بهار نیوز - دستاوردهای سفر بایدن به خاورمیانه

گروه بین الملل: جو بایدن امیدوار بود در نخستین سفر خود به خاورمیانه در کسوت رئیس جمهوری ایالات متحده، نفوذ رو به افول آمریکا را در خاورمیانه تقویت کند، اما آیا این سفر با حصول پیشرفت‌های دیپلماتیک بزرگی در تشکیل یک محور امنیتی منطقه‌ای با مشارکت اسرائیل و افزایش فوری تولید نفت به پایان رسید؟
رئیس جمهور آمریکا پس از توقفی دو روزه در در اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی، ۲۴ ساعت آخر سفر خود را طی روزهای جمعه و شنبه در عربستان سعودی گذراند، دو روزی که به نظر می‌رسد، سخت‌ترین مرحله این سفر بود.
او پس از امضای «اعلامیه اورشلیم برای همکاری راهبردی ایالات متحده و اسرائیل» همراه با یائیر لاپید، نخست وزیر اسرائیل، عازم سرزمین‌های فلسطینی شد. او در سرزمین فلسطینی‌ها با اذعان به این که در حال حاضر «شرایط برای ازسرگیری مذاکرات میان اسرائیل و فلسطینی‌ها آماده نیست» اما تاکید کرد که او همچنان طرفدار راه حل دو دولت برای پایان دادن به مناقشه‌ای قدیمی و خونین است. در پایان هم بایدن قول داد که برای نزدیک کردن دو طرف همچنان تلاش کند.
رئیس جمهوری ایالات متحده در بخش پایانی سفر خود وارد عربستان سعودی شد تا ضمن پیگیری بخشی از اهداف اعلامیه اورشلیم مبنی بر تشکیل یک محور امنیتی منطقه‌ای با مشارکت اسرائیل، عربستان سعودی و امارات عربی متحده را برای افزایش تولید نفت متقاعد کند و وعده‌های حقوق بشری خود را نیز محقق کند.
‌واشنگتن امیدوار بود که بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان برای مقابله با قیمت بالای نفت متقاعد شود تا نگرانی دموکرات‌ها در خصوص تاثیرگذاری نارضایتی عمومی از گرانی‌ها بر نتایج انتخابات میاندوره‌ای کنگره که در نوامبر آینده برگزار می‌شود، کاهش یابد.
بایدن پس از دیدارهای دوجانبه با رهبران عربستان سعودی گفت: «من هر کاری از دستم بر می‌آید انجام می‌دهم تا عرضه نفت را افزایش دهم.» او سپس تصریح کرد که نتایج عملی این مذاکرات «تا دو هفته آینده» در بازار نفت قابل مشاهده نخواهد بود.
با این حال، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی او، انتظارات را کاهش داد و گفت که هر اقدامی برای افزایش تولید نفت «در چارچوب تصمیمات نشست آتی اوپک پلاس انجام خواهد شد.»، نشستی که قرار است سوم اوت با حضور روسیه به عنوان یکی از اعضای ائتلاف اوپک پلاس برگزار شود.
بر همین اساس، در نشست سران شش عضو شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان، کویت، بحرین) همچنین مصر، اردن و عراق و هیات آمریکایی به ریاست جو بایدن، نفت تقریبا از محورهای مورد بحث حذف شد. حتی فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی نیز بلافاصله پس از این نشست گفت که «در این اجلاس هیچ‌گونه مذاکره نفتی وجود نداشت.»محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی نیز به گفتن تک جمله‌ای در مورد نفت اکتفا کرد: «انتظار نمی‌رود که افزایش ظرفیت تولید نفت از ۱۲ میلیون بشکه در روز فعلی به ۱۳ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۷ محقق شود.»
‌از نظر روابط با اسرائیل، پادشاهی سعوی هرگز به پیمان ابراهیم که در سال ۲۰۲۰ با ایفای نقش فعال ایالات متحده حاصل شد و به دولت یهود اجازه داد تا روابط خود را با بحرین و امارات عربی متحده عادی‌سازی کند، پایبند نبوده است. هر چند اسرائیل بر اساس همین پیمان روابط خود را با مراکش و سودان را نیز عادی کرد ولی عربستان سعودی همواره به رسمیت شناختن اسرائیل را منوط به صلح با فلسطینی‌ها و تشکیل دولت فلسطینی کرده است.
با این حال، به نظر می‌رسید که ریاض چند ساعت پیش از ورود بایدن به عربستان سعودی با گشودن حریم هوایی خود برای پرواز مستقیم حامل رئیس جمهوری از فرودگاه تل‌آویو گامی رو به جلو برای برقراری روابط رسمی با اسرائیل برداشته است.اما امیدهای واشنگتن به سرعت از بین رفت، زیرا وزیر خارجه عربستان سعودی اعلام کرد که این اقدام «به هیچ‌وجه مقدمه‌ای برای هیچ گامی» به سمت عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو نیست.
افزون بر این، سفر رئیس جمهور آمریکا به اسرائیل و سرزمین های فلسطینی به هیچ پیشرفتی ملموسی برای ازسرگیری مذاکرات صلح میان دو طرف که از سال ۲۰۱۴ متوقف شده است، نداشت.
حتی با وجود امضای اعلامیه اورشلیم، به نظر می‌رسد اختلاف‌نظر میان اسرائیل و آمریکا در مورد مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران نیز به قوت خود باقی است.
در این پیمان امنیتی که برخی تحلیلگران آن را تلاش آمریکا برای طراحی برنامه جایگزینِ شکست مذاکرات برجام تعبیر می‌کردند، ایالات متحده و اسرائیل متعهد شدند که هرگز اجازه ندهد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد. با این حال، بایدن همچنان از پیگیری مسیر دیپلماتیک برای احیای برجام سخن گفت و نخست وزیر اسرائیل بر تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، استفاده از زور علیه برنامه هسته‌ای ایران و بازگرداندن پرونده این کشور به شورای امنیت سازمان ملل تاکید کرد.این در شرایطی بود که پیشتر وزیر دفاع اسرائیل اعلام کرده بود که کشورش در حال ایجاد یک ائتلاف دفاع هوایی منطقه‌ای علیه ایران با حمایت ایالات متحده است؛ طرحی که جان کربی، مسئول هماهنگی ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید نیز آن را تایید کرده بود و پادشاه اردن نیز از اجرای آن حمایت کرده بود.
با این وجود، وزیر خارجه عربستان سعودی تاکید کرد که این کشور مشارکتی در اتحاد دفاعی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل نخواهد داشت. هر چند که بایدن در نشست خود با سران ۹ کشور عربی اعلام کرده بود که ایالات متحده متعهد به پیشبرد معماری دفاع موشکی و هوایی یکپارچه‌تر در قالب شبکه‌ای منطقه‌ای است.
‌بحث برانگیزترین لحظه سفر بایدن، دیدار وی با ولیعهد و رهبر واقعی عربستان سعودی، محمد بن سلمان بود که پیشتر از سوی مقام‌های اطلاعاتی آمریکا به عنوان حامی ترور جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد حکومت سعودی در سال ۲۰۱۸ معرفی شده بود؛ قتلی که در ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول رخ داده بود. یک سلام مشت به مشت بین این دو مرد، به تصویر نخست صفحه اول روزنامه واشنگتن پست، روزنامه‌ای که خاشقجی برای آن می‌نوشت، تبدیل شد و مدیر این روزنامه آن را «شرم‌آور» توصیف کرد.
در حالی که بایدن می‌گوید که به ولیعهد سعودی گفته که او را مسئول قتل خاشقجی می‌داند ولی در مقابل، به گفته یک مقام سعودی محمد بن سلمان نیز به او گفته که قتل خاشقجی اشتباه بزرگی بود ولی ایالات متحده نیز مرتکب اشتباهاتی شده است، از جمله در عراق.
در حالی که کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات عربی متحده به دلیل متشنج‌تر شدن خاورمیانه، منتقد خروج نیروهای آمریکا از این منطقه هستند، بایدن در سخنان روز شنبه خود در نشست جده اعلام کرد که ایالات متحده از خاورمیانه خارج نخواهد شد. بایدن با طرح وعده سرمایه‌گذاری‌های مشترک در خارومیانه از اهدای کمکی یک میلیارد دلاری برای تامین امنیت غذایی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خبر داد.با این حال، ریشه اختلاف‌ها همچنان حل نشده باقی ماند، ریاض و ابوظبی از شرایط ایالات متحده در زمینه فروش تسلیحات و محرومیت آنها از حضور در مذاکرات هسته‌ای با ایران ناراحت هستند. چنان که کشورهای حاشیه خلیج فارس که از همراهی با تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه همچنان امتناع کرده‌اند.
در مجموع، بسیاری از تحلیلگران سیاسی معتقدند که سفر چهار روزه رئیس جمهوری آمریکا به خاورمیانه از بُعد تحقق اهداف اولیه آن از جمله احیای مذاکرات صلح میان اسرائیل و فلسطینی‌ها، افزایش تولید نفت، توسعه روابط اسرائیل و عربستان و افزایش دوباره نفوذ آمریکا در خاورمیانه با موفقیت پایینی همراه بوده است. هر چند با توجه به معادلات پشت پرده و فاکتورهای دیگر شاید برای نتیجه گیری در مورد نتایج این سفر قدری زود باشد.