چرا برخی‌ها خطرات سلامتی را جدی نمی‌گیرند؟

کشاورز محمدی یادآور شد: متاسفانه پیش فرضی اشتباه ناشی از درک قدیمی و تاریخ گذشته، این است که اگر فردی را از خطری آگاه کنیم بلافاصله از آن اجتناب می کند و تا زمانی که خطر وجود دارد فرد از رفتارهایش در مواجهه با آن محتاطانه خواهد بود. به همین علت در حوزه سلامت امروزه بحث ارتباطات خطر یا تبیین خطر در آموزش بهداشت برای پیشگیری از بیماری‌های واگیر و غیر واگیر و نیز حوادث و شرایط اضطراری مطرح است.
وی در همین راستا افزود: باید درک کنیم که رفتار انسان ها پدیده بسیار پیچیده و پویا است که تابع تعامل عوامل بسیار متعدد فردی و محیطی است که در طی زمان نیز تغییر می‌کند.

آگاهی، باور و تمایل از مولفه‌های تبعیت از رفتار محافظت از سلامت
وی همچنین باور فرد به درست بودن آگاهی دریافت شده در مورد خطرناک بودن رفتار یا موقعیتی خاص را عامل موثر دیگری دانست و افزود: اگر فرد بداند و آگاهی داشته باشد، ولی باور نکند، آنگاه از آنچه از دیدگاه مراجع سلامت خطرناک است، اجتناب نخواهد کرد.

این متخصص ارتقای سلامت با اشاره به اینکه در اوایل دوران کرونا، خیلی از مردم، حتی برخی مدیران و رسانه ها به این بیماری و تبعات جبران ناپذیر آن باور نداشتند، تصریح کرد: لذا هیچ اقدام محافظتی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری انجام نمی دادند.

کشاورز محمدی با بیان اینکه موضوع تبعیت از هر رفتاری (از جمله رفتارهای محافظتی و پیشگیری از ابتلا به کرونا) فقط به دانستن و باور داشتن ختم نمی شود، گفت: بلکه باید تمایلی نیز برای انجام رفتار محافظتی و اجتناب از خطر وجود داشته باشد که منجر به انگیزه، قصد و سپس تغییر رفتار شود.

وی با اشاره به اینکه تمایل به انجام رفتاری، خود تابع ارزیابی سود و ضرر، سختی و  آسانی انجام آن رفتار است، خاطرنشان کرد: بسیاری از مردم می‌دانند و باور دارند سیگار خطر دارد، اما لذت سیگار کشیدن و سختی ترک آن باعث تداوم رفتار پرخطر سیگار کشیدن حتی در میان پزشکان و کارشناسان بهداشت می شود.

دانشیار آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه در موارد بسیاری همه این عوامل فوق (دانستن، باور داشتن و خواستن) برای انجام رفتاری فراهم نیست، افزود: متاسفانه گاهی امکانات اجتناب از خطر مهیا نیست و لذا فرد مجبور است رفتارمخاطره آمیز را انجام دهد. مثلا فرد می داند و باور دارد عدم استفاده از کلاه ایمنی و عدم انجام معاینات فنی موتور سیکلت خطرناک است، اما فقر مانع تهیه آن می شود و یا گرمای طاقت فرسای هوا و سنگین بودن کلاه ایمنی ارزان قیمت مانع انجام آن می شود، همچنین ممکن است فرد کلاه ایمنی‌اش را فراموش یا گم کرده باشد و حداقل تا زمان تهیه مجدد آن بدون کلاه ایمنی سوار موتور می‌شود.

با کسانی که با رفتارهایشان به دیگران آسیب می زنند، چه کنیم؟
وی در پاسخ به این سوال که "اگر افراد با آموزش حاضر به ترک رفتارهای پرخطر نشدند چه باید کرد؟ "، گفت: در اینجا نکته مهمی وجود دارد و آن اینکه گاهی این رفتار های پرخطر فقط جان خود فرد را به خطر می اندازد که در این صورت می توان گفت به خود فرد ربط دارد؛ اما وقتی یک رفتار جان دیگران به خطر می اندازد، باید با قوانین و مانع تراشی انجام رفتارهای پرخطر را غیر ممکن، سخت و یا پرهزینه نمود.

کشاورز محمدی با ذکر مثالی در این باره افزود: استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی در کشاورزی یک عامل خطر برای ایمنی در تغذیه است که می تواند باعث سرطان شود. قطعا آموزش کشاورزان لازم، ولی کافی نیست و نیازمند قانون و نظارت بر تغییر این روال است. همچنین تسهیل انجام رفتارهای بهداشتی باید به گونه‌ای باشد که موجب ضرر کشاورزان هم نشود.

این متخصص آموزش بهداشت و ارتقای سلامت در خصوص عدم پیروی از رفتارهای محافظتی به نکته دیگری اشاره کرد و افزود: عادی شدن خطر نیز از دلایل دیگر عدم تبعیت از رفتارها است. وقتی مواجهه طولانی با خطری وجود داشته باشد، آن خطر به تدریج عادی شده و انجام رفتارهای محافظتی کمتر و کم رنگ‌تر می‌شود.

وی با بیان اینکه عوامل زیادی در تبعیت از رفتارها(رفتارهای محافظت از سلامتی) دخیل هستند، گفت: لذا لازم است برای کاهش رفتارهای پرخطر از تکیه بر تک استراتژی های کم تاثیر مانند آزاد گذاشتن افراد و یا برعکس دستور دادن صرف برای انجام رفتارهای سالم‌تر اجتناب شود و لازم است با درک مناسب از دلایل و همچنین بستر انجام رفتارهای پر خطر، به رفع عوامل ایجاد کننده خطر پرداخت.

کشاورز محمدی با اشاره به اینکه عوامل ایجاد کننده خطر و به دنبال آن عوامل رفع کننده آن در افراد و نیز در جوامع مختلف، متفاوت است، خاطرنشان کرد: همیشه ترکیب آموزش، حمایت و ارائه تسهیلات باعث افزایش شانس موفقیت می شود، زیرا برای رفتار سالم، ترکیب دانستن، خواستن و توانستن مهم است. لذا لازم است همه دست اندرکاران سلامت شامل دانشگاه‌های علوم پزشکی، وزارت بهداشت، انجمن‌های علمی تخصصی، یادگیری مهارت های ارتباط خطر یا تبیین خطر را در اولویت اقدامات خود قرار دهند که این امر مستلزم نزدیک‌تر شدن و تعامل بیشتر با اجتماع و درک شرایط زندگی آنهاست که باعث جلب اعتماد و همراهی مردم خواهد شد.