این میان آستانه تحمل روسیه در زمینه کمک نظامی کشورهای غربی و متحدانشان در شرق اروپا به اوکراین ممکن است در نهایت بحران‌آفرین شود. مسکو دور روز پیش به همسایگان اوکراین از جمله برخی از اعضای ناتو هشدار داد که استفاده جنگنده‌های اوکراینی از پایگاه‌های هوایی این کشورها می‌تواند به معنی دخالت آنها در مناقشه مسلحانه تعبیر شود.
ایگور کوناشنکوف، سخنگوی وزارت دفاع روسیه در این باره گفت: «ما اطمینان داریم که جنگنده‌های اوکراینی به رومانی و دیگر کشورهای همسایه پرواز کرده‌اند.»
اشاره سخنگوی وزارت دفاع روسیه به رومانی در حالی صورت می‌گیرد که حضور نظامیان خارجی از جمله سربازان فرانسوی در رومانی به عنوان یکی از اعضای سازمان آتلانتیک شمالی طی روزهای گذشته افزایش یافته است. فلورانس پارلی، وزیر نیروهای مسلح (دفاع) فرانسه در همین راستا به رومانی سفر کرد.
این احتمال که روسیه در مقطعی از جنگ در اوکراین به زنجیره ارسال سلاح به داخل این کشور در مرز با لهستان، اسلواکی، مجارستان یا رومانی حمله کند منتفی نیست. اقدامی که ممکن است در جریان آن جان شماری از نظامیان ناتو نیز در معرض خطر قرار گیرد.از سوی دیگر روسیه حتی در صورت موفقیت چشمگیر نظامی در اوکراین نیز احتمالا با مقاومت چریکی در داخل این کشور روبرو خواهد شد. تصور این که کشورهای عضو ناتو به چنین مقاومتی در برابر اشغال خاک اوکراین کمک کنند چندان دور از ذهن نیست. در این صورت مشخص نیست که روسیه تا چه زمانی کمک برخی از همسایگان اوکراین به مقاومت در برابر نظامیان خود را تحمل خواهد کرد. هرگونه واکنش ارتش روسیه در برابر کشورهایی مانند لهستان و رومانی می‌تواند در نهایت منجر به رویارویی نظامی با ناتو شود.
کشورهای غربی هرچند در حال ارسال سلاح‌های پیشرفته به اوکراین هستند اما تاکنون با وجود اصرار ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری این کشور در برابر ایده اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین مقاومت کرده‌اند.اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین به این معنا خواهد بود که ناتو یا هر نیروی خارجی دیگری باید جنگنده‌های روسی را در صورت نقض منطقه پرواز ممنوع سرنگون کند. رویدادی که به معنای رویارویی مستقیم ناتو با ارتش روسیه خواهد بود.ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه هشدار داده که هر کشوری که به دنبال برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز خاک اوکراین باشد وارد مناقشه نظامی با روسیه شده است.ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو ضمن رد نقش‌آفرینی این سازمان در اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین در مورد تبعات آن گفته است: «اگر این کار را بکنیم وارد ماجرایی می‌شویم که می‌تواند به جنگ تمام عیار در اروپا با مشارکت تعداد بسیار بیشتری از کشورها با رنج انسانی بسیار بیشتری منتهی شود.»
مارکو روبیو، سناتور جمهوریخواه در کنگره آمریکا نیز درباره اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز خاک اوکراین گفت: «این به معنای آمادگی برای ساقط کردن هواپیماهای روسیه است که در واقع آغاز جنگ جهانی سوم خواهد بود.»هرچند کشورهای عضو ناتو فعلا در برابر ایده اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین مقاومت می‌کنند اما تضمینی برای این که این سیاست در صورت ادامه جنگ و تغییر معادلات نظامی و سیاسی در این کشور نیز ادامه پیدا کند وجود ندارد.
یکی از نگرانی‌های مقامات دولت‌های غربی، دیپلمات‌ها و کارشناسان نظامی احتمال وقوع «حادثه‌ای ناخواسته» در جریان جنگ در اوکراین یا در حاشیه آن است. آنها به عنوان مثال از احتمال فرود موشکی روسی در خاک لهستان یا رومانی که عضو ناتو هستند سخن می‌گویند.رویدادی که احتمالا نمی‌تواند از جانب سازمان پیمان آتلانتیک شمالی بدون پاسخ بماند.
یکی دیگر از زمینه‌های احتمالی وقوع «حادثه ناخواسته» بین روسیه و کشورهای غربی می‌تواند افزایش تنش پس از حادثه‌ای مشابه رویدادهایی باشد که در روزهای اخیر روی داد. نقض چند باره حریم هوایی سوئد از سوی جنگنده‌های روسی یا غرق شدن کشتی باری متعلق به استونی به دنبال انفجار مین در دریای سیاه از جمله حوادثی هستند که به طور بالقوه ظرفیت افزایش تنش بین کشورهای غربی و روسیه را دارند.با این حال وزارت دفاع آمریکا هفته پیش اعلام کرد که در راستای جلوگیری از وقوع «حادثه‌ای ناخواسته» یا حداقل کاهش احتمال وقوع آن، خط ارتباطی مستقیم با وزارت دفاع روسیه برقرار کرده است.
برقراری این خط ارتباطی مستقیم بین پنتاگون و وزارت دفاع روسیه البته یادآور پرتنش‌ترین روزهای جنگ سرد در قرن گذشته است.
یکی دیگر از سناریوهایی که می‌تواند در میان مدت منجر به رویارویی اعضای ناتو با روسیه شود افزایش هزینه سیاسی عدم دخالت در جنگ اوکراین برای کشورهای غربی است.
رهبران کشورهای غربی همزمان با افزایش شمار پناهجویان اوکراینی ممکن است در صورت استفاده روسیه از سلاح‌های نامتعارف یا دریافت گزارش‌هایی مبنی بر وقوع «جنایت جنگی»، از سوی افکار عمومی در داخل کشورهای‌شان برای جلوگیری از «فاجعه‌ای انسانی» تحت فشار قرار گیرند.یک مقام اروپایی که نخواست نامش فاش شود چند روز پیش به پایگاه اینترنتی «پولیتیکو» گفت که کارشناسان اطلاعاتی در واشنگتن به این نتیجه رسیده‌اند که روسیه در صورت لزوم آمادگی استفاده از بمب هیدروژنی در اوکراین را دارد.این مقام اروپایی افزوده است که جنگ در اوکراین به مراتب از هر آنچه پس از جنگ جهانی دوم تاکنون روی داده بود، از جمله جنگ در منطقه بالکان در دهه ۱۹۹۰، «خطرناک‌تر» است.گزارش‌ها از احتمال آمادگی روسیه برای استفاده از بمب هیدروژنی در جنگ اوکراین در حالی منتشر می‌شود که استفاده از بمب خلاء طی روزهای گذشته به تنهایی خبرساز شده بود.
از سوی دیگر اظهارنظرهای هشدارآمیز درباره ابعاد جنگ در اوکراین طی روزهای گذشته کم نبوده است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چند روز پیش درباره حمله نظامی روسیه به اوکراین گفت: «امروز دیگر مشکل تنها به دنباس مربوط نمی‌شود، تنها مشکل اوکراین هم نیست. آنچه به مخاطره افتاده است ثبات در اروپا و کل نظم بین‌الملل است.»
در مقابل سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هشدار داده است که جنگ جهانی سوم جنگی «هسته‌ای و مخرب» خواهد بود. در شرایطی که دولتمردان دو طرف از چنین ادبیاتی استفاده می‌کنند یافتن مسیر باریک و دشوار خویشتنداری و پرهیز از آغاز جنگ جهانی سوم طی روزها و هفته‌های آینده هرچند غیرممکن نیست اما نیازمند محاسبه دقیق و تصمیم‌گیری سنجیده همه طرف‌ها خواهد بود.