وقتی اردوغان ناتو را غافلگیر کرد!

گروه بین الملل: درست زمانی که به نظر می‌رسید الحاق فنلاند و سوئد به ناتو قریب الوقوع است ترکیه با مخالفت تند خود همگان را غافلگیر کرد.
«رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه اخیرا گفته که تمایل کشور‌های شمال اروپا برای پیوستن به ناتو را امر مثبتی قلمداد نمی‌کند. او از سوئد و فنلاند به عنوان «مهمان خانه‌های سازمان‌های تروریستی» یاد کرده است. او روز چهارشنبه به نمایندگان حزب خود (عدالت و توسعه) در آنکارا گفت که انتظار دارد اعضای ناتو مسائل امنیتی ترکیه را درک کرده به آن احترام بگذراند و از آن حمایت کنند.
فنلاند و سوئد روز چهارشنبه درخواست عضویت در ناتو را به طور رسمی در بروکسل ارائه کردند. این تصمیم نشان دهنده شکستی برای مسکو است چرا که جنگ در اوکراین باعث گسترش ائتلافی شد که پوتین برای جلوگیری از آن به اوکراین حمله کرد.با این وجود، پذیرش عضویت کشور‌های جدید مستلزم اجماع بین اعضای فعلی ناتو است و مخالفت فعلی ترکیه مشکل اصلی محسوب می‌شود.
ترکیه که سه سال پس از تشکیل ناتو در سال ۱۹۴۹ میلادی به این پیمان ائتلافی پیوست و دومین ارتش بزرگ ناتو را در اختیار دارد اعلام کرده تا زمانی که خواسته‌هایش برآورده نشود از پیشنهاد عضویت فنلاند و سوئد در ناتو حمایت نخواهد کرد. اردوغان فنلاند و سوئد را به پناه دادن به اعضای گروه جدایی طلب موسوم به حزب کارگران کردستان (پ ک ک) متهم کرده است. پ ک ک که به دنبال تشکیل کشوری مستقل در ترکیه است دهه‌ها درگیر مبارزه مسلحانه با آن کشور بوده و از سوی ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار گرفته است.
این بحران نارضایتی دیرینه ترکیه از کشور‌های غربی و متحدان‌اش در ناتو را نشان می‌دهد و به آنکارا فرصتی داده تا از موقعیت خود در ناتو برای گرفتن امتیاز استفاده کند. ترکیه ازعدم حمایت سایر کشور‌ها از آن کشور در مبارزه با شبه نظامیان کرد که آنکارا آن را تهدید اصلی برای امنیت ملی خود قلمداد می‌کند گلایه کرده است.ترکیه کشور سوئد را به پناه دادن به دشمنان خود و حمایت از شبه نظامیان کرد در شمال سوریه که آنکارا آنان را بازوی پ ک ک می‌داند متهم کرده است. هم چنین، ترکیه اشاره کرده که سوئد و فنلاند به درخواست‌های استرداد مظنونان اقدامات تروریستی به آنکارا پاسخ نداده‌اند.
افراد تحت تعقیب به داشتن ارتباط با پ ک ک و هم چنین جریان تحت رهبری «فتح الله گولن» واعظ مذهبی ترک مستقر در آمریکا متهم هستند. ترکیه معتقد است او پشت کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ میلادی بوده است ادعایی که گولن آن را رد کرده است. فنلاند و سوئد روز سه شنبه ابراز خوش بینی کردند که می‌توان زمینه‌های مشترکی با ترکیه در مورد مخالفت‌های آن کشور درباره عضویت آن دو کشور در ناتو پیدا کرد.
«میکائیل دامبرگ» وزیر کشور سوئد  گفت که کشورش «دوست تروریسم» نیست و «هر آن چه را که با تروریسم مرتبط باشد بسیار جدی قلمداد می‌کند».
او افزود: «البته از دیپلماسی استفاده خواهیم کرد و هرگونه‌عدم قطعیت احتمالی را روشن می‌سازیم».
«آن لینده» وزیر امور خارجه سوئد  گفت که کشورش درست مانند سایر کشور‌های عضو اتحادیه اروپا پ ک ک را یک سازمان تروریستی قلمداد می‌کند. دولت سوئد اعلام کرده که آماده است هر گونه مانعی را در مذاکرات با ترکیه برطرف کند. آنکارا هم چنین از سوئد و فنلاند خواسته که آن دو کشور تحریم تسلیحاتی را که در سال ۲۰۱۹ میلادی به دنبال حمله نظامی ترکیه در شمال شرق سوریه اعمال شده بود لغو کنند.ترکیه آن عملیات را علیه نیرو‌های کردی موسوم به یگان‌های مدافع خلق (YPG) که با ایالات متحده و دیگر کشور‌های غربی در مبارزه با داعش متحد بودند آغاز کرد. آن حمله با محکومیت ایالات متحده و اتحادیه اروپا مواجه شد و چندین کشور اروپایی را وادار ساخت تا آنکارا را تحت تحریم تسلیحاتی قرار گیرند.
اردوغان  گفت: «ما به کسانی که ترکیه را برای پیوستن به ناتو تحریم می‌کنند بله نمی‌گوییم، زیرا در آن صورت ناتو دیگر یک سازمان امنیتی نخواهد بود و به محلی تبدیل می‌شود که نمایندگان سازمان‌های تروریستی در آن متمرکز می‌شوند».
رئیس جمهور ترکیه با لفاظی‌های آتشین به ویژه در آستانه انتخابات زمانی که افزایش قدرت در جبهه داخلی می‌تواند به آرای او در صندوق‌های رای کمک کند، بیگانه نیست. سال آینده ترکیه به سوی برگزاری انتخابات حرکت خواهد کرد و کارشناسان معتقدند وضعیت فعلی اقتصاد، تورم بی‌سابقه و بحران واحد پول ملی ترکیه که در سال گذشته تقریبا نیمی از ارزش خود را از دست داد در انتخابات به ضرر اردوغان خواهد بود. تحلیلگران می‌گویند وتوی ترکیه در ناتو ممکن است به عنوان اهرم فشاری نه تنها علیه اعضای آینده آن پیمان بلکه علیه اعضای فعلی نیز از سوی آن کشور مورد استفاده قرار گیرد.
«آسلی آیدین تاش باش» کارشناس ارشد سیاست در شورای روابط خارجی اروپا در مقاله‌ای نوشته است: «ممکن است همه چیز مربوط به سوئد و فنلاند نباشد. اردوغان تقریبا به طور قطع این لحظه را فرصت مناسبی برای ابراز نارضایتی خود از اعضای فعلی ناتو به ویژه در مورد دولت بایدن می‌داند که رهبر ترکیه را دور از دسترس نگه داشته است».
به گفته این تحلیلگر یک موضوع کلیدی ممکن است ناامیدی رئیس جمهور ترکیه از ناتوانی برقراری رابطه کاری با «جو بایدن» رئیس جمهور ایالات متحده باشد. اردوغان ماه گذشته در گفتگو با خبرنگاران گلایه خود را مطرح کرد و گفت که او و بایدن آن گونه روابطی که او با رئیس جمهور ترامپ و اوباما داشت را نداشته اند. اردوغان گفته بود: «البته هر از گاهی جلساتی برگزار می‌شود، اما باید جلوتر می‌رفتیم. آرزوی من این است که بتوانیم در ادامه به این مهم دست یابیم».«آیدین تاش باش» می‌گوید این نخستین باری نیست که ترکیه با اعضای جدید ناتو مخالفت می‌کند. او می‌افزاید: «بعید است که اردوغان یک هدف سیاسی خاص در سر داشته باشد، اما بدون شک انتظار دارد که مانند گذشته به خاطر همکاری‌اش در نهایت از ناتو پاداش دریافت کند».
علیرغم آن که ترکیه نگرانی‌های امنیتی دارد که حتی «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو نیز گفته که باید مورد توجه قرار گیرد با این وجود، آن کشور در شرایط حساس فعلی نارضایتی خود را ابراز می‌کند زمانی که ناتو هیچ گاه تا این اندازه متحد نبوده است و ادامه موضع فعلی ترکیه را در نقش یک «خرابکار» قرار خواهد داد.
دلایل متعددی برای مخالفت ترکیه با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو وجود دارند. ابتدا پس از خرید سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ ترکیه از روسیه در سال ۲۰۱۹ میلادی، ایالات متحده ترکیه را از برنامه جنگنده اف -۳۵ حذف کرد. ترکیه با دستیابی به ۱۲۰ فروند اف -۳۵ تا اوایل دهه ۲۰۳۰ میلادی همراه با معرفی «هواپیما‌های رزمی ملی» که به صورت بومی طراحی و ساخته شده بود می‌توانست به قدرت هوایی برتر در کل منطقه تبدیل شود.
هم چنین، آنکارا برای سال‌ها با متحدان خود به منظور خرید سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته به ویژه سامانه پاتریوت ساخت ایالات متحده لابی کرد. در اواسط دهه ۲۰۱۰ میلادی، اعضای ناتو سامانه‌های پاتریوت خود را برای محافظت از مرز ترکیه با سوریه ارسال کردند. خروج نیرو‌های پدافند هوایی آمریکا در سال ۲۰۱۵ میلادی در یکی از بحرانی‌ترین مقاطع درگیری سوریه، اما باعث آزردگی خاطر اردوغان شد چرا که طبق اصل ۵ پیمان ناتو کشور‌های عضو متعهد شده‌اند که در زمان جنگ از یکدیگر دفاع کنند در حالی که ترکیه رفتار امریکا راعدم حمایت یک عضو ناتو از خود قلمداد کرد.
عدم دریافت سامانه پاتریوت یا جنگنده‌های اف -۳۵ جاه طلبی‌های ژئوپولیتیک آنکارا را به تعویق انداخته است. ترکیه به جای اف -۳۵ ترکیه انتظار دارد نسخه ارتقا یافته‌ای از اف -۱۶ را ایالات متحده دریافت کند. یک راه هوشمندانه برای ایالات متحده به منظور تضمین کسب رضایت ترکیه درباره عضویت سوئد و فنلاند در ناتو موافقت کنگره آمریکا با فروش اف -۱۶ به ترکیه است. در همین راستا، آنکارا مایل است سایر کشور‌های عضو ناتو تحریم‌های رسمی و غیر رسمی خود را علیه صنایع دفاعی ترکیه لغو کنند.
دلیل دوم مخالفت ترکیه با عضویت سوئد و فنلاند به مواضع بسیاری از کشور‌های ناتو و اتحادیه اروپا در مورد مناقشه سوریه مربوط می‌شود. از سال ۲۰۱۴ میلادی، آنکارا با کشور‌های غربی بر سر حمایت آنان از حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) به رهبری کرد‌ها و نیرو‌های شبه نظامی آن که در سوریه می‌جنگند دچار اختلاف شده است.
یک مقام بلندپایه ترکیه در بوروکراسی امنیت ملی آن کشور به شرط ناشناس ماندن در گفتگو با «المانیتور» به دیدار‌های گذشته «آن لینده» وزیر خارجه سوئد با اعضای بلندپایه حزب اتحاد دموکراتیک اشاره کرد. این مقام ترک می‌گوید: «از پیوستن سوئد به ناتو چه نتیجه‌ای می‌گیریم؟ طبق اصل ۵ متحدان موظف شده‌اند از مرز‌های یکدیگر محافظت نمایند.
نیرو‌های ترکیه به طور منظم تمرینات و گشت زنی در منطقه بالتیک را با متحدان خود در ناتو انجام می‌دهند. آیا نیروی هوایی سوئد در مرز‌های جنوبی ما با پرواز بر فراز مواضع پ ک ک گشت زنی خواهد کرد؟ اگر غیر از این است پس شاید ما نباید متحد شویم. یا شاید پ ک ک باید طبق اصل ۵ از سوئد دفاع کند»! این مقام ترک اشاره کرد که می‌توان درخواست‌های سوئد و فنلاند را جداگانه بررسی کرد، زیرا فنلاند در روند بررسی درخواست ترکیه به منظور عضویت آن کشور در اتحادیه اروپا نقش مفیدی ایفا کرده است.این مقام ترک می‌افزاید: «اگر سوئد در مورد اهداف خود جدی است باید بیانیه و نظرش را در مورد پیوستن به ناتو منتشر کند و گفتگویی صادقانه در مورد آن چه که می‌تواند و نمی‌تواند برای ناتو انجام دهد داشته باشد».
این مقام ترک می‌گوید ناامیدی ترکیه آنجا تشدید می‌شود که آن کشور به منظور پیوستن به اتحادیه اروپا برای چندین دهه منتظر مانده است. او می‌افزاید: «ترکیه ۵۰ سال پشت در اتحادیه اروپا منتظر ماند شاید باید از سوئد خواسته شود که ۵۰ دقیقه صبر کند».
یک استاد دانشگاه و تحلیلگر امنیتی در استانبول معتقد است که انتقاد آنکارا از حمایت آمریکا و اروپا از اتحاد دموکراتیک و پ ک ک در سوریه اگرچه معتبر، اما ضعیف است. او که نخواسته نام‌اش فاش شود به «المانیتور» می‌گوید که چگونه روسیه حتی پ ک ک را به عنوان یک سازمان تروریستی برسمیت نمی‌شناسد و هم چنان با آن گروه همکاری می‌کند و حتی در روابط آن گروه با رژیم سوریه میانجی‌گری کرده با این وجود، هیچ یک از این موارد روابط آنکارا با مسکو را تضعیف نکرده است.
او می‌افزاید: «مخالفت علنی ترکیه با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو قابل دوام نیست. من می‌ترسم که این مخالفت عمومی با عضویت سوئد و فنلاند منجر به ارائه تصویری از ترکیه به عنوان یک اسب تروای روسیه شود تصویری که پس از بحران اس-۴۰۰ نیز ایجاد شده بود. اگر کنگره آمریکا تسلیحاتی را که ما می‌خواهیم به ترکیه تحویل ندهد چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ اگر این روند به خوبی مدیریت می‌شد ترکیه می‌توانست به غرب نزدیک شود. در عوض، شرایط در حال تبدیل شدن به وضعیتی مشابه تجارت اسب است».
سومین دلیل برای مخالفت ترکیه با گسترش قلمروی ناتو مربوط به این نگرانی است که این موضوع می‌تواند از دید ترکیه به شکلی بی‌مورد و غیر موجه درگیری بین ناتو و روسیه بر سر اوکراین را گسترش دهد. «آسلی آیدین تاش باش» می‌گوید: «نگرانی راهبردی بزرگتر ترکیه از درگیری ناتو و روسیه ناشی از جنگ در اوکراین است. آنکارا نمی‌خواهد در آتش متقابل گرفتار شود».
با این وجود، «یوروک ایشلیک» تحلیلگر مسائل ژئوپولیتیک در استانبول معتقد است که ترکیه هیچ ترسی از روسیه ندارد. او می‌افزاید: «جنگ در اوکراین دست ترکیه را علیه روسیه تقویت کرد. روسیه حتی نمی‌تواند کوچک‌ترین کاری در مورد گسترش قلمروی ناتو و عضویت سوئد و فنلاند در آن پیمان انجام دهد. اظهارات اخیر پوتین مبنی بر آن که پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو تهدیدی برای روسیه نیست تاییدی بر این ناتوانی روس هاست».
ایشلیک هم چنین استدلال مطرح شده درباره مخالفت عمومی دولت ترکیه با گسترش قلمروی ناتو را رد کرد و از کنار گذاشتن وزارت خارجه ترکیه از گفتگو‌های ناتو انتقاد نمود.
آیا ترکیه می‌تواند معامله‌ای بزرگ بر سر عضویت سوئد و فنلاند در ناتو داشته باشد؟ چنین سناریویی شامل کاهش حمایت غرب از اتحاد دموکراتیک و پ ک ک در ازای کاهش فشار آنکارا بر آن سازمان‌ها خواهد بود. افزایش فروش تسلیحات جدید به ترکیه احتمالا باعث جلب نظر مساعد ترکیه خواهد شد. دولت اردوغان با کمی صبر و درک این که در طول تاریخ، سیاست و دیپلماسی هنر دستیابی به اهداف امکان‌پذیر بوده ممکن است آن چه را که از ناتو می‌خواهد به دست آورد.