فقر یک پدیده طبیعی نیست محصول ساختارهای سیاسی یک کشور است

گروه اقتصادی: نشست «فقر و نابرابری: چالش‌ها و چشم‌اندازهای آن در ایران امروز» به همت شاخه اقتصادی فرهنگستان علوم برگزار شد. به گزارش جماران، حسین راغفر استاد دانشگاه الزهرا و اقتصاددان در این نشست با بیان اینکه دولت ها مسئول شکل گیری فقر و نابرابری هستند، گفت: نابرابری ها به صورت تفاوت هایی است که در دسترسی مردم به فرصت های اقتصادی، مشارکت سیاسی و ... تعریف می شود. نابرابری علت اصلی همه مصائب اجتماعی از جمله فقر است بنابراین نابرابری ها بدون رشد و فقر هم وجود دارند. به همین دلیل است که مطالعات در حوزه نابرابری بر مطالعات فقر اولویت دارد.کاهش نابرابری می تواند مانع کاهش مشارکت سیاسی و مانع توسعه فقر شود.

وی افزود: برای خروج ازتله های نابرابری باید به حد کافی قدرت تحرک و پویایی در داخل وجود داشته باشد. نابرابری ها می توانند وجهه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و ... به خود بگیرند و هزینه های بزرگی به جامعه تحمیل کنند.  سطوح بالای درآمدی در ایران از سر کسب رانت و دسترسی به ارزهای نفتی، رانت انرژی، اعتبارات بانکی، سفته بازی و ... است. بسیاری از این فرصت ها را به بازارها نسبت می دهد درحالیکه بازار در خلا شکل نمی گیرد و با سیاست گذاری شکل می گیرد لذا تا سیاست اصلاح نشود، اصلاح نابرابری ها عملا یک انتظار واهی است. امروزه کاهش فرصت ها به مرحله ای رسیده که رشد اقتصادی را با آسیب مواجه کرده است لذا باید برای کاهش نابرابری ها از دوره پیش دبستانی شروع کرد.

راغفر با بیان اینکه صاحبان درآمدهای بالاتر باید سهم بیشتری از ثروت و دارایی های خود به عنوان مالیات پرداخت کنند، گفت: این امر به تسهیل فرصت های دسترسی به رشد برای همه اعضای جامعه منتهی شود. در خیلی از افسانه هایی که مدافعان بازار آزاد ساخته اند ادعا می شود صاحبان این ثروت ها شغل ایجاد می کنند در حالیکه این مسئله به گواه تجربه کشورمان و حتی کشورهای صنعتی بی پایه است. ما نیاز داریم یک نظام اجتماعی کارآمد و یک نظام مالیاتی مبتنی بر درآمد بالاتر، ثروت و ارث مستقر شود تازمینه های شکل گیری یک جامعه مولد فراهم شود.

استاد دانشگاه الزاهرا فقر را محصول نظام های اجتماعی دانست و گفت: فقر یک پدیده طبیعی نیست و محصول تصمیمات ساختارهای سیاسی یک کشور است. یکی از آثاری که کمتر به آن پرداخته شده، شرم حاصل ازفقر است. تجربه نشان می دهد در همه جای دنیا فقرا از وضعیت خود احساس شرم می کنند و از این رو قادر به تحقق ظرفیت های انسانی خود نیستند. از همین رو همین موضوع یک فرصتی است برای کسانی که از فقر انسان سوء استفاده کنند. فقر همچنین یکی از زمینه های بروز خشم و جرم جرائم است. بخش قابل توجهی از آنچه که در اعتراضات جوانان کشورمان مشاهده کردیم از همین زاویه قابل بررسی است. به جای اینکه درآمدهای ارزی کشور مصروف توسعه دسترسی همگانی به حمل و نقل عمومی شود، شاهد رژه اشرافیت با خودروهایشان هستیم. این رژه اشرافیت غرور جوان هایی که قدرت دسترسی به این ظرفیت ها را ندارند را لگدمال کرده و خشم آن ها را به بار می آورد. چنین جامعه ای بهترین محیط برای رشد فساد و پرورش اشکال خشونت خواهد شد.

رشد اعتیاد، طلاق، مهاجرت و سایر آسیب های اجتماعی ناشی از سیاست های نابرابری ساز است. شکاف بین برندگان متبختر و محرومان، منشا خصومت هایی می شود که به اشکال مختلف در جامعه قابل مشاهده است. جامعه ای که روی گسل های بزرگ بنا می شود نمی تواند امید به بقا و فلاح داشته باشد. رابطه درونی فقر و شرم، تداوم فقر را تشدید می کند. یک کسانی هستند که شرم را به مردم تحمیل می کنند. ارزیابی دیگران از فقرا، ارزیابی آنان را از جامعه رقم می زند. هزینه های فقر در حوزه های سلامت، تغذیه، تعلیم و تربیت و ... خیلی بالا است. فقرا از فعالیت های اصلی جامعه طرد می شوند و در برابر نا امنی ها آسیب پذیر تر می شوند.

راغفر خاطرنشان کرد: علل فقر را می توان در سه سطح خرد، میانه و کلان بررسی کرد. در سطح خرد که به خود فرد مربوط می‌شود، ناتوانی جسمی، کهولت، مرگ نان آور خانواده و ... از عوامل شکل گیری فقر هستند. در سطح میانه سطح کیفی نظام های آموزشی، مالیات ستانی و ... فقر به بار می آورد و در ساختارهای کلان، ناتوانی در خلق شغل، اتخاذ سیاست های در خدمت صاحبان سرمایه، پیامدهای جهانی شدن، چرخه های تجاری در اقتصاد جهانی و ... به عنوان اصلی ترین عوامل بروز فقر مطرح می شوند.

این اقتصاددان همچنین از خودبیگانگی را به عنوان یکی از وجوه روان شناختی فقر  مطرح و بیان کرد: فقدان زیرساخت های مناسب توسعه روستایی،  عدم توزیع مناسب منابع در شهرها و ... منجر به تشکیل نهادهای ضدتوسعه ای و فاسد می شود که ظرفیت ها را در اختیار گروه های خاص قرار می دهد لذا فقر محصول نظام اجتماعی و ساختارهای قدرت در مقیاس داخلی و جهانی است. وقتی دلار 27 هزار تومانی طی یک سال به بیش از 35 هزار تومان می رسد، هزینه های جامعه افزایش می یابد. دولت برای حل این معضلات رانت های بزرگی را برای عده ای بوجود می آورد که حتی مالیات های خاصی هم پرداخت نمی کنند.  اینها هزینه های یک نظام غارتی، رفاقتی و رانتی است که گسترش پیدا کرده است. با افزایش قیمت ارز مالیات تورمی از طبقات متوسط و پایین گرفته می شود و آنها را فقیرتر میکند. 

وی در پایان گفت: چرخه فلاکت در اقتصاد ایران شکل گرفته است که در طی سه دهه اخیر مرتب تقویت می شود.120 سال آمار مالیات ها در کشورهای صنعتی دنیا نشان می دهد که در سال های قبل از جنگ جهانی اول میزان مالیات ها خیلی پایین است و پس از جنگ جهانی اول دولت ها تصمیم گرفتند از مالیات تصاعدی بهره بگیرند تا اینکه از سال 1980 به بعد این نرخ ها کاهش یافت. تجربه تعدیل ساختاری به بهانه تولید شغل توسط سرمایه داران نشان داد که ادعاها درست نبود و ضد توسعه عمل کرد. باید ما از این تجارب برای کشور خود بهره بگیریم.