بهار نیوز - بیلان تجارت ایران و روسیه

گروه اقتصادی:روزنامه دنیای اقتصاد نوشت:آمار و ارقام از تجارت ایران و روسیه طی سال‌های ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و دو ماهه۱۴۰۱ حاکی از آن است که تراز تجاری با این کشور طی بازه‌های مورد بررسی به نفع روس‌ها بوده‌ و صادرات ایران به این کشور قابل توجه نیست. حال آنکه مقامات دو طرف عزم جدی برای توسعه روابط با یکدیگر دارند. پوتین در پنجمین سفر خود به تهران که پس از جنگ اوکراین و تحریم‌های یک‌جانبه غرب بود، نشان داد درصدد است روابط با تهران را هر چه زودتر به سطح شراکت استراتژیک برساند.
به دنبال سفر ولادیمیر پوتین به تهران، مبادلات تجاری 26ماهه ایران و روسیه بررسی شد. براساس داده‌های موجود در تمام این دوره، منحنی تراز تجاری به نفع مسکو در حرکت بوده است. البته این رویداد در شرایط تحریمی ایران چندان دور از ذهن نیست. روسیه در دوران تحریم جزو 15 کشور مهم شریک تجاری بوده و در این مدت مهمترین اقلام اساسی از جمله غلات از مبدا آن به ایران وارد شده است. بدین ترتیب برمبنای آمار منتهی به اردیبهشت 1401 سازمان توسعه تجارت ایران، مجموعه مبادلات 26 ماه ایران و روسیه، 4میلیارد و 164میلیون دلار است. در این مدت یک‌میلیارد و 152میلیون دلار کالا و خدمات از ایران به مقصد روسیه صادر شده است و در مقابل 3میلیارد و 12میلیون دلار کالا وارد شده است.
البته ایران به دنبال کسب حجم بیشتری از بازار 100میلیارد دلاری روسیه است. بازاری که مشتاق کالاهایی همچون مصالح ساختمانی، محصولات دریایی، لبنیات، پوست، خرما، خشکبار، چرم، لباس، کیف و کفش ایرانی است. بر همین اساس نیز سیاستگذار به دنبال تاسیس مرکز توسعه تجارت ایران در روسیه است تا 80 درصد کالاهای مبادله‌ای بین دو کشور تحت عنوان تجارت آزاد انجام شود. رویدادی که روس‌ها نیز نسبت به آن علاقه‌مند هستند. البته روسیه پیش از تحریم تمایل چندانی به گسترش تجارت با تهران نداشت، زیرا 60درصد تجارت روسیه با اروپا و 20درصد با چین بود. اما درحال حاضر شاهد چرخش این کشور برای گسترش مبادلات اقتصادی و تجاری با تهران هستیم. تجارتی که زیرساخت‌ها آن هنوز با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. به باور کارشناسان موضوع انتقال ارز، عدم شناخت تجار ایرانی از بازار روسیه، مسایل گمرکی، بیمه‌ای، حمل‌و‌نقل و لجستیک از جمله مهمترین چالش‌های پیش روی گسترش تجارت دو کشور است. هرچند به گفته مقامات دولت ایران، با تاسیس سفارت تجاری ایران در مسکو بخش زیادی از چالش‌های موجود حل خواهد شد. در این بین موضوع شناخت بازار روسیه به عهده بخش خصوصی است. بازار روسیه بازاری سنتی همچون بازار عراق نیست و ورود بدون شناخت سبب دافعه می‌شود. بر این اساس ضرورت دارد تجار ایرانی این بازار و توزیع‌کنندگان آن را بشناسند. طبق اطلاعات موجود در سال‌های گذشته توزیع کالاهای ایرانی در روسیه توسط کشورهای ثالث انجام می‌شد. این رویداد باید تغییر کند تا ایران بتواند تراز تجاری را به نفع خود تغییر دهد.
براساس داده‌های منتهی به اردیبهشت 1401 سازمان توسعه تجارت ایران، مجموعه مبادلات 26 ماه ایران و روسیه 4میلیارد و 164میلیون دلار بوده. در این مدت یک‌میلیارد و 152میلیون دلار کالا و خدمات از ایران به مقصد روسیه صادر و در مقابل 3میلیارد و 12میلیون دلار کالا وارد شده است. در این مدت کمترین میزان صادرات ایران به لحاظ ارزشی در فروردین 1401 گزارش شده؛ این رقم 22 میلیون دلار بوده است. در ضمن کمترین میزان واردات ایران از روسیه به لحاظ ارزشی در مهر 1399 بوده؛ میزان واردات ایران در آن زمان 42میلیون دلار بوده است. در این میان بیشترین میزان صادرات ایران به مقصد روسیه در شهریور 1399 اتفاق افتاده است.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در پایان سفر کاری خود به ایران درباره گسترش روابط اقتصادی بین روسیه و ایران گفت: زمینه‌های همکاری امیدوارکننده‌ای، از جمله توسعه زیرساختار‌ها، وجود دارند.به گزارش خبرگزاری «نووستی»، وی یادآور شد: طی شش ماه گذشته، تجارت بین روسیه و ایران 40 درصد رشد داشته و این یک شاخص بسیار خوب است. ما عرصه‌های امیدوارکننده خوبی داریم. روابط روسیه و ایران با سرعت خوبی در حال توسعه است و ارقام تجاری رکوردشکنی به ثبت رسیده است.
در نشست مقامات ایرانی با هیات‌های روسی که به دنبال سفر پوتین به تهران برگزار شد، رئیس سازمان توسعه تجارت از تاسیس مرکز توسعه تجارت ایران در روسیه به عنوان سفارت تجاری ایران خبر داد و گفت: این امکان وجود دارد که ۸۰درصد کالاهای مبادله‌ای بین ایران و روسیه تحت عنوان تجارت آزاد انجام شود.
علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت، با بیان اینکه آمار تقریبی که از مراجع و سامانه‌های بین‌المللی داریم نشان می‌دهد که کشور روسیه صادرات و واردات قابل‌توجهی دارد، گفت: بر این اساس واردات روسیه حدود 132میلیارد دلار بوده است. کشور روسیه به واسطه صادرات قابل‌توجه نفت و گاز و غلات، تراز مثبت تجاری دارد.
وی افزود: اگر نگاهی به کالاهای وارد‌شده به روسیه بیندازیم، می‌بینیم کشورهایی که روسیه آنها را غیردوست اعلام کرده است، 80میلیارد دلار صادرات دارند. این عدد برآورد ما در سال گذشته است. در حقیقت یک بازار با حجم بسیار بالا در نزدیکی ایران وجود دارد. این بازار اهمیت‌ استراتژیک نیز دارد. برآورد روسیه نیز به جای 80میلیارد دلار عددی حدود 100میلیارد دلار بوده است، بدین معنا که ما یک بازار 100میلیارد دلاری داریم که می‌توانیم استفاده کنیم.
رئیس سازمان توسعه تجارت با اشاره به اینکه ما کالاهای وارداتی را تفکیک کردیم و در بخش قابل‌توجهی از این کالاها مزیت داریم، گفت: مواد غذایی و کالاهای مربوط به لوازم خانگی از جمله این موارد هستند. این آمارها در حالی مطرح می‌شود که در سال گذشته با وجود رشد صادرات، حدود 570میلیون دلار سهم ما از صادرات به روسیه بوده است. این رقم بسیار پایین است.
وی به چالش‌های توسعه تجارت با روسیه نیز پرداخت و افزود: مساله اصلی این است که ویژگی‌ها و فرصت‌های اصلی بازار روسیه مشخص شود. ضمن اینکه توزیع‌کنندگان اصلی بازار روسیه با تجار ایرانی آشنا شوند. در سال‌های گذشته شاهد بودیم که توزیع کالاهای ایرانی در روسیه توسط کشورهای ثالث انجام می‌شد.
پیمان‌پاک با اشاره به اینکه باید تفاوت بازار روسیه را با بازارهای سنتی ایران مانند عراق مشخص کنیم، گفت: بازار روسیه متفاوت است و این در حالی است که ورود بدون شناخت سبب دافعه خواهد شد. ممکن است این موضوع سبب شود تجار تصور کنند نمی‌توان در بازار روسیه موفق شد اما این موضوع غلط است. ما تلاش کردیم با اعزام هیات‌های تجاری به روسیه و برعکس، نیاز‌های کالایی روسیه را به‌درستی شناسایی کنیم.
وی تاکید کرد: این موضوع محدود به مسکو نبوده و تلاش شده از جمهوری‌های مختلف روسیه در آن شرکت کنند. تا امروز بیش از 24 هیات رفت‌و‌آمد داشته‌اند. در حال حاضر باید از ظرفیت‌های اتحادیه‌ها و اتاق‌های بازرگانی استفاده کنیم. گرچه ایراداتی به عملکردها وارد است اما در حال حاضر انتظار داریم نهادهایی مانند اتاق بازرگانی یا اتاق تعاون وظیفه ساماندهی تجار بخش خصوصی را به عهده داشته باشند. با ایجاد سامانه‌های مشخص و همکاری طرف مقابل امیدوار هستیم ارتباط خوبی بین تجار دو کشور برقرار شود. شیوه اعزام هیات‌ها و مجموعه‌های مختلف نیز در اطلاعیه‌های سازمان توسعه تجارت وجود دارد و از سوی اتاق‌ها نیز اطلاع‌رسانی می‌شود. مساله دیگر ما حضور در نمایشگاه‌های روسیه است. در شهریورماه امسال یک نمایشگاه تخصصی از توانمندی‌های ایران در روسیه برگزار خواهد شد. همچنین نمایشگاه‌های تخصصی دیگری نظیر قطعات خودرو در حال برنامه‌ریزی است. برنامه ما این است که در تمامی نمایشگاه‌های تخصصی که در روسیه برگزار می‌شود پاویون تخصصی داشته باشیم.
معاون وزیر صمت موضوع دیگر را ارتباط پلتفرم‌ها خواند و گفت: اگر بخواهیم یک پلتفرم ایرانی را در روسیه گسترش دهیم به سرمایه‌گذاری زیادی نیاز خواهد بود. ما تلاش کردیم با آماده کردن قراردادها و ارتباطات بین پلتفرم‌های ایرانی و روسی شرایط را برای همکاری دو طرف فراهم کنیم. به این ترتیب برخی فرایندها نظیر ایجاد سفارش و ارسال آنها تسهیل خواهد شد.
وی با بیان اینکه بحث بعدی توسعه ارتباطات تجاری است، افزود: مرکز گسترش تجارت روسیه در ایران فعال شده است. همچنین مجوز ایجاد مرکز تجارت ایران در روسیه نیز صادر شده و اتاق تعاون متولی آن است. این مجموعه قرار است در حوزه کمک به انتقال ارز، خدمات بیمه‌ای و کلیه اقدامات موردنیاز تجار برای صادرات و واردات کالا به تجار ایرانی کمک کند. در حقیقت این مجموعه به عنوان سفارت تجاری جمهوری اسلامی ایران در روسیه فعال خواهد شد. پس از ارتباط تجار و برقراری قراردادها دولت باید برخی اقدامات مانند تسهیل انتقال ارز، مسائل گمرکی، حمل‌و‌نقل و لجستیک رخ دهد.
وی افزود: یکی از موضوعات اصلی بحث لجستیک است. کشتیرانی خزر اقدامات بسیار خوبی انجام داده و تحولات خوبی رخ داده است. مسیرهای جدید نیز طی شده است. بحث لایروبی گمرک آستارا نیز مطرح است. سفارش‌گذاری لازم برای خرید کشتی رورو انجام شده است. در حوزه بانکی نیز اقدامات بسیار خوبی با همکاری میربیزنس بانک انجام شده و هزینه نقل‌و‌انتقال ارز به‌شدت کاهش یافته است. منابعی نیز برای اعتبار خریدار به میربیزنس بانک منتقل خواهد شد. علاوه‌بر اعتبار، صندوق تضمین صادرات نیز فعال است و به تجار خدمات‌رسانی خواهد کرد.
پیمان‌پاک توضیح داد: در بحث صندوق ضمانت صادرات قراردادی با صندوق اگزیای روسیه آماده شده و به‌زودی نهایی می‌شود تا در نهایت دو طرف بتوانند اعتبارسنجی لازم را انجام دهند و بیمه‌نامه‌های صادراتی را ایجاد کنند. به صورت همزمان در حال پیگیری چیزی شبیه ال سی هستیم، اما تا زمانی که بتوانیم فرایند مربوط به آن را آماده کنیم می‌توانیم از بیمه‌نامه‌های این‌چنینی استفاده کنیم. وی در خصوص استفاده از رمزارزها برای تسهیل تجارت دو کشور گفت: در استفاده از رمزارز‌ها نیز با طرف روسی به توافقات خوبی رسیده‌ایم تا بتوانیم هم با تحریم‌ها مقابله کنیم و هم اینکه اعتماد لازم در معاملات داشته باشیم. در حال حاضر در خصوص 700 قلم کالا تجارت ترجیحی داریم که برای یک سال تمدید شده است.
در این نشست‌ها خسرو حسن‌بیگوف، نماینده مرکز صادرات روسیه در تهران، با اشاره به اینکه در حال حاضر دیدارهای ما با طرف‌های ایرانی یک ساختار منظم پیدا کرده است، گفت: اولویت کاری ما در توسعه صادرات روسیه توسعه روابط با ایران و برقراری روابط برابر بین تجار ایرانی و روسی است. در زمان حاضر بسترهای مناسبی برای توسعه صادرات روسیه در حوزه محصولات غذایی، روغن‌های خوراکی، غلات، تجهیزات مربوط به حوزه انرژی، سیستم‌های کشاورزی و موارد دیگر فراهم شده است. وی ادامه داد: شرکت‌های روسی آمادگی لازم را دارند تا پیشنهادهای خود را با قیمت‌های رقابت‌پذیر ارائه کنند. همچنین در حوزه هوشمندسازی شهرها و ساختمان‌سازی و مصالح امکان همکاری وجود دارد. در خصوص تامین امنیت سایبری نیز علاقه‌مند به همکاری هستیم. شرایط امروز جهانی به ما یادآور می‌شود که باید همکاری‌های خود را در این زمینه افزایش دهیم. تلاش کردیم تا توانمندی‌های طرف ایرانی را در نظر بگیریم. نماینده مرکز صادرات روسیه در ایران تاکید کرد: در زمینه محصولات فناورمحور نیز اعلام می‌کنیم که پذیرای محصولات ایرانی هستیم و آمادگی خود را نیز برای صادرات محصولات مورد‌نیاز ایران اعلام می‌کنیم. به‌زودی مرکز توسعه صادرات روسیه در ایران بازگشایی خواهد شد. امیدوار هستیم با این اتفاق میزان تبادلات تجاری با ایران افزایش پیدا کند.
مدیر کل همکاری‌های بین‌الملل گمرک ایران نیز با اشاره به جزئیات ۹ سند همکاری گمرکی ایران و روسیه، از درخواست گمرک روسیه برای معرفی تاجران معتبر در سه حوزه خبر داد.
حسین کاخکی افزود: در حال حاضر با گمرک روسیه 9 سند در دستور کار داریم که بخشی از آن در دست اجراست و بخشی نیز برای انجام تعاملات گمرکی ایران و روسیه منعقد شده است. یک سند همکاری متقابل با روسیه داریم که این امکان را به وجود آورده که بتوانیم اسنادی که نیاز به استعلام دارد به صورت مستقیم مبادله کنیم. سند بعدی، سند تبادل آمار تجارت خارجی بین دو کشور است. همچنین سندی نیز در خصوص مقابله با تخلفات اداری و گمرکی منعقد شده است. در این بحث قاچاق گمرکی و تخلفات گمرکی وجود دارد. در بحث‌های آموزشی نیز سندی بین دو کشور وجود دارد. سند بسیار مهم دیگری که در جریان مذاکرات اخیر منعقد شده، این امکان به وجود آمده تا تجار معتبر توسط دو کشور معرفی شوند. بر این اساس ممکن است دو کشور برای این افراد تسهیلاتی را در حوزه ترخیص و تعرفه در نظر بگیرند.
کاخکی در خصوص چالش موضوع ارزش کالا گفت: در نشستی که در روسیه داشتیم، واردکنندگان گله داشتند که گمرک روسیه ارزش بالایی برای کالاها در نظر می‌گیرد. ما یک سند محاسبه ارزشی را آماده کردیم تا 25 قلم کالای اصلی صادراتی ما به روسیه حداقل و حداکثر ارزشی داشته باشند تا حداقل مشکل را در این زمینه داشته باشیم. سند دیگری نیز در خصوص تسهیل تجارت روسیه، ایران و آذربایجان وجود دارد. مدیرکل همکاری‌های بین‌المللی گمرک ایران گفت: آخرین اقدام انجام‌شده نیز این است که گمرک روسیه از ما درخواست کرد تا صادرکنندگان مربوط به محصولات ردیف هفت، هشت و 21 تعرفه را بدهیم. آنها اسامی صادرکنندگان مجاز را می‌خواستند تا ریسک را به حداقل برسانند. ما نیز یک لیست 10نفره را ارائه کردیم. صادرکنندگان محصولات ردیف‌های اعلام‌شده می‌توانند در سایت سازمان گمرک ایران ثبت‌نام کنند. پس از بررسی افراد واجد شرایط را به گمرک روسیه اعلام خواهیم کرد. طرف روسی نیز برخی شرکت‌ها را برای ارتباط شرکت‌های ایرانی معرفی می‌کند و صادرکنندگان می‌توانند از این امکان استفاده کنند.
کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، با بیان اینکه در گذشته اراده دو طرف چندان بر گسترش روابط نبود، گفت: ما بنادر و گذرگاه‌های مرزی مختلف روسیه را بررسی کردیم. وقتی مرزهای زمینی را نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تنها یک مسیر زمینی از طریق آذربایجان به روسیه وجود دارد. وقتی مرز را بررسی می‌کنیم می‌گویند روزانه 300 کامیون امکان عبور دارند. این رقم در شرایطی است که سه کشور ایران، ترکیه و آذربایجان، هر سه از این گذرگاه استفاده می‌کنند. در حقیقت ما حدود 80 کامیون عبوری خواهیم داشت. بندر مخاچ‌قلعه ظرفیت بالایی ندارد و بندر ولگا نیز مدت‌هاست لایروبی نشده است. در بخش ریلی نیز شاهد ورود اولین قطار از روسیه با 49 واگن بودیم. در بحث زمینی نیز در بخش داغستان روسیه شرایط مناسبی نیست.
وی ادامه داد: روسیه نیز تمایل زیادی برای گسترش تجارت با ایران نداشت، چرا که 60درصد تجارت روسیه با اروپا و 20درصد با چین بود. درحال‌حاضر اراده وجود دارد اما زیرساخت‌ها وجود ندارد. ما در یک نقطه تاریخی قرار داریم و دولت دو کشور بر گسترش روابط تاکید دارند. در بحث‌های جاده‌ای و بندر مخاچ‌قلعه طرح‌های توسعه‌ای خوبی در نظر گرفته‌اند. رئیس‌جمهور روسیه در دیدارهای خود در ایران بر بحث کریدورها تاکیدات زیادی داشت.
متاسفانه در داخل ایران شناخت خوبی از بازار روسیه وجود ندارد. تشنگی نسبت به کالاهای ایرانی وجود دارد. در بخش مصالح ساختمانی روسیه نیازهای زیادی دارد. ملاقاتی با وزیر ساخت‌وساز روسیه داشتیم و او در هر دو دیدار گفت که ما به مصالح ساختمانی نیاز داریم. چندین هلدینگ بزرگ روسیه در حوزه ساخت‌و‌ساز به سراغ ما آمدند و گفتند که به غیر از مصالح ساختمانی به سنگ سرامیک و‌... نیز نیاز داریم. در بحث آبزیان روسیه 5میلیارد دلار واردات دارد و در بحث میگو و ماهی نیاز زیادی وجود دارد. در حوزه لبنیات نیز به همین شکل است. در حوزه کیف و کفش نیز نیاز زیادی وجود دارد. روسیه 7میلیارد و 900میلیون دلار واردات پوشاک داشت که این میزان به‌شدت کاهش یافته است. ما توان تولیدی زیادی نداریم اما اگر در هر یک از این موارد بتوانیم چندین میلیون صادرات انجام دهیم، تولید داخل متحول خواهد شد. در حوزه زیرساخت‌ها تلاش‌های زیادی از سوی هر دو دولت در حال انجام است. سفیر ایران در روسیه با اشاره به اینکه در زمان حاضر براساس توافق تجار ایرانی وقتی با روسیه تجارت می‌کنند روبل آنها در روسیه باقی می‌ماند، گفت: ما روبل با نرخ بازار متشکل با تجار تسویه می‌کنیم. روز گذشته روبل نیز به عنوان ارز معتبر در سامانه بانک مرکزی قرار گرفت.