خنجر فیلترینگ بر تجارت الکترونیک

گروه اقتصادی: با قطعی و کندی گسترده اینترنت در روز‌های اخیر پیرو ناآرامی و اعتراضات مردمی در سراسر کشور، به گزارش سازمان غیر دولتی نت بلاکس ناظر بر اینترنت جهانی؛ هزینه اختلال در اینترنت کشور هر ساعت ۱.۵ میلیون دلار تخمین زده شده است. همچنین به استناد از گزارش سالانه تجارت الکترونیکی در ایران تا سال گذشته (۱۴۰۰)، فعالیت ۴۰۰ هزار کسب و کار وابسته به اینترنت است. حالا پرسش این است که شورای عالی فضای مجازی که احتمالاً این تصمیم را گرفته است، چه پاسخ یا راه جایگزینی برای جبران خسارت‌های این کسب و کار‌ها و فعالیت آن‌ها دارد؟ در حالی که ضریب نفوذ اینترنت در ایران به عدد ۱۲۷.۲ درصد بالاتر از میانگین جهانی و منطقه رسیده است، ایجاد اختلال، کندی و قطع گسترده اینترنت در شبکه ثابت و همراه، بحران اقتصادی تازه‌ای برای کشور به همراه می‌آورد.

سال ۹۸ نیز پس از اعلام خبر گرانی بنزین و شروع اعتراضات، اینترنت به مدت ۸ روز قطع شد. هر چند هیچگاه آمار دقیقی از میزان خسارت این قطعی منتشر نشد، اما عددی معادل ۲۵۰۰ میلیارد تومان خسارت فقط برای فضای کسب‌و‌کار‌های دانش‌بنیان از سوی فراکسیون امید اعلام شد. حالا امروز پس از گذشت ۱۱ روز، بار دیگر در روز‌هایی به سر می‌بریم که دسترسی به اینترنت بین‌المللی محدود شده است. این محدودیت پس از آبان ۹۸ بزرگ‌ترین مسدودی در حوزه دسترسی آزاد به اینترنت است.

دسترسی به اینترنت بین‌الملل در طول ساعت کار رسمی ادارات
پس از قطعی گسترده اینترنت در سال ۹۸، امکان دسترسی به اینترنت آزاد و بین‌الملل برای ایرانیان سلب شد. این محدودیت در آن روزها، فقط اجازه دسترسی به سایت‌های داخلی را به کاربران می‌داد و هر سایت دیگری که بر بستر اینترنت داخلی نبود، امکان دسترسی به آن محدود شده بود. این نوع ایجاد محدودیت، آسیب زیادی برای کسب‌وکار‌هایی که بر بستر ایران (ir) فعالیت نمی‌کردند، به همراه داشت. از همین رو هم بود که پس از اتصال اینترنت و جلسه‌ای در مجلس مبنی بر بررسی آنچه بر کسب‌و‌کار‌ها در روز‌های قطعی اینترنت گذشت، برگزار شد.

سیده فاطمه حسینی، رئیس فراکسیون فناوری و نوآوری مجلس شورای اسلامی در آن جلسه خواستار ایجاد نوعی از محدودیت برای اینترنت شد که به کسب‌و‌کار‌ها آسیب نزند. حالا در سال ۱۴۰۱ پس از گذشت سه سال، تجربه کاربران از قطعی این روز‌های اینترنت؛ اعمال محدودیت دسترسی به اینترنت پس از ساعت ۱۶ است. به بیان دیگر اینترنت از نیمه شب یعنی ساعت ۰۰ بامداد تا ساعت ۱۶ هر روز برای دسترسی به شبکه جهانی، متصل است. اما از ساعت ۱۶ تا ۱۱ و ۵۹ دقیقه هر روز، اینترنت همراه و ثابت قطع است. به این معنی صاحبان کسب‌و‌کار اگر در نیمه شب خواب باشند که البته بعید هم نیست، از ساعت ۸ صبح تا ۱۶ بعد از ظهر می‌توانند نیاز‌های خود را برطرف کنند. این ۸ ساعت دقیقا همان ساعت رسمی کار ادارت دولتی است. البته همین ۸ ساعت هم بدون فیلترشکن و اعمال شاقه برای اتصال به اینترنت، ممکن نیست یا با سختی و کندی رو به رو است.

سایه سنگین فیلترینگ بر سر ۸۰ درصد کسب‌و کار‌های آنلاین
طبق گزارش سالانه تجارت الکترونیکی در ایران، ۸۰ درصد کسب‌وکار‌های آنلاین از شبکه‌های اجتماعی و ۲۸ درصد آن‌ها از پیام‌رسان‌ها برای فعالیت خود استفاده می‌کنند. از این میان ۸۴ درصد آن‌ها از شبکه اجتماعی اینستاگرام، ۴۹ درصد از واتس‌اپ و ۳۲ درصدشان از تلگرام بهره می‌برند. همچنین طبق آمار شبکه جهانی استات‌کانتر (Global stat counter) که آماری از تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان منتشر می‌کند، ۹۱.۴ درصد ایرانیان تا مرداد سال جاری از اینستاگرام استفاده می‌کردند.

با اعمال محدودیت بر بستر اینترنت، امروز این شبکه‌ها فیلتر شده‌اند و کندی اینترنت سراسری درآمد این فعالان اقتصادی را تقریبا به صفر رسانده است. بر این اساس به نظر می‌آید طرح جنجالی صیانت که با مخالفت شدید کاربران مواجه شد، امروز به شکل خاموش و بی سر و صدا در حال اجرا شدن است. زیرا در همان طرح بود که صحبت از فیلترینگ این شبکه‌های اجتماعی به میان آمد. ظاهراً حاکمیت قصد دارد به این نحو، کاربران این شبکه‌ها را شبکه‌ها بومی اجتماعی کوچ دهد. البته تجربه فیلترینگ تلگرام در سال ۹۶، نشان می‌دهد که کاربران شبکه‌های اجتماعی به شکل دستوری فعالیت نمی‌کنند.

قطعی اینترنت بدون جایگزین اهرم افزایش جرایم
در همین ارتباط محمود کریمی، مدیرعامل پیشین پلنت به «پیام ما» می‌گوید: «برخورد قهری به اینترنت و ایجاد محدودیت برای دسترسی به اطلاعات آزاد، مثل سد کردن مسیر آب جاری است. اگر جلوی مسیر حرکت آب را بگیریم به دنبال مجرایی دیگر برای ادامه حرکت می‌گردد.» او توضیح می‌دهد: «نمی‌توان جلوی جریان دسترسی آزاد به اطلاعات را گرفت و انتظار اقناع اطلاعاتی داشت. زیرا وقتی فضای بی‌خبری یا مجرای نشر اخبار محدود شود، افراد برای دست یافتن به اخبار آنچه در اطرافشان می‌گذرد، حضور فیزیکی در کانون اخبار را دنبال می‌کنند.» او همچنین در ادامه از تبعات قطعی اینترنت چنین می‌گوید: «وقتی بدون ارائه دادن جایگزین، تنها مسیر دسترسی به اطلاعت را مسدود کنیم، تاثیرات اجتماعی آن ناگزیر است. بسیاری از افراد فقط از طریق اینترنت کسب درآمد می‌کردند، حالا با قطعی اینترنت بیکار شده و می‌شوند و پیامد آن افزایش نارضایتی اقتصادی و اجتماعی خواهد بود.»

اینترنت داخلی کافی نیست
کریمی در ادامه از پیچیده شدن رابطه کاربری می‌گوید و تاکید می‌کند: «با قطع اینترنت، رابطه بین مشتریان و صاحبان کسب‌وکار قطع می‌شود. اینکه فقط دسترسی به سایت‌های داخلی مجاز باشد برای کسب‌و‌کار‌ها کافی نیست. دنیای امروز دنیای ارتباط‌های حداقلی و از طریق ابزار‌های تحمیلی نیست. اگر سرویس‌دهی خدمات پستی را تعطیل کنیم و بگوییم هر کس که ضرورتاً نیاز به جابه‌جایی اقلامی دارد، شخصا اقدام به جا‌به‌جایی آن کند؛ می‌شود ادعا کرد که جابه‌جایی به کل قطع نشده، اما این کجا و آن کجا. مشتریان در عصر تجارت الکترونیک، دسترسی و سرعت را بر بستر امن مطالبه می‌کنند.»

قطع اینترنت یا بار اضافی بر دوش کسب‌وکار‌ها
مدیرعامل پیشین پلنت، قطع اینترنت را تحمیل کننده ضرر و زیان جدی به کسب‌وکار‌های وابسته به برقراری اینترنت می‌داند و اضافه می‌کند: «با نادیده گرفتن مزیت کسب‌وکار‌های آنلاین و خدمت‌دهی ۲۴ ساعته و بی‌نیاز به جابه‌جایی فیزیکی مشتری در آنها، هزینه‌ای برای فعالان اقتصاد دیجیتال می‌تراشیم که ضرورتی ندارد. کسب‌وکار‌های آنلاین، حاشیه‌های سود اندکی دارند و دوره شکل‌گیری و رشد آن‌ها چند ساله است. وقتی در مسیر رشد نفس آن‌ها را بگیریم، برگشت‌شان به حالت عادی پر هزینه‌تر از ادامه راه گذشته است. آن‌ها برای جذب کاربران و مشتریان خود، از محل سرمایه‌گذاری انجام شده، هزینه‌های بالایی کرده‌اند و با تحمیل این هزینه اجباری، ناگزیرند باری اضافی و رنج مضاعف را برای بازاریابی دوباره به دوش بکشند. هر یک روز قطعی اینترنت برای تجارت آنلاین، برابر از دست دادن کاشته‌های بسیار است.» او همچنین در خصوص آمار و ارقام بالای خسارت به فضای کسب‌و‌کار توضیح می‌دهد: «این اعداد و ارقام تنها از دست دادن فروش احتمالی نیست، برخی تمام محل کسب درآمد خود را، برخی سرمایه‌های انسانی و گروهی دیگر تمام سرمایه خود را از دست می‌دهند.»