همچنین بالاترین میزان پتانسیل تجاری ایران طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ به‌ترتیب در صادرات به کشورهای چین، کره‌جنوبی و ترکیه بوده و کشورهای عراق و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تغییر در پتانسیل صادراتی حسب تغییر در تنوع و میزان نیازهای واردات کالایی بازار شرکای تجاری و همچنین افزایش تنوع و توان صادرات ایران به جهان حاصل ‌می‌شود.

در سال ۲۰۱۸ میلادی بیشترین شدت تجاری ایران در زمینه میوه‌های خوراکی به عنوان نمونه، به ترتیب با کشورهای قزاقستان، بحرین، قطر، ترکمنستان و قرقیزستان بوده است. شدت تجاری صادرات میوه‌های خوراکی ایران در سال ۲۰۱۸ در سطح جهان نزدیک به صفر بوده است. جریان تجارت بین دو کشور و مقدار آن تا اندازه‌ای تحت تأثیر اندازه اقتصاد دو کشور صادرکننده و واردکننده قرار می‌گیرد و به این دلیل ظرفیت‌های اقتصادی کشورها متفاوت است؛ درنتیجه به‌جای استفاده از حجم مطلق مبادلات میان آنها از شاخص شدت تجاری استفاده می‌شود.

در عین حال، نتایج بررسی شاخص تنوع و تمرکز کالاهای صادراتی حاکی از آن است که به‌رغم متنوع‌تر شدن سبد صادراتی کشور طی ۱۷ سال مورد بررسی، متوسط رشد سالیانه این سبد حدود۱.۸ درصد رشد بوده است. مضافا اینکه با وجود ۴۰۶۲ نوع محصول صادراتی در سال ۱۳۹۹ ،ارزش صادرات اغلب کالاها ناچیز و زیر ۱۰ هزار دلار بوده است. لذا در کنار تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی باید مقیاس صادرات این محصولات نیز افزایش یابد.

 نکته حائز اهمیت دیگر آنکه، تمرکز صادرات کالای ایران طی سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ به‌رغم وجود نوسان، روندی کاهشی داشته است. به‌عبارت دیگر بخش صادرات کشور از تمرکز بر تعداد معدودی کالا به سمت صادرات تعداد بیشتری از کالاهای جدید متمایل شده است.

نتایج محاسبه شاخص نفوذ در برخی از بازارهای صادراتی طی سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۱۳ نیز حاکی از سطح پایین‌تر این شاخص برای ایران در مقایسه با کشورهایی مانند چین، کره جنوبی، ترکیه و روسیه است، اما در مقایسه با عراق، ایران وضعیت بهتری در این شاخص داشته است.همچنین تحلیل‌ها نشان می‌دهد بیش از نیمی از ارزش صادرات ایران مربوط به کالاهای بدون فناوری و فاقد پیچیدگی بالا بوده است. به علاوه کالاهای برخوردار از فناوری بالا کمترین سهم از صادرات کالاهای کشور را طی سال‌های مورد بررسی به خود اختصاص داده‌اند.

 از بعد ماندگاری نیز نتایج محاسبات این گزارش طی دوره ۱۴۰۰-۱۳۹۰ حکایت از آن دارد که از بین کل کدهای صادراتی کالایی طبقه‌بندی HS در سطح هشت رقمی، در تمامی سال‌ها حدود ۱۹ درصد از کالاها در سبد صادراتی کشور به میزان۱۰۰ درصد ماندگار بوده‌اند؛ یعنی حدود ۹۶۷ کد کالایی از مجموع ۵۱۷۶ کد کالایی.

با توجه به نتایج به دست آمده و در راستای افزایش اثربخشی موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی، بازرگانی و گمرکی در سال‌های آتی، پیشنهاداتی برای ارتقای کارکردهای مربوط به شاخص‌های بازرگانی خارجی با هدف گسترش همکاری و مبادله تجاری و اقتصادی ایران با شرکای عمده تجاری ارائه شده که پوشش طیف وسیع‌تری از کالاها در موافقت‌نامه‌های تجاری و تدوین راهبرد دیپلماسی تجاری با شرکای عمده تجاری و همسایگان مبتنی‌بر شاخص‌های تجاری از جمله شاخص اکمال، پتانسیل، ماندگاری صادرات و ... از جمله آنهاست.

بهار نیوز