مخدری که محرک است اما ممنوع نیست

گروه جامعه: «ناس ... ناس مرغوب» صدای مبهمی که به سختی در ترافیک پرهیاهوی میدان ونک شنیده می‌شود، صدای پسرکی لاغراندام با موهای کوتاه‌شده بوکسوری و شلوار شش‌جیب است. در میان جمعیتی که در حاشیه میدان ونک در حال‌ تردد هستند دنبال مشتریان خاص خود می‌گردد.

بسته‌ای چند؟ «‌۱۰۰ گرمی ۵ هزار تومان... مرغوب مرغوبه...» از جیب شلوارش چند بسته پودر سبز رنگ بیرون می‌آورد، فارغ از هر ترس و نگرانی، چرا که معتقد است «فروش ناس آزاد است! ‌» روز که به سمت غروب می‌رود، سرو کله مشتریانش هم پیدا می‌شود. اغلب کارگران ساختمانی افاغنه‌ای هستند که در همین حوالی مشغول کارند. در چشم به هم زدنی حدود ۵۰ بسته را می‌فروشد و با خنده می‌گوید: «ناس اینجا روی زمین نمی‌ماند.» صدای خنده‌اش در میان بوق ممتد خودروها گم می‌شود. سرکیف است و همین ما را برای گفت‌وگو با او ترغیب می‌کند. نامش «نادر» است. ۲۱ ساله. ۶ سال می‌شود که ساکن ایران است.  در حالی که بسته‌ای را باز می‌کند و از آن پودر سبز رنگ زیر زبانش می‌گذارد، می‌گوید: «بازار اصلی ناس در بازار حضرتی و دور میدان مولوی است. ما فروشنده‌های ناس هستیم که در خیابان‌های شهر پراکنده‌ایم و در میادین اصلی اغلب مشغول فروش هستیم. درست است عمده طرفداران ناس را افاغنه تشکیل می‌دهند، اما در بین ایرانی‌ها هم طرفداران خاص خود را دارد.»

از میدان ونک تا تجریش، از آزادی تا چیتگر، از میدان انقلاب تا تئاتر شهر و از راه‌آهن تا میدان بهمن، به گفته نادر، فروشنده‌های ناس هر روز بالغ بر ۵۰۰۰ بسته ناس را می‌فروشند: «خیلی از این کارگرها هنگام برگشت به خانه یا زمان استراحت در محل خوابگاه گذرشان به بازار امین‌السلطان نمی‌خورد، به خاطر همین از دستفروشان ناس مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند.» او ماهانه از بابت فروش ناس چیزی حدود ۴ میلیون تومان دستمزد می‌گیرد؛ فقط برای ۴ ساعت کار نیمه‌وقت!

اینجا مرکز خرید و فروش عمده ناس است
تعریف‌های نادر از بازار امین‌السلطان و رونق فروش ناس ما را به این منطقه می‌کشاند. صد قدم مانده به بازار قدیمی، جمعیت زیادی از مهاجران افغانستانی دیده می‌شوند. با چمدان‌هایی بزرگ و کوچک که سوغات اغلبشان مواد غذایی تهیه‌شده از بازار مولوی‌ست. زن و مرد، پیر و جوان، هرکسی سایه‌ای کوچک پیدا کرده به آن پناه برده‌اند و برخی‌ها از فرط خستگی در میان چمدان‌ها خوابشان برده است. کمی جلوتر، در ورودی بازار حضرتی، تعداد دستفروشان ناس آنقدر زیاد است که آدمی را میخکوب می‌کند. بساط‌های کوچک و بزرگ ناس روی زمین، در میان حجره‌های بازار و هر گوشه و کنار که چشم بیندازی دیده می‌شود. روی بسته‌های وارداتی ناس، به انگلیسی، نوشته شده آن را زیر لب بگذارید و لذت ببرید! حالا چه لذتی؟ سرخوشی ناشی از ناس بنا به اذعان معتادانش با چنین حالاتی توصیف می‌شود: سرگیجه، تغییر ناگهانی فشارخون، لرزش بدن و از بین رفتن تعادل رفتاری و حرکتی!  

در میان دستفروشان و دلالانی که در این بازار رفت و آمد دارند، عده‌ای برای خود صاحب‌منصب‌اند و به احترامشان کسی روی حرفشان حرف نمی‌زند، «یار جمال» یکی از این صاحب‌منصبان دلال در بازار امین السلطان است. با ریش‌های بلند و مواج، تیشرتی گشاد و شلوار پلنگی هشت‌جیب. خط و خال مهرشده بر بازوهایش بر ابهت او افزوده. وقتی درباره فروش ناس دربازار امین‌السلطان می‌پرسیم، با نگاه زیر چشمی براندازمان می‌کند و دستی بر محاسن مرتبش می‌کشد و با بادی که به ته حلقش انداخته می‌گوید: «امین‌السطان مرکز خرید و فروش ناس است. البته داخل مغازه‌های بازارچه، کیف و کفش، پارچه، ساک و چمدان، حبوبات و انواع چای خشک هم عرضه می‌شود، اما جنس ثابت همه کسبه ناس است. حالا که مغازه‌ها تعطیل‌اند، خریداران  ناس بیشتر شده و کسب و کارها بیشتر از گذشته رونق گرفته است.»

امرار معاش از راه فروش ناس
«مالک» هم فروشنده ناس است و به گفته خودش، سال‌های زیادی است که از این راه امرار معاش می‌کند. او اهل کشور افغانستان است و می‌گوید: «ناس همه‌جا پیدا می‌شود، اما ناس‌هایی را که من می‌فروشم از افغانستان می‌آورم و بسیار مرغوب‌اند. اما هستند فروشنده‌هایی که این ماده مخدر را از استان‌های مختلف کشور از جمله «کرمان» و «اصفهان» تهیه می‌کنند و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.»بازار ناس اینجا حسابی داغ است. آن هم آزادانه و بدون ترس از هر قانونی. فروشنده‌ها می‌گویند سال‌های گذشته خیلی سعی کردند ناس را نوعی مخدر اعلام کنند تا خرید و فروشش در بازار محدود شود، اما شدنی نیست؛ چراکه ناس سیگار افغانستانی‌هاست و افاغنه معتقدند ناس دندان‌ها را محکم می‌کند. احمد که این نظریه را درباره ناس مطرح می‌کند خودش دندان‌های زنگارگرفته و نامرتبی دارد، اما باز تاکید می‌کند که ناس مصرف‌کنندگان را سرکیف می‌آورد.

چرا ناس خاطرخواه دارد؟
البته، این‌طور که افاغنه می‌گویند، ناس به خاطر نداشتن دود انتخاب اول مشتریانش است. به گفته احمد، ناس هم مانند سیگار «نیکوتین» دارد، اما نیاز به دود کردن نیست و برای همین مشکلی برای ریه‌ها ایجاد نمی‌کند. همین مزیت است برای کسانی که اولاً با دود مشکل دارند دوما در محیط کار یا خانه نمی‌توانند سیگار مصرف کنند. که جوان‌های ایرانی از این دسته‌اند.»از همه اینها که بگذریم قیمت مناسب ناس در برابر سیگار، دلیل دیگر استقبال از این محصول افغانستانی است. به گفته احمد: «پاکت‌های سیگار حداقل بین ۸ تا ۳۵ هزار تومان قیمت دارند، در حالی‌که ناس فقط ۵ هزار تومان است. یک بسته ۱۰۰ گرمی ناس برای ۲ روز کافی است و مصرف‌کنندگان با ۵ هزار تومان می‌توانند مواد ۲ روزشان را تأمین کنند.»

درست است این ماده بیشتر از سوی افغانستانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در میان خریداران ناس، جمعیت جوان  و حتی نوجوان‌های ایرانی هم کم نیست. بچه‌هایی که ناس را انتخاب کردند چون قابلیت استعمال بدون دود کردن را هم دارد؛ کافی است ناس را زیر زبان بگذارند در حالی که کنار خانواده نشسته‌اند! بازار داغ ناس‌فروشی در سایه کرونا نگران‌کننده است. بازاری که سال‌های سال در یکی از آسیب‌خیزترین محله‌های شهر تهران دایر است و این روزها بوی اعتیاد هم می‌دهد.

آیا ناس اعتیادآور است؟
سال‌های سال است اعتیادآور بودن ناس محل بحث و اختلاف نظر خیلی از کارشناسان است و همین مسئله باعث شده تا طرح‌های پلیس در جمع‌آوری بساط ناس‌فروشان اغلب ابتر بماند. «احسان حسینی»، کارشناس حوزه موادمخدر، می‌گوید ناس به واسطه داشتن نیکوتین و حالت شادی‌آوری که به فرد مصرف‌کننده می‌بخشد مورد استقبال قرار می‌گیرد و مصرف مداوم آن فرد را به سمت کشیدن سیگار و تجربه سایر موادمخدر ترغیب می‌کند. یکی از خطرهای فروش آزادانه ناس در شهر، تهدید نوجوان‌هاست. بچه‌هایی که به راحتی می‌توانند این مواد را در کنار خانواده بی‌آنکه کسی متوجه شود استفاده کنند و سرخوشی حاصل از آن، مصرف این ماده را از سوی آنها بیشتر و بیشتر کند. مسئله‌ای که متأسفانه از سوی مخالفان اعتیادآوری ناس به هیچ‌وجه جدی گرفته نمی‌شود.

مخدری که محرک است، اما ممنوع نیست
«احمد فرجی» درمانگر اعتیاد در گفت‌وگو با همشهری آنلاین می‌گوید ناس یک مخدر محرک است، اما از آنجا که در لیست مواد ممنوعه قرار ندارد، بدون محدودیت خرید و فروش می‌شود. او مواد تشکیل‌دهنده ناس را توتون، تنباکو و آهک برشمرده و معتقد است این ماده قلیایی نوعی محرک است و باید عرضه آن در جامعه محدود شود، چراکه متأسفانه اغلب مشتریان این مواد نوجوانان و جوانان زیر ۳۰ سال هستند که با استعمال مفرط این مواد که قیمتش از سیگار هم کمتر است، دچار مشکلات مختلف سلامتی می‌شوند.

او سهولت دسترسی را نخستین تهدید جدی ناس برای جامعه می‌داند و هشدار می‌دهد: «عرضه گستره این مواد در جامعه، ارزان بودن آن و همچنین بی‌بو و بی‌دود بودنش باعث می‌شود که بچه‌ها زیر پوستی در کنار پدر و مادر به مصرف این ماده محرک اعتیاد پیدا کنند و اعتیاد به ناس مقدمه اعتیاد به مواد روانگردان خواهد بود.»
این درمانگر اعتیاد با بیان اینکه جرم محسوب نشدن خرید و فروش ناس ریشه در یک خلأ قانونی دارد تأکید کرد: «‌ناس کالای قاچاقی است که به راحتی در مغازه‌ها و توسط دستفروش‌ها به فروش می‌رسد. از طرف دیگر، با توجه به موضوع تأثیرپذیری افراد در اعتیاد از گروه همسالان، ناس زنگ خطری در بین این گروه برای سوق یافتن آنها به سایر موادمخدر است. بسیاری از خانواده‌ها نسبت به مضرات ناس آگاهی ندارند و تصور می‌کنند که این ماده مخدر نبوده و اعتیادآور نیست.»