افشاگری درباره واقعیت حادثه هراز

گروه جامعه:  با گذشت سه روز از حادثه ریزش در جاده هراز و گرد و غباری که برای مسافران نوروزی دردسرساز شد، موج واکنش‌ها و افشاگری‌ها و تکذیب‌ها همچنان ادامه دارد .طبق فیلم‌هایی که کاربران شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند، سه روز قبل -۱۴ فروردین- در کیلومتر ۳۶ جاده هراز، بخشی از کوه از قسمت بالایی شروع به ریزش می‌کند و ریزش در دامنه کوه تا حدی ادامه می‌یابد که به قسمت پایینی دامنه و محل استقرار تجهیزات کارگاهی معدن شن و ماسه می‌رسد و به دنبال این ریزش، موج غلیظی از گرد و خاک هم سراسر جاده را فرا گرفته و تمام وسایل نقلیه در حال عبور از این محور را وادار به توقف می‌کند.

در حالی که این حادثه هیچ تلفات جانی و خسارت مادی برای مسافران این قسمت از جاده هراز ایجاد نکرد جز آنکه مسافران در حال بازگشت به شهر تهران، ساعت‌ها متوقف و گرفتار شدند، یک روز بعد از وقوع این حادثه، رضا اکبری؛ معاون سازمان راهداری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت که علت ورود گرد و خاک به محور هراز، رانش و ریزش معدن بوده که مسوولیت آن برعهده وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) است.

به گفته این مقام مسوول و به دنبال بررسی حادثه ریزش کوه در محور هراز، گرد و خاکی که وارد مسیر شده هم ناشی از ریزش کوه در معدن بخش خصوصی بوده و با توجه به آنکه ممکن است انفجاری در این معدن صورت گرفته باشد، تحقیقات و بررسی‌های لازم در این زمینه در حال انجام است.

به گفته معاون سازمان راهداری این معدن در منطقه بلده (شهرستان آمل) و البته خارج از حریم جاده بوده است.
اکبری همچنین در گفت‌وگویی هم که با خبرگزاری ایرنا داشت، تاکید کرد که حادثه در محور هراز که منجر به تشکیل توده گردوخاک و توقف چندساعته سفرها شد، متعاقب اجرای عملیات در یک معدن خصوصی بوده و افزود: از آنجایی که داخل کف این معادن خاک نباتی «گردوخاک» فراوان وجود دارد، بنابراین وقتی توده‌ای سنگین روی این خاک‌ها پرتاب شود، انتشار خاک و حرکت آن به سمت جاده رخ خواهد داد اما ما به عنوان سازمان راهداری ابزاری برای کنترل فعالیت این معادن نداریم و از طریق دادستانی و استانداری مجبور به کنترل این وضعیت هستیم.

البته هنوز برای سازمان راهداری سوال است که مصالح به صورت اتفاقی ریزش داشته یا انفجار در معادن رخ داده است، چراکه این سازمان از فعالیت داخل معادن بی‌خبر است و حادثه هم در یک معدن خصوصی رخ داده که در حیطه مدیریتی وزارت صنعت و معدن است. البته تخلفات حمل و نقلی معادن، تخلفات در حال پیگیری است اما ابزار قانونی برای برخورد با تخلفات این معادن را نداریم.اینها معادن خصوصی تولید‌کننده شن و ماسه هستند که مجوز را هم از وزارت صنعت می‌گیرند و در حریم جاده هم نیستند. ضمن اینکه بیش از ۱۰ سال است که در حال فعالیت هستند و ما با انواع تخلفات حمل و نقلی آنها از قبیل حمل اضافه بار، عدم مجوز باربری برای حمل مصالح، تردد و ورود به جاده در زمان‌های غیرمجاز، ریزش آب و مصالح از پشت کامیون روی جاده و استفاده از جاده‌های دسترسی ناایمن مواجه هستیم.

به دنبال این اظهارات، مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت که مسوولیت نظارت بر فعالیت تمام معادن کشور را برعهده دارند، مدعی شدند که اظهارات درباره علت این حادثه و ارتباط آن با فعالیت معدن، غیرواقعی است و حسینقلی قوانلو؛ رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفت: «این واحد معدنی از ۲۵ اسفند تا روز 15 فروردین تعطیل بوده و بنابراین اظهارات کاربران فضای مجازی که دلیل این ریزش را انفجار معدن عنوان کرده‌اند، صحت ندارد چون معدن تعطیل بوده و همان‌طور که در فیلم نیز مشخص است، انفجاری رخ نداد. ضمن اینکه برای انفجار باید مجوزهای لازم دریافت شود. این حادثه فقط یک ریزش معدنی بود که گاهی در معادن رخ می‌دهد.دلیل اینکه حادثه مورد توجه کاربران فضای مجازی و مردم قرار گرفت، حجم بسیار زیاد گرد و غباری بود که در آن دیده می‌شود.

معادن این محدوده خاک و غبار زیادی دارند، به همین دلیل در چنین حوادثی توده عظیمی از غبار به چشم می‌آید که گاهی این‌طور ترسناک هم به نظر می‌رسد. حجم سنگ و خاکی که در این ریزش به پایین آمد نسبت به دو، سه ریزش دیگری که در معادن محور هراز داشتیم کمتر بود، اما حجم غبار و خاک آن بسیار زیاد بود، به همین دلیل مورد توجه قرار گرفت.ریزش کوه؛ به ویژه در محدوده‌های معدنی عوامل متعددی دارد. ممکن است یک زلزله خفیف باعث رانش شود یا به دلیل فعالیت معدنی ریزش اتفاق بیفتد، اما در این مورد محدودیت‌های مربوط به برداشت از معادن یکی از دلایل اصلی ریزش محسوب می‌شود. به دلیل محدودیتی که منابع طبیعی در صدور مجوز برداشت به بهره‌برداران می‌دهد، معمولا در این معادن امکان برداشت اصولی از بالا به پایین وجود ندارد و بهره‌برداران ناچار هستند که از قسمت پایینی برداشت را انجام دهند.پروانه اکتشاف بهره‌برداران ۴۰ تا ۵۰ هکتار صادر می‌شود.

وقتی قرار باشد برداشت در محدوده ۵۰ هکتاری انجام شود، طبق اصول معدنی و علمی برای برداشت برنامه‌ریزی می‌شود و پله‌ها را اجرا می‌کنند، اما معمولا منابع طبیعی با وجود اینکه بهره‌بردار برای ۵۰ هکتار پروانه اکتشاف دارد، برای یک مساحت محدود مثلا پنج هکتاری مجوز بر داشت صادر می‌کند. در چنین شرایطی بهره‌بردار ناچار است که از قسمت‌های پایینی برداشت را آغاز کند و طبیعتا چنین حوادثی نیز در این صورت رخ می‌دهد.»

به دنبال این اظهارات، عباس عبدی؛ معاون امور معدنی سازمان صمت مازندران هم به خبرنگار ایرنا گفت: «معدنی که این حادثه در آن رخ داد تعطیل بود و هیچ تلفات و خسارتی ثبت نشد. این اتفاق بارها افتاد و باز هم می‌افتد. معدن دو پله عریض داشت که مقداری بار روی پله‌ها آمد و مقداری هم به رمپ آخر رسید. خوشبختانه هیچ باری وارد محوطه کارگاهی معدن نشد و حتی یک قطعه سنگ هم به حوضچه ترسیب رودخانه نرسید. بین جاده و معدن و رودخانه هم دست‌کم ۱۵۰ متر فاصله وجود دارد و عملا آسیبی به جاده وارد نشد.

خوشبختانه هیچ خسارتی اعم از مالی و جانی در این ریزش نداشتیم، اما حجم زیاد خاک و غبار باعث شد که این ریزش به این شکل ترسناک و مهیب دیده شود. دلیلش هم سبک و ریزدانه بودن خاک منطقه است. احتمالا با توجه به سست شدن بستر خاک در این نقطه تا یکی، دو روز هم شاهد بلند شدن خاک هستیم.راه‌ جلوگیری از بروز این حوادث، صدور اصولی مجوز برای برداشت علمی و درست از معادن است . اگر منابع طبیعی طبق اصول مهندسی برای مساحت بیشتری مجوز برداشت صادر کند، مهندسان معدن و بهره‌برداران طبق اصول علمی برای برداشت برنامه‌ریزی می‌کنند.

در همین معدن هم این امکان وجود دارد که برداشت به صورت مهندسی و از بالاترین نقطه کوه به سمت پاشنه انجام شود، اما مستلزم همکاری‌های بیشتر از سوی منابع طبیعی است . اگر این روند حل نشود باز هم شاهد بروز چنین حوادثی به ویژه در معادن محور هراز خواهیم بود.ما از طرفی می‌گوییم در استان کمبود مصالح ساختمانی به ویژه شن و ماسه را داریم و باید تامین کنیم که قیمت‌ها را پایین بیاوریم و از طرفی مجوز برداشت در محدوده‌ها و مساحت کم، امکان رعایت نکات ایمنی را کم می‌کند و می‌تواند خطر جانی و مالی در پی داشته باشد.»

به گزارش ایرنا، طبق آمارهای موجود در محدوده هراز و بلده نزدیک به ۷۰ معدن وجود دارد که حدود نیمی از این معادن فعال هستند. موضوع فعالیت معادن شن و ماسه در مازندران، به ویژه در جاده هراز طی سال‌های اخیر بارها به محل بحث و مناقشه کنشگران و دوستداران محیط‌زیست و فعالان و مسوولان حوزه صنعت ساختمان تبدیل شد و کماکان ادامه دارد. به نظر می‌رسد پیشینه دست‌درازی به عرصه‌های طبیعی به بهانه داشتن پروانه بهره‌برداری و بیش از عرصه تعیین شده، حساسیت‌های موجود برای نظارت بر عرصه‌های معدنی واگذار شده، به نوعی ضمانت اجرایی خارج نشدن بهره‌بردار از محدوده دارای مجوز بهره‌برداری و اکتشاف است.
با این حال دیروز پایگاه خبری «معدن‌نیوز» در یک نگاه تخصصی به این حادثه و علت وقوع آن، جزییات جدیدی از این اتفاق را مطرح کرد.

در گزارش این پایگاه خبری به نقل از حسین رنجبر؛ سرپرست مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی تایید شد که ریزش روز 14 فروردین در جاده هراز، به دلیل تغییر آب و هوا و همچنین فعالیت معدنکاری (شن و ماسه) بوده است . این کارشناس زمین‌شناسی در صحبت‌های خود می‌گوید: «محل لغزش رخداده در معدنی بالای جاده هراز در یال جنوبی یک تاقدیس واقع شده، زمین‌شناسی منطقه شامل سازند شمشک است که به‌طور عمده شامل ماسه سنگ و شیل است.لایه شیلی فرسایش‌پذیری بالایی دارد، معدنکاری در منطقه نیز سستی و فرسایش‌پذیری لایه شیلی را بالا برده و از سویی شیب لایه‌ها و مورفولوژی منطقه نیز هم جهت بوده‌اند که مستعد ساز ناپایداری است.

برداشتن شن و ماسه در پاشنه و عدم طراحی مناسب رمپ‌ها و جاده دسترسی می‌تواند از دلایل دیگر تسهیل رخداد لغزش باشد. همچنین حجم رسوبات لغزیده نسبت به حجم گرد و غبار تولید شده کوچک بوده که این حجم گرد و غبار می‌تواند در رابطه با ریزدانه بودن رسوبات درگیر لغزش باشد. برداشت شن و بر جا ماندن و انباشت رسوبات ریزدانه در محل معدنکاری می‌تواند این حجم گرد و غبار را تا حدودی توجیه کند، تغییرات آب و هوایی و بارش‌های پیش از لغزش و به دنبال آن بالا رفتن سریع حرارت نیز می‌تواند در رطوبت خاک و پیوستگی رسوبات ریزدانه در زمان لغزش موثر بوده باشد.

البته چنین لغزش‌های کوچکی در منطقه و مخصوصا در مناطق معدنکاری، معمولی است اما دلیلی که این لغزش را مورد توجه قرار داده، رخداد آن در بالای جاده اصلی و در معرض دید بودن آن و حجم نامعمول گرد و غبار تولید شده در زمان وقوع لغزش است. بررسی‌های اولیه نشان از فعالیت‌ در معدن داشت که با خالی کردن زیر پله ایمنی این اتفاق افتاده است و از سویی منطقه در مسیر باد قرار گرفته که بر همین اساس، ریزگرد، غبار و خاک ایجاد شده باعث رعب و وحشت مردم شد و خوشبختانه مصالح لغزشی نیز به جاده اصلی نرسید و تلفاتی در پی نداشت.»