سلول‌های بنیادی برای چه بیماری‌هایی کاربرد دارند؟
باید توجه کرد که از سلول‌های بنیادی خون‌ساز برای درمان افرادی که دچار بدخیمی‌های خونی یا بیماری‌هایی چون تالاسمی، سرطان‌های خونی و... هستند، استفاده می‌کنند تا بیماری که سلول خونی بدنش دچار مشکل شده، سلامت خود را بازیابد.

در کشورمان، مرکز پذیره‌نویسی سلول‌های بنیادی خون‌ساز در سازمان انتقال خون آغاز به کار کرد تا بتواند با کمک‌های مردمی که به صورت داوطلبانه به اهدای سلول‌های بنیادی اقدام می‌کنند، جان بیماران را نجات دهد.
گفته می‌شود ۳۰ درصد از بیمارانی که نیازمند دریافت سلول‌های بنیادی خون‌ساز به عنوان آخرین چاره درمانی هستند، شانس پیدا کردن اهداکننده مناسب را در بین خویشاوندان اعم از خواهر و برادران و سپس سایر اعضای خانواده مثل دایی‌، عمه‌، عمو، خاله‌ و فرزندان آنها دارند. بنابراین حدود ۷۰ درصد از بیمارانی که جهت ادامه حیات وابسته به دریافت سلول‌های بنیادی خون‌ساز هستند در بین خویشاوندان خود اهداکننده مناسبی پیدا نمی‌کنند.

از سوی دیگر شانس پیدا شدن دو نفر شبیه از نظر این آنتی‌ژن‌ها در بین افراد یک قوم یا یک نژاد بیشتر است که این امر موفقیت پیوند را بیشتر می‌کند. بنابراین نیاز است در هر کشوری مراکزی وجود داشته باشند تا بیماران نیازمندی که در بین خویشاوندان خود اهداکننده مناسب پیدا نکرده‌اند، به این مراکز مراجعه کنند. در عین حال از طریق مراکز ملی پذیرش اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز امکان پیوستن به مجمع جهانی اهداکنندگان نیز مقدور می‌شود. بنابراین وجود یک مرکز ملی برای جلب، آموزش، ثبت نام، تعیین HLA و نگهداری اطلاعات اهداکنندگان داوطلب در این حوزه مشکل‌گشا است تا در صورت نیاز، پزشکان معالج، بیماران فاقد اهداکننده خویشاوند را به این مرکز ملی پذیره نویسی معرفی کرده و شانس ادامه حیات آنها را افزایش دهند.

بر همین اساس هم مرکز پذیرش اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز (سپاس) در سازمان انتقال خون ایران ایجاد شد. طبق اساسنامه سازمان انتقال خون ایران، این سازمان مسئول تهیه خون و سلول‌های خونی است. با توجه به آن که سلول‌های بنیادی خون‌ساز هم نوعی از محصولات سلولی خون هستند، بنابراین سازمان انتقال خون ایران درحیطه وظایف تعیین شده، اقدام به تاسیس مرکز ملی سپاس کرده است.

باید توجه کرد که کار مرکز مغز استخوان بدن، تولید سلول بنیادی است. اگر این مرکز درست کار نکند، تولید سلول‌های خونی دچار مشکل می‌شود. در این شرایط در مراکزی مانند سپاس سلول‌های بنیادی سالم را از یک فرد دریافت کرده و در فردی که با او تشابه ژنتیکی دارد، تزریق می‌شود. البته وقتی فردی سلول‌های بنیادی خود را اهدا می‌کند، حتما دوباره سلول‌های بنیادی در بدنش ایجاد می‌شود.
اهداف مرکز «سپاس»
- تمرکز اطلاعات HLA اهداکنندگان غیرخویشاوند در کشور به نفع بیماران
- آموزش و جذب تعداد کافی اهداکننده بالقوه سلول‌های بنیادی خون‌ساز
- افزایش شانس یافتن اهداکننده مناسب غیر خویشاوند در بین ایرانیان
- هماهنگی و کاهش زمان جست‌وجو برای یافتن اهداکننده مناسب

"سپاس" و شرایط عضویتش
بر این اساس افراد می‌توانند از سن ۱۸ تا ۵۰ سالگی برای ثبت‌نام به عنوان اهداکننده سلول بنیادی، ثبت‌نام کنند. علاوه بر شرط سنی، ‌فرد باید از نظر بیماری‌های قلبی-عروقی، تنفسی، کلیوی و وضعیت عمومی سلامتی، شرایط خوبی را داشته باشد و بویژه از نظر بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت و اچ‌آی‌وی مشکلی نداشته باشد. بعد از اطمینان از سلامت داوطلب اهدای سلول‌های بنیادی، پزشک فرد را معاینه کرده، به او مشاوره می‌دهد و مراحل کار را برایش توضیح داده و نکات مختلف را در فرد بررسی می‌کند. بعد از این اقدامات از فرد آزمایش خون گرفته شده و او را برای آزمایش آنتی‌ژن سازگاری بافتی آماده می‌کنیم و فرد اهداکننده داخل سیستم می‌شود.

چگونه مشخص می‌شود که سلول‌های اهدایی یک فرد با فرد دیگری سازگاری دارد؟
بنا بر اعلام سازمان انتقال خون، باید توجه کرد که در این مرکز، آزمایش‌هایی به نام تعیین HLA بر روی اولین نمونه خون که در هنگام عضویت گرفته می‌شود، در مرکز سپاس انجام می‌گیرد. همین آزمایش برای بیماران در مراکز پیوند انجام شده است و در هنگام ارجاع بیماران به مرکز نتایج تعیین HLA بیمار با اطلاعات اهداکنندگان موجود در مرکز مقایسه می‌شود و در صورت شباهت این عوامل بین اهداکنندگان و بیمار با یکدیگر سازگار تلقی می‌شوند.
پس از آن که بیماری توسط پزشک معالج خود از یک مرکز پیوند مورد تائید وزارت بهداشت یا از مراکز معتبر جهانی، به مرکز سپاس ارجاع داده شد، با نتایج HLA اهداکنندگان مقایسه می‌شود. در صورتی که آنتی‌ژن‌های سازگاری بافتی یکی از اهداکنندگان با بیمار معرفی شده سازگار باشد، مرکز سپاس اقدام به تماس با اهداکننده خواهد کرد و از وی درخواست می‌کند تا مجددا برای آزمایش‌های تائیدی به مرکز سپاس مراجعه کند.

بهار نیوز