آرایش جنگی مقابل نفت روسیه

 وابستگی واشنگتن و لندن به نفت روسیه چندان بالا نیست و به آنها اجازه چنین ممنوعیتی را می‌دهد اما اتحادیه اروپا که واردات انرژی زیادی از روسیه دارد، تاکنون روی خوشی به پیوستن به این جرگه نشان نداده است. بهای نفت به دلیل همین اخبار نوسانات شدیدتری پیدا کرده است چراکه ترس این وجود دارد که این تحولات اثری دومینویی در بازار بگذارد و دیگر مصرف‌کنندگان هم به صف تحریم‌‌‌کنندگان بپیوندند. در حال حاضر مساله اصلی در بازار نفت نااطمینانی بسیار بالایی است که احتمال ایجاد شوک عرضه مانند سال ۱۹۷۹ را بالا برده است. همزمان برخی شرکت‌های نفتی به دلیل ترس از تحریم و نمایش وجه اخلاقی از خود از خرید نفت مسکو خودداری می‌کنند و گفته می‌شود ۷۰‌درصد محموله‌‌‌های دریایی نفت روسیه برای یافتن خریدار با مشکل مواجه شده است. فایننشال تایمز در گزارشی به سوالات متداول در این باره پاسخ داده که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود. ممنوعیت کاخ سفید برای واردات نفت از روسیه به آمریکا که روز سه‌‌‌شنبه اعلام شد مهم‌ترین حرکتی بود که از زمان آغاز جنگ اوکراین علیه ولادیمیر پوتین شکل گرفت. به گزارش فایننشال تایمز، بهای برنت در نتیجه این امر سه‌‌‌شنبه با ۴‌درصد افزایش به ۹۸/ ۱۲۷ دلار بر بشکه رسید. این رشد یک روز پس از آن اتفاق افتاد که این شاخص با رسیدن به بیش از ۱۳۹ دلار بر بشکه توانست به بالاترین سطح از زمان بحران مالی جهان برسد و بهای بنزین هم در آمریکا رکورد جدیدی ثبت کرد. در زمان نگارش این گزارش (ساعت ۱۸ به‌وقت تهران) هر دو شاخص نفتی بیش از ۵درصد افت روزانه نشان می‌دادند.
تحلیلگران هشدار می‌دهند بدتر شدن اوضاع محتمل است و پس از این فایننشال تایمز با مطرح کردن چند سوال کلیدی در مورد ممنوعیت واردات از روسیه به معنای آن برای بازار جهانی انرژی پرداخته است.
آمریکا و بریتانیا دقیقا چه ممنوعیتی اعلام کرده‌اند؟
فرمان اجرایی جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا، واردات نفت خام، محصولات نفتی، زغال‌سنگ و گاز طبیعی مایع شده (LNG) از روسیه به بنادر این کشور را ممنوع می‌کند و ۴۵ روز هم مهلت داده شده تا قراردادهای فعلی در این زمینه پایان یابند. بر اساس این فرمان، همچنین سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در صنعت انرژی روسیه ممنوع است.
بریتانیا هم گفته واردات نفت از روسیه را به‌‌‌تدریج به صفر می‌‌‌رساند و شرکت‌های این کشور تا پایان سال ۲۰۲۲ وقت دارند تا واردات محموله‌‌‌های نفتی از روسیه را پایان دهند. این ممنوعیت گاز طبیعی را شامل نمی‌شود اما بریتانیا قصد دارد در دورهای بعدی تحریمی، واردات این کامودیتی هم ممنوع شود. کانادا که حجم ناچیزی از نفت روسیه را وارد می‌کرد، پیش از این ممنوعیت مشابهی را اعلام کرده بود.
ژاپن نیز گفته می‌شود در این مسیر قرار دارد اما نخست‌وزیر این کشور، فومیو کیشیدا چهارشنبه گفت از نزدیک با اعضای گروه ۷ دیدار می‌کند و نیاز به تضمین عرضه باثبات انرژی و امنیت ملی را پیش از برداشتن گام‌‌‌های تنبیهی علیه روسیه بعد از ممنوعیت واردات نفت و دیگر محصولات انرژی توسط آمریکا، بررسی خواهد کرد. کیشیدا همچنین اذعان کرد بایدن درک می‌کند کشورهای متحد دیگر نمی‌توانند به راحتی به آمریکا که خود صادرکننده خالص انرژی است بپیوندند. با این حال، اقدام آمریکا و بریتانیا در تحریم صادرات نفت روسیه به همه دنیا، مانند آنچه برای ایران اتفاق افتاد و بخش بزرگی از صادراتش را از دست داد نیست. اتحادیه اروپا که بسیار به انرژی روسیه وابسته‌‌‌تر است، به این گروه نپیوسته است. یک ممنوعیت گسترده‌‌‌تر نیازمند تحریم‌های ثانویه و احتمالا همکاری اتحادیه اروپا و حتی هند و چین به عنوان بزرگ‌ترین خریداران روسیه خواهد بود.

ممنوعیت اعلام شده چقدر برای آمریکا مشکل‌‌‌ساز است؟
ایالات متحده با مصرف حدود ۲۰‌میلیون بشکه در روز بزرگ‌ترین بازار نفت در جهان است. کل واردات نفت خام و سوخت آمریکا در سال ۲۰۲۱ به ۵/ ۸میلیون بشکه در روز رسید و روسیه حدود ۸‌درصد از آن را به خود اختصاص داد. مقابله با فقدان نفت خام روسیه آسان‌‌‌تر از نبود فرآورده‌‌‌های نفتی مانند گازوئیل است که پالایشگاه‌‌‌های آمریکا از آن به عنوان خوراک تاسیسات خود استفاده می‌کنند. رابرت کمپبل، تحلیلگر موسسه مشاوره انرژی اسپکتس گفت: «واردات نفت خام روسیه تا حد زیادی فرصت‌طلبانه بود.» او افزود: «اثر بزرگ‌تر در (ممنوعیت) واردات خوراک احساس خواهد شد.» در حالی که عرضه داخلی نفت آمریکا در سال‌های اخیر افزایش یافته است، پالایشگاه‌‌‌های این کشور برای فرآوری نفت خام «سنگین‌‌‌تر» و نه نفت شیل آمریکا ساخته شده‌‌‌اند و این امر پالایشگاه‌‌‌ها را مجبور می‌کند از محصولات نفتی روسیه استفاده کنند تا فعالیت‌ها بدون مشکل انجام شود.
کمپبل می‌‌‌گوید: «اگرچه حجم واردات از روسیه نسبت به تقاضای کلی نفت ایالات متحده کوچک است، اما از دست دادن این عرضه، عملیات پالایشگاهی ایالات متحده را پیچیده و بازار بنزین آمریکا را محدود می‌کند.»

دردسر نفتی روسیه چقدر بزرگ است؟
در تئوری، روسیه می‌تواند نفت خود را در بازاری جایگزین به خریداران دیگر بفروشد. آنچه به ایالات متحده یا بریتانیا فروخته نمی‌شود را می‌توان به جای دیگری حمل کرد. اما این کشور با آنچه که تحلیلگران «اعتصاب خریدار» توصیف می‌کنند، دست و پنجه نرم می‌کند؛ به این معنی که شرکت‌ها از ترس ریسک قانونی یا اعتباری، کمتر تمایل دارند که نفت خام روسیه از طریق دریا را تحویل بگیرند. به گفته تحلیلگران، واکنش افکار عمومی پس از تصمیم اخیر شرکت شل برای خرید محموله نفت روسیه با تخفیف بسیار زیاد، درس مفیدی برای سایر خریداران احتمالی بود.
همچنان مشکل جدی‌‌‌تر این «خودتحریمی» است که اکنون با ممنوعیت ایالات متحده تشدید شده است. کمپبل می‌‌‌گوید که اگر روسیه نتواند به ارسال محموله‌‌‌های دیزل و نفت کوره در هر ماه ادامه دهد، می‌تواند یک اثر دومینویی ایجاد کند، زیرا پالایشگاه‌‌‌های این کشور مجبور به پایین آوردن فعالیت خود می‌‌‌شوند. از دست دادن تقاضا از سوی پالایشگاه‌‌‌های روسیه ممکن است تولیدکنندگان نفت این کشور را مجبور کند تا بخشی از تولید بالادستی خود را کاهش دهند.

پس از این چه اتفاقی می‌‌‌افتد؟
ریچارد نفیو، محقق ارشد در مرکز سیاست جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا گفت: «در حالی که تحریم‌های ایالات متحده و بریتانیا ممکن است به خودی خود تاثیر کمی داشته باشند، اهمیت اساسی این است که کاخ سفید نشان داده که مایل است به تحریم‌ها از جمله در مورد انرژی ادامه دهد.» نفیو که به طراحی تحریم‌ها توسط دولت اوباما علیه ایران کمک کرده است، گفت: «آنها می‌گویند: این فضایی است که ما آماده ورود به آن هستیم.»
ترس بزرگ‌تر برای بازار نفت - که می‌تواند جهش قیمت‌ها در این هفته را توضیح دهد - اکنون ترس از تشدید شرایط است. الکساندر نواک، معاون نخست‌‌‌وزیر روسیه روز دوشنبه گفت که «کشورش کاملا حق دارد که تصمیمی مشابه اتخاذ کند» و عرضه گاز طبیعی به اروپا از طریق خط لوله نورد استریم ۱ را قطع کند که شریان حیاتی برای قاره‌‌‌ای است که به شدت به انرژی روسیه وابسته است. باب مک نالی، رئیس شرکت مشاوره راپیدان انرژی نیز در این مورد اظهار کرد: «من فکر می‌‌‌کنم ما در معرض ریسک گلوله برفی هستیم.» او افزود: «ما هنوز در فاز یک هستیم. فکر نمی‌‌‌کنم روند وخیم شدن اوضاع تمام شده باشد.»
هلیما کرافت، مدیرعامل آر‌‌‌بی‌‌‌سی کپیتال مارکتس و تحلیلگر سابق سیا، گفت که نادیده گرفتن درخواست‌‌‌ها برای تحریم‌های ثانویه بر نفت روسیه ممکن است دشوار شود زیرا تلفات انسانی ناشی از تهاجم مسکو همچنان در حال افزایش است. او ادامه داد: «این وقتی است که (مشکل) واقعا جدی می‌شود، زمانی که حتی پالایشگاه‌‌‌های چین و هند باید هزینه و فایده را درباره خرید نفت روسیه بررسی کنند.»

قیمت نفت چقدر می‌تواند بالا رود؟
هر چه فقدان بشکه‌‌‌های نفت روسیه بیشتر باشد، قیمت نفت بالاتر می‌رود. نااطمینانی‌‌‌ها احتمال اینکه قیمت نفت از رکورد تاریخی ۱۴۷ دلار که با احتساب تورم معادل ۲۰۰ دلار است، بیشتر شده است. الکساندر نواک، که سابقا وزیر انرژی روسیه بود، دوشنبه هشدار داد در صورتی که اروپا هم ممنوعیت اعلامی آمریکا را پیش بگیرد، بهای نفت به ۳۰۰ دلار بر بشکه خواهد رسید.
در این میان بانک آمریکایی گلدمن‌ساکس پیش‌بینی خود از میانگین نفت در سال ۲۰۲۲ را از ۹۸ دلار به ۱۳۵ دلار بر بشکه رساند. بانک انگلیسی بارکلیز هم هشدار داده در بدترین سناریو ممکن است نفت به ۲۰۰ دلار برسد. علاوه بر این، ریستاد انرژی هم اعلام کرد که در صورت ممنوعیت واردات نفت روسیه توسط آمریکا و اتحادیه اروپا ممکن است قیمت نفت به ۲۰۰ دلار در هر بشکه برسد.
کارشناسان بانک آمریکا (Bank of America) گفتند بلوکه کردن نفت روسیه شوک عرضه‌‌‌ای تقریبا برابر با بحران نفتی ۱۹۷۹ را آغاز می‌کند که موجب وخامت اقتصادی عمیقی در کشورهای غربی شد. آنها می‌‌‌گویند تحت این سناریو قیمت نفت به‌‌‌طور بالقوه از ۲۰۰ دلار بر بشکه می‌گذرد.
با انقلاب سال ۵۷ ایران و خروج ۴‌درصد از عرضه جهانی نفت، بهای نفت ۲ برابر شد و به ۳۹ دلار بر بشکه رسید. جونیت کازوک‌‌‌اگلو، رئیس بخش تقاضای نفت موسسه مشاوره FGE در این باره معتقد است شوک عرضه مشابه سال ۱۹۷۹ می‌تواند جهان را در مسیر یک رکود اقتصادی شدید دیگر قرار دهد.

آیا عرضه جایگزین نفت وجود دارد؟
دولت بایدن در هفته‌‌‌های گذشته برای پیدا کردن منابع جایگزین همه کار کرده است؛ از تشویق تولیدکنندگان داخلی برای حفاری بیشتر تا لابی با اتحاد اوپک‌‌‌پلاس و جلو بردن توافقات بالقوه برای آزادسازی نفت ایران و ونزوئلا از تحریم و همین‌طور رهاسازی نفت ذخایر استراتژیک.
آژانس بین‌المللی انرژی هم که هفته گذشته آزادسازی ۶۰‌میلیون بشکه‌‌‌ای از ذخایر اضطراری دولتی را اعلام کرد، سیگنال داده که بیش از این نیز می‌توان نفت آزاد کرد.
متقاعد کردن عربستان به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان که ظرفیت مازاد تولید هم دارد، نیازمند بازسازی روابط بایدن با این پادشاهی است. در همین حال، روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده نفت و فرآورده جهان است که به این معناست که جایگزین کردن سریع عرضه آن به‌‌‌طور کامل تقریبا غیرممکن است. از سوی دیگر، تولیدکنندگان شیل موردتوجه قرار گرفته‌‌‌اند تا در کوتاه‌‌‌مدت با افزودن تولید، قیمت‌ها را متعادل کنند، اما مدیران این صنعت می‌‌‌گویند واکنش سریع از طرف آنها بعید است. رایان لنس، مدیر اجرایی کونوکوفیلیپس می‌‌‌گوید: «به عنوان یک صنعت، ما نمی‌توانیم بازگشت سرمایه را نادیده بگیریم و به یاد داشته باشید، ما هر کاری را که امروز شروع کنیم بین ۸ تا ۱۲ ماه بعد به تولید خواهد رسید.»


راه‌‌‌حل بلندمدت چیست؟
طرفداران انرژی پاک استدلال می‌کنند که این بحران و افزایش قیمت بنزین که با آن به‌‌‌وجود آمده است دلیل دیگری است که کشورهای مصرف‌کننده غربی باید وابستگی خود به سوخت‌‌‌های فسیلی را که حکومت‌هایی مانند روسیه پوتین را ثروتمند می‌کند، پایان دهند.
اد مارکی، سناتور دموکرات از ماساچوست در این باره می‌‌‌گوید: «این لحظه یک فراخوان واضح برای نیاز فوری به‌گذار به انرژی پاک داخلی است تا دیگر هرگز در درگیری‌‌‌ها بر سر سوخت فسیلی شریک نباشیم.»