بهار نیوز - بحران فرونشست در ۱۸ استان کشور

گروه جامعه: نرخ فرونشست در تهران ۱۸۰ میلی‌متر شهریار ۳۱۰ میلی‌متر و ورامین ۲۰۰ میلی‌متر در سال است.
به دنبال هشدار‌هایی که از دو سال قبل درباره جدی شدن خطر فرو نشست در ۱۸ استان کشور و تبعات خشکسالی و کاهش شدید عمق آب‌های زیرزمینی مطرح بود، طی روز‌های گذشته، گزارش‌هایی درباره مشاهدات میدانی و توضیح کارشناسان نشان داد که فرونشست زمین به سطح خانه‌ها و کف خیابان‌ها و بنا‌های تاریخی در سه استان اصفهان، گلستان و آذربایجان غربی رسیده است.

در گزارشی که هفته گذشته پایگاه اطلاع‌رسانی «عصر ایران» منتشر کرد، مشاهدات میدانی خبرنگار حکایت از آن داشت که در فروردین‌ماه امسال، در چهار نقطه اصلی شهر اصفهان فرونشست زمین در خیابان‌های شهر اصفهان رخ داده علاوه بر آنکه ترک‌هایی هم در برخی خانه‌ها و بنا‌های تاریخی شهر مشاهده شده است.مسوولان استانی البته علت اصلی فرونشست و ترک‌های ایجادشده را شکسته شدن لوله‌های آب و فاضلاب عنوان کرده بودند، اما خبرنگار عصر ایران در گزارش مصوری از ترک‌های ایجادشده در برخی خانه‌ها و بنا‌های تاریخی شهر اصفهان نوشت: «ریختگی خیابان آمادگاه در نوروز امسال و خیابان آپادانا و حکیم نظامی در دو هفته گذشته زنگ خطر را در این شهر به صدا درآورده است.

در حبیب‌آباد و دولت‌آباد، خانه‌ها و دیوار‌ها ترک خورده‌اند و تعمیر چند باره آن‌ها هم فایده‌ای ندارد. بعضی آثار تاریخی اصفهان مانند مدرسه امام صادق در خیابان چهارباغ عباسی و بخش‌هایی از میدان نقش جهان هم ترک‌های فرونشستی را تجربه کرده‌اند.» طبق گزارشی که فروردین‌ماه امسال در خبرگزاری ایلنا منتشر شد، فرونشست در شهر اصفهان، محصول فصلی شدن جریان زاینده‌رود و به دنبال آن، خالی شدن آبخوان و سفره‌های آب زیر‌زمینی بوده است.

چند ماه قبل، تجمع گسترده‌ای در شهر اصفهان در اعتراض به قطع جریان آب زاینده‌رود شکل گرفت و طی دو هفته آغازین امسال هم، بار دیگر کشاورزان زاینده‌رود در اعتراض به عواقب تامین نشدن حقابه اصفهان، مقابل استانداری اصفهان تجمع کردند، اما به نظر می‌رسد مشکل فرونشست زمین در این استان حالا به یک خطر جدی تبدیل شده است. رضا اسلامی؛ مدیر زمین‌شناسی استان اصفهان، هفته گذشته به خبرنگار ایلنا گفت که راهکار مقابله با فرونشست در اصفهان، ورود آب به آبخوان به معنای برقراری جریان دایمی زاینده‌رود، بدون برداشت آب در بالادست و بدون قطع شدن جریان آب است و چنین راهکاری البته نیاز به دستور و عزم ملی دارد.

طبق اعلام کارشناسان استانی، رقم فرونشست در دشت اصفهان به ۱۵ سانتی‌متر رسیده در حالی که طبق استاندارد جهانی، فرونشست ۴ میلی‌متر به منزله «بحران» است.اسلامی در صحبت‌های خود تاکید کرده که به دنبال ۴ بار فرونشست طی ۲۰ روز آغازین امسال در شهر اصفهان، تردد شهری و سیستم حمل‌ونقل عمومی مختل شده و معلوم نیست تا چه زمانی، زندگی در این استان به دلیل تشدید خطر فرونشست زمین غیرممکن خواهد شد.

در حالی که به دنبال این هشدارها، اعلام شد که شهر موزه اصفهان، در رتبه اول فرونشست در کشور قرار گرفته، سکوت استاندار اصفهان طی روز‌های گذشته به یک علامت سوال برای فعالان و کارشناسان محیط زیست و زمین‌شناسی تبدیل شده به خصوص که مسوولان استانی در مواجهه با ۴ بار فرونشست زمین در نقاط مختلف شهر اصفهان، گفته‌اند این اتفاق ناشی از خرابی و ترکیدگی لوله‌های فاضلاب شهری بوده است.

ظرف روز‌های اخیر، مسوولان استان گلستان هم اخبار مشابهی درباره تشدید فرونشست در این استان شمالی کشور داشتند و مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان خبر داد که عمق فرونشست در برخی نقاط استان و از جمله شهرستان‌های بندر ترکمن، سرخنکلاته و جلین، به ۳۰ سانتی‌متر رسیده است.عبدالرحیم لطفی در گفتگو با ایلنا، این عمق فرونشست را برای زیرساخت‌های استان و از جمله مناطق مسکونی و راه‌های درون‌شهری و مواصلاتی خطرناک ارزیابی کرد علاوه بر آنکه به دنبال این هشدار، سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری گلستان در اشاره به جزییات نقشه‌های هوایی اعلام کرد که میزان فرونشست زمین در استان گلستان، بیش ازحد مجاز کشوری است در حالی که بیشترین فرونشست زمین و خطرات احتمالی آن درمناطق شمالی استان اتفاق افتاده و به گفته محمد‌رضا سیدالنگی، اگرچه تخلیه آب‌های زیرزمینی و تغییر اقلیم آب و هوایی می‌تواند از جمله دلایل فرونشست باشد، اما در استان گلستان، دلیل اصلی، خشکسالی‌های اخیر است.

خطر تاثیرات خشکسالی در تمام استان‌ها در حال تشدید است چنانکه دیروز مدیر پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب، از کسری بزرگ در مخازن آب زیرزمینی کشور خبر داد و اعلام کرد که این کسری، سال به سال هم به ویژه در مناطق مرکزی، خشک و نیمه خشک بیشتر می‌شود. در حالی که کاهش منابع آب زیرزمینی یکی از دلایل موثر در بروز و افزایش فرونشست زمین در مناطق خشک کشور است، اشکان فرخ‌نیا در گفتگو با ایلنا، درباره وضعیت منابع آب در سال جاری گفت: «بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ۱۴۰۰ تاکنون) حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش یافته که منجر به تشدید خشکسالی شده است.

سال گذشته در همین زمان ۶۰ درصد مخازن سد‌های کشور پر بود، اما اکنون فقط ۵۰ درصد پر هستند، درواقع تامین آب از منابع سطحی قطعا نسبت به پارسال کاهش خواهد داشت.» در حالی که وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی در استان تهران هم از نگرانی‌های جدی مسوولان استانی طی ماه‌های اخیر بوده، دیروز عضو کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران درباره سرانجام ارسال لایحه‌ای در زمینه فرونشست زمین از طریق شورای عالی استان‌ها به مجلس، ضمن تاکید بر اینکه یکی از دلایل فرونشست، استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی است، به خبرنگار ایلنا گفت که تمامی اطلاعات در زمینه فرونشست، از سازمان نقشه‌برداری گرفته تا وزارت نیرو، آب و فاضلاب و کشاورزی در حال گردآوری است و یک پایش ملی و کشوری در دست انجام است تا با اتخاذ ضوابط، راهکار‌های جلوگیری از فرونشست مشخص شود.

مسوولان استان آذربایجان غربی هم ظرف روز‌های گذشته نگرانی‌های مشابه داشته‌اند چرا که طبق گزارش‌های استانی، برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و رسوبات سه دشت پهناور آذربایجان غربی، استان را در معرض فرونشست زمین قرار داده است. ایلنا گزارش داده که در حال حاضر سه دشت پهناور ارومیه، خوی و سلماس در آذربایجان غربی با خطر فرونشست زمین مواجهند، چون طبق اعلام شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، هرسال ۳۲ میلیون مترمکعب کسری آبخوان و اضافه‌برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز در استان اتفاق می‌افتد که این امر خطر فرونشست زمین را تشدید می‌کند. طبق اعلام مدیرکل منابع طبیعی استان، در حال حاضر، استان آذربایجان غربی با فرونشست ۸ الی ۹ سانتی‌متری مواجه است که وضعیت استان را در مرحله بحران قرار داده است.

از سال ۱۳۹۸ و به دنبال انتشار نتایج تحقیقات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، معلوم شد که خطر فرونشست در ۱۸ استان کشور جدی و به وضعیت بحران رسیده است.در حالی که بنا به هشدار کارگروه ملی مخاطرات طبیعی، حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت شهری، در زون‌های فرونشستی ساکن هستند، در بیش از ۶۰۰ دشت در گستره کشور، فرونشست زمین در حال رخ دادن است و شرایط تعدادی از آن‌ها به حالت فوق بحرانی رسیده به‌طوری که در بعضی از این مناطق، ممنوعیت حفر چاه اعمال شده و در برخی از دشت‌ها هم فقط برای تامین آب شرب مجوز حفر داده می‌شود.

طبق این هشدار، علت این پدیده کاهش سطح آب زیرزمینی است به این معنا که سطح آب درون زمین پایین آمده و حالتی کششی به پایین سطح زمین ایجاد می‌شود.پاییز ۱۳۹۸، چند مقام مسوول از سازمان نقشه‌برداری کشور، مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در تشریح وضعیت فرونشست در استان‌ها و دشت کشور اعلام کردند: «سالانه حدود ۱۸ تا ۲۵ سانتی‌متر فرونشست در سطح کشور در حال رخ دادن است که حداقل ۵ برابر استاندارد جهانی است. بیشترین نرخ فرونشست در استان تهران، مربوط به جنوب و جنوب غرب، جنوب شرق به‌ویژه در مناطق ورامین و قرچک است و پدیده فرونشست در تهران در حال گسترش است، به گونه‌ای که از سوی بزرگراه آزادگان، فرونشست به داخل شهر تهران نفوذ کرده و مناطق ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ تهران تحت‌تاثیر فرونشست قرار دارند و چیزی نمانده که فرونشست به میدان آزادی نفوذ کند.

نرخ فرونشست در تهران ۱۸۰ میلی‌متر، شهریار ۳۱۰ میلی‌متر و ورامین ۲۰۰ میلی‌متر در سال است. مراکز جمعیتی نظیر کهریزک و شورآباد در زون فرونشست جنوب و جنوب غرب تهران قرار دارند، در اراضی جنوب ورامین و در حوالی روستای معین‌آباد در حالی با پدیده فرونشست مواجهیم که خطوط راه‌آهن و سه خط بزرگ فشار قوی در این منطقه در معرض مخاطرات این رخداد قرار دارند. پدیده فرونشست زمین در پنج دشت بحرانی استان خراسان رضوی ادامه دارد چنانکه طبق مطالعات انجام شده از ۲۷۱۸ کیلومتر مربع مساحت دشت مشهد، حدود ۱۰۰ کیلومتر مربع در محدوده فرونشست قرار دارد، در حال حاضر دشت بردسکن از نظر وجود عوارض سطحی شامل درز و شکاف‌های ایجادشده در مناطق مسکونی و دشت نیشابور از نظر نرخ بالای فرونشست زمین، در میان پنج دشت بحرانی استان، در بحرانی‌ترین حالت قرار دارند. نرخ فرونشست در زرند کرمان ۱۲۷ میلی‌متر در سال و سیرجان ۱۱۲ میلی‌متر در سال است.»