بهار نیوز - تداوم روند افزایشی مهاجرت ایرانیان در سال ۱۴۰۰

تداوم روند افزایشی مهاجرت ایرانیان در سال ۱۴۰۰

گروه جامعه: سال ۱۴۰۰ همچون دو سال قبل‌تر مهاجرت نخبگان و دیگر ایرانیان به مقصد کشور‌های دیگر روند فزونی گرفت، این در حالیست که هنوز برنامه مدونی برای نگهداشت این افراد در کشور از طریق ارتقای انگیزه یا یکسری حمایت‌های دیگر وجود ندارد.بر اساس پیمایش رصدخانه مهاجرت ایران بیش از ۴۰ درصد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، پزشکان و پرستاران، اساتید، محققان و پژوهشگران و گروه‌های استارت‌آپی‌ تمایل به مهاجرت دارند.بی‌ثباتی اقتصادی در غالب این گروه‌ها از عوامل اصلی میل به مهاجرت است. پس از آن شیوه مملکت‌داری از جمله عوامل مهم اثرگذار بر روی میل به مهاجرت در میان سه گروه دانشجویان، پزشکان و پرستاران و تیم‌های استارت‌آپی‌ است.

مهاجرت پزشکان
سال گذشته بود که رئیس سازمان نظام پزشکی کشور از درخواست سالیانه ۳ هزار نفر برای اخذ گواهینامه گوداستندینگ جهت مهاجرت خبر داد، این در حالی است که امسال نیز بر این تعداد افزوده شده است. چنانکه تنها در فصل تابستان هزار پزشک از سازمان نظام پزشکی درخواست گود استندینگ داشتند که این موضوع موجب شده است تا این موضوع زنگ خطری را برای آینده نظام درمانی کشور به صدا در آورد.

از آن سو در میان پرستاران تمایل به مهاجرت افزایش پیدا کرده است. به گفته برخی منابع ماهیانه ۱۰۰ تا ۵۰۰ پرستار و به روایت برخی منابع دیگر سالیانه هزار و ۵۰۰ پرستار از کشور خارج می‌شوند.در دوران شیوع ویروس کرونا در جهان شاهد مهاجرت ۳۰۰ درصدی پرستاران و کادر درمان به خارج از کشور بودیم، مهاجرتی که در پی فراهم بودن امکانات رفاهی و درآمد بالا و در مقابل شرایط نامساعد پرستاران از نظر شرایط کاری و درآمدی، در سال‌های اخیر طرفداران بسیاری در کشور پیدا کرده است. بررسی کلیدواژه‌های پرمخاطب در اینترنت در زمینه مهاجرت پزشکی شامل عبارت‌هایی چون تبدیل مدرک پزشکی در کانادا، مهاجرت پزشکان به آمریکا، پزشکان ایرانی کانادا، مهاجرت پزشکان به هلند و ... می‌شوند.

آمار ایرانیان خارج از کشور
این تنها بخشی از مهاجرت‌های نخبگانی در ایران محسوب می‌شود؛ بر اساس سال‌نامه مهاجرت ۱۴۰۰، جمعیت مهاجران ایرانی در خارج از کشور بالغ بر ۸۲۰ هزار نفر بوده است این در حالی است که جمعیت مهاجر ایرانی در خارج از کشور به ۱.۸ میلیون نفر رسیده است، اگرچه برخی منابع دیگر جمعیت مهاجران ایرانی در کشور‌های خارجی را ۴.۴ میلیون نفر تخمین می‌زنند با این حال اگر بر اساس آمار‌های رسمی تحلیل کنیم می‌بینیم که هر سال بر میزان مهاجران ایرانی در سایر کشور‌ها افزوده شده است.بر اساس آمار‌ها از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ حدودا ۵۰۰ هزار نفر به تعداد مهاجران ایرانی اضافه شده است. در واقع به‌طور متوسط، هر ساله ۵۰ هزار نفر از شهروندان ایرانی مهاجرت کرده‌اند! بخش مهمی از این مهاجرت، طی همین چند سال اخیر اتفاق افتاده است.

فرار مغزها
یکی از پر طرفدارترین و کم ریسک‌ترین مهاجرت‌ها در ایران مهاجرت دانشجویی است. به گفته بهرام صولتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران سالیانه ۱۳ هزار دانشجو و دانش‌آموز از ایران خارج می‌شوند. (این در حالیست که در سال ۹۲ این آمار ۵ هزار نفر بود.)صولتی همچنین گفته است که هم‌اکنون حدود ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور دارند؛ در حالی که تعداد دانشجویان ایرانی خارج از ایران در سال ۲۰۱۴، حدود ۵۰ هزار نفر بوده است.

از سوی دیگر به گفته رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه نسبت مهاجران ایرانی به کل جمعیت ۴.۸۱ درصد است، اما از المپیادی‌ها ۳۷.۲ درصد درصد و از رتبه‌های یک تا ۱۵۰ کنکور ۲۵.۵ درصد مقیم خارج از کشور هستند. مهاجرت نخبگان از کشور ۶ تا ۹ برابر متوسط مهاجرت است.

در عین حال سورنا ستاری، رئیس بنیاد ملی نخبگان این ادعا‌ها را زیر سوال برده و گفته است آمار دانشجویان خارج از کشور ما بسیار پایین است؛ یعنی حدود ۴۷-۴۸ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور داریم که به نسبت جمعیت دانشجویی کل کشور که برابر با چهارونیم میلیون است، تقریباً حدود یک درصد می‌شود. این در حالی است که میانگین جهانی در این زمینه بالای ۳ درصد است و ما بر اساس آخرین آمار نرخ بالایی در زمینه تحصیل دانشجویانمان در دانشگاه‌های خارجی نداریم.این در حالیست که تعداد بسیار اندکی از این افراد پس از اتمام تحصیل خود به ایران مراجعت می‌کنند. به گفته ستاری از این تعداد دانشجو در دو سال اخیر هزار و ۱۰۰ دانشجو بازگشته‌اند. این آمار نشان می‌دهد که عمده افرادی که با هدف تحصیل از کشور خارج می‌شوند تمایل یا انگیزه‌ای برای ورود دوباره یا اشتغال در کشور ندارند.

مهاجرت شغلی
بر اساس آمار‌های رصدخانه مهاجرت ایران در ده سال اخیر حدود ۵ هزار نفر برای مسائل شغلی و حرفه‌ای از ایران خارج شده‌اند. به دلیل مسائل شغلی و حرفه‌ای از ایران خارج شدند که البته به دلیل فقدان موافقت‌نامه‌های مربوط به تبادل نیروی کار، احتمالا آمار واقعی مهاجرت شغلی ایرانیان فراتر از ۵ هزار نفر باشد.بیکاری، تورم، کاهش امید اجتماعی، عدم اطمینان شغلی و نبود درآمد کافی متناسب با تخصص از جمله دلایل اصلی مهاجرت این افراد است.

مهاجرت اقتصادی
اینگونه مهاجرت تا چندین سال قبل عمدتا اختصاص به قشر خاصی از بازرگانان و سایر افراد داشت. در سال‌های اخیر با ورود اینفلوئنسر‌ها و بلاگر‌ها و همچنین افزایش خرید مسکن در کشورهایی چون ترکیه و گرجستان شیوه‌ای دیگر از مهاجرت اقتصادی در بین ایرانیان رواج پیدا کرده است.

بر اساس برخی آمار‌ها میزان خرید ملک از سوی ایرانیان در ترکیه در ۳ سال گذشته افزایش ده برابری داشته است. بر این اساس، ایرانی‌ها در سال ۲۰۱۸ میلادی ۷ هزار و ۱۸۹ ملک در ترکیه خریداری کردند که طبق آمار‌های ارائه شده در سال ۲۰۱۷ حجم خرید ملک در محدوده ۷۰۰ واحد بوده است. آمار‌ها درباره خرید ملک در گرجستان و دبی نیز مشابه ترکیه است و نشان می‌دهد که بخشی از مردم از طریق خرید ملک و انتقال سرمایه خود به کشور‌های همسایه، به دنبال کسب اقامت موقت و دائم از آن‌ها و در نتیجه مهاجرت از طریق سرمایه بودند.

برآورد‌های صورت گرفته تا پیش از سال ۲۰۱۷ حجم خرید ملک از سوی ایرانی‌ها هر چند بالا بود، اما در محدوده ۶۰۰ تا ۷۰۰ واحد در سال قرار داشت، اما از سال ۲۰۱۸ تعداد خریداران با افزایشی شدید مواجه شد چنانکه در سال ۲۰۲۰ ایرانیان ۷ هزار و ۱۸۹ ملک در ترکیه خریداری کردند. در همین حال این عطش به مهاجرت در میان ایرانیان از طریق خرید مسکن همچنان بالا بود به گونه‌ای که ماهیانه بالای هزار واحد مسکن توسط شهروندان کشورمان در این کشور خریداری می‌شود. به عنوان مثال در بازه شهریور تا مهر ۱۴۰۰، ایرانیان هزار و ۳۲۳ باب خانه و در ماه بعدی هزار و ۲۶۶ باب خانه را در این کشور خریداری کرده‌اند که بر اساس اعلام مرکز آمار ترکیه، ایرانیان در این دو ماه در صدر خریداران مسکن در بین اتباع سایر کشور‌ها بوده‌اند.به گفته رئیس اتاق بازرگانی تهران ایرانی‌ها رتبه نخست خرید واحد مسکونی در ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند و کشور‌هایی مانند روسیه و عراق در رده‌های بعدی قرار دارند، همچنین ایرانیان برای خرید واحد مسکونی در دیگر کشور‌ها از جمله تاجیکستان و گرجستان نیز اقدام کرده‌اند.

مهاجرت ورزشکاران و هنرمندان
اگرچه مهاجرت ورزشکاران و هنرمندان امری مسبوق به سابقه بوده و عموما پدیده‌ای رایج در کشور‌های جهان بوده است، اما اینگونه نبوده که ورزشکاری دست از تابعیت کشور خود بکشد و تا قبول تابعیت کشور‌های دیگر برای آن کشور در میدان‌های ورزشی حاضر شوند، بر مبنای برخی از آمار‌ها از سال ۶۳ تا امروز حدود ۶۰ ورزشکار ملی‌پوش با ترک تابعیت ایران، پوشیدن پیراهن تیم‌های ملی این کشور‌ها عملا به این کشور‌ها پناهنده شدند، این مهاجرت در دو سال اخیر رشد داشته است.یکی از دلایل این مهاجرت‌ها عمدتا تبعیض، عدم حمایت مالی و معنوی از ورزشکاران، تبعیض جنسیتی و برخی محدودیت‌ها اعلام شده است.در میان هنرمندان، اما آمار‌ها همواره افزایشی بوده است. محدویت برای هنرمندان به ویژه هنرمندان زن، عدم حمایت از جامعه هنری، برخورد‌های سختگیرانه ممیزی از جمله دلایل مهاجرت این دسته از افراد را تشکیل می‌دهد.

پناهجویی و مهاجرت غیر قانونی
پناهندگی و مهاجرت تنها ویژه ورزشکاران نیست، طی دو سال اخیر و به ویژه اتفاقات آبان ۹۸ تا امروز به دلایل گوناگون و از جمله نبود چشم‌انداز مثبت اقتصادی، بیکاری و ... بر حجم این افراد افزوده شده است.عمده این مهاجران به صورت قانونی و غیر قانونی بعضا از طریق قاچاق‌برها از مرز‌های غربی کشور خارج شده و به امید رسیدن به مقصد اروپا خود را به دریا و راه‌های خطرناک بین ترکیه، یونان و بلغارستان می‌سپارند در این میان بسیاری از آنان جان خود را از دست داده یا دچار مشکلات متعددی همچون دستگیری توسط پلیس و اخراج از آن کشور و همچنین در مورد دیگری فرستادن آن‌ها به میان گروه‌های تروریستی تکفیری می‌شوند چنانکه امسال ۹ شهروند ایرانی کرد از سوی دولت ترکیه تحویل گروه النصره شدند. با این حال آمار دقیق و حتی تخمینی از تعداد مهاجران غیر قانونی که ایران را در سال ۱۴۰۰ ترک کرده‌اند وجود ندارد اما بنابر اعلام مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، بیش از ۵۰ درصد مهاجرت‌های ایرانیان از نوع پناهجویی است.

موج جدیدی از مهاجرت در راه است
این آمار‌ها در مورد مهاجرت با تمام شیوه‌های آن در حالیست که بر اساس تخمین مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، پایان همه‌گیری کرونا موج دیگری از مهاجرت را در میان ایرانیان به راه می‌اندازد؛ به گفته وی کرونا مانع بزرگی برای مهاجرت بسیاری از ایرانیان بوده، بنابراین فنر مهاجرت ایرانیان فشرده شده است. در چنین شرایطی اگر در ماه‌های آتی اثر کرونا در جهان کمرنگ شود و دولت جدید آمریکا نیز سخت‌گیری‌های خود برای ایرانیان را کمتر کند، فنر مهاجرت ایرانیان بازخواهد شد و ممکن است در آینده رشد آمار مهاجرت ایرانیان را شاهد باشیم.

این در حالی است که همزمان با مطرح شدن طرح صیانت از فضای مجازی در مجلس شورای اسلامی درخواست‌ها برای مهاجرت افزایش پیدا کرده است، آمار منتشر شده از گوگل ترندز نشان می‌دهد که سرچ کلمه‌ «مهاجرت» در ایران به شکل بی سابقه‌ای پس از اقدام مجلس برای محدود کردن اینترنت افزایش یافت.
پدیده مهاجرت، قشر‌های مختلفی از مردم را شامل می‌شود، پزشکان و پرستاران تا سرمایه‌داران و دانشجویان به دنبال خروج از کشور به مقصد اروپا، استرالیا، کانادا و آمریکا هستند. در این میان دیگر حتی افراد غیر سیاسی، غیر دانشجو، غیر پزشک و پرستار و ... نیز به فکر مهاجرت افتاده‌اند.

به نظر می‌رسد مسئولان باید ضمن تجدیدنظر در شیوه حکمرانی خود و طرح‌هایی که موجبات تشدید مهاجرت را فراهم کرده است، با تدوین سیاست‌های تشویقی مانع از خروج مردم به خصوص نخبگان کشور شوند. به طور قطع مهاجرت نخبگان، کشور را به لحاظ کیفی در همه عرصه‌ها دچار مشکلات فراوانی خواهد کرد.