داستان برجام و اقتصاد

رضا صادقیان
طولانی شدن مذاکرات هسته‌ای و عدم احیا برجام تا امروز بیش از آنکه افق آینده کشور را برای شهروندان ایران روشن ترسیم کند، اقتصاد کشور را دستخوش نوسانات دنباله‌دار کرده است.
برخلاف دیدگاه برخی از کارشناسان و مدیران دولتی که دائم از تاثیر نداشتن احیا برجام در اقتصاد و بخش‌های دیگر سخن می‌گویند و گمان می‌کنند می‌توان در دنیای امروز و بدون توجه به سایر فعل و انفعالات جهانی به صورت جزیره‌ای عمل کرد و کارنامه اقتصادی موفقی نیز داشت، تجربه سال‌های گذشته پیش‌روی مخاطبان است. آمارها دقیقا خلاف گفته‌های این کارشناسان و مردان همیشه مدیر را منعکس می‌کنند. نه تنها برجام تاثیر مثبتی را در اقتصاد کلان داشته است،‌ بلکه باعث شکل‌گیری اعتماد بین‌المللی و امکان حضور شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاری آنان در کشورمان شده است، شرکت‌هایی که پس از خروج آمریکا از برجام و تصویب تحریم‌های جدید از ایران کوچ کردند و حتی دفاتر نمایندگی خود را نیز تعطیل کردند.
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی نرخ دلار 3185 تومان بود. قیمت دلار با انجام شدن توافق ژنو و لوزان که در فاصله‌ای دو سال شکل گرفت اندکی کاهش پیدا کرد، با این حال قیمت دلار با کمترین نوسانات در بازار آزاد مبادله می‌شد. چرا که پس از استقرار دولت یازدهم و شکل‌گرفتن گفتمان مذاکره و رسیدن به نتیجه‌ای مشخص، امکان فروش نفت ایران،‌ واردات کالاهای اساسی، برداشته شدن موانع سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی و... فراهم شده بود. به عبارتی، با فروش نفت و کسب درآمدهای نفتی، تقاضای بازار پاسخ داده می‌شد. 18 اردیبهشت‌ماه سال 1397 آمریکا از برجام خارج شد، با فاصله‌ای کمتر از دو هفته قیمت دلار از کانال 4 هزار تومان بیش از پنجاه‌ درصد افزایش یافت و قیمت دلار در بازار آزاد به 6800 تومان رسید.
آمارهای اقتصادی به ما می‌گویند از زمان خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های بیشتر خصوصا در صنایع فولادی و تلاش آمریکا برای فعال‌ُسازی مکانیزم ماشه در شورای امنیت سازمان ملل، در کمتر از یکسال نرخ دلار ابتدا به 15600 تومان و پس از آن در شهریورماه سال 1399 بیش از 26 هزار تومان شد. اگر موضوعاتی از قبیل شیوع ویروس کرونا، فشار بیشتر به کسب و کارهای شخصی، افزایش آمار بیکاری و بیکاری بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر را در همان سال در نظر بگیریم(با توجه به آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران)، متوجه می‌شویم پس از اعمال تحریم‌ها فنر نقدینگی به دلیل کاهش ورود ارز به داخل کشور رها شد،‌ تورم افسار گسیخته دامن کشور را رها نکرد و فشار اقتصادی مضاعفی را به مردم وارد آمد.
مردادماه سال 1400 دولت ابراهیم رئیسی مستقر شد، در همان زمان قیمت دلار 25000 تومان بود. بیش از یک‌سال از استقرار دولت و انجام مذاکرات مبتنی بر احیا برجام می‌گذرد. در این مدت دولت به دلایل مختلف از جمله کاهش درآمدهای نفتی راه‌های مختلفی را برای اداره کردن اقتصاد تجربه کرده است. از جمله آزادسازی قیمت برخی کالاهای اساسی،‌ کنترل بیشتر به توزیع آراد و فروش نان، اعمال محدودیت در مقدار سوختگیری خودروهای شخصی و شنیدن زمزمه‌های گران شدن قیمت بنزین و...‌ با این حال امکان مهار تورم در یک بخش از اقتصاد وجود ندارد، چرا که با تمام تلاش‌های دولت شاهد گران‌تر شدن زمین،‌ مسکن،‌ نرخ‌ اجاره‌بها، افزایش قیمت مرغ و گوش قرمز و آبزیان و... بوده‌ایم.
طی یکسال گذشته و با توجه به اخباری که درباره برجام، ارسال و دریافت پیام‌ها و موضع‌گیری‌های ایران و آمریکا در فضای رسانه‌ها منتشر شده است، نرخ دلار به بالای 30 هزار تومان قرار گرفته است. آنچه از این وضعیت می‌توان فهمید افزایش و کاهش نرخ دلار پس از نشر خبرهای مربوط به برجام و احیا آن است.