سود گازی دعوای روسیه و اروپا برای ایران

روسیه در حال حاضر بزرگترین عرضه‌کننده گاز طبیعی به کشور‌های اروپایی است و بخش زیادی از گاز صادراتی روسیه از طریق خطوط لوله‌ای که از خاک اوکراین می‌گذرد به اروپا می‌رسد. این در حالی است که تنش جاری بین روسیه و اوکراین تردید‌های جدی درباره‌ چشم‌انداز آتی عرضه گاز روسیه به اروپا ایجاد کرده است. اگرچه کشور‌های اروپایی تمایل دارند موضع قاطعی در قبال روسیه به دلیل بحران اوکراین اتخاذ کنند، اما این کشور‌ها به شدت به گاز روسیه وابسته هستند. در نتیجه آنها با محدودیت‌هایی جدی در تعامل با روسیه مواجه‌اند.

کشور‌های اروپایی سالیان سال نگرانی جدی در خصوص تامین گاز طبیعی خود داشته‌اند و در مقاطع مختلف تلاشهایی را برای تغییر وضعیت موجود انجام داده‌اند. این تلاشها اخیرا پیچیده شده و با منافع سیاسی کشور‌هایی که مسیر ترانزیت خطوط لوله گاز طبیعی هستند درگیر شده است. این خطوط لوله گاز طبیعی خاورمیانه و منطقه دریای خزر را به بازار‌های گاز اروپایی منتقل می‌کنند و بنابراین از اهمیت فرامنطقه‌ای برخوردار هستند. البته بحران جاری بین روسیه و اوکراین می‌تواند یک بیدارباش بوده و تمام گروه‌های درگیر را به پیدا‌کردن یک راه‌حل سیاسی برای این بحران ترغیب کند. اما پس از آن راه برای اجرای پروژه‌های جدید انرژی با هدف متنوع‌ کردن منابع گاز طبیعی اروپا هموار خواهد شد.

تحت این شرایط ایران از یک فرصت خوب برای ظهور به عنوان یک تامین‌کننده جدید گاز طبیعی اروپا برخوردار است. در نتیجه ایران باید آماده‌ بهترین بهره‌برداری از فرصت‌های تاریخی که به‌ طور طبیعی به دلیل بحران سیاسی جاری بین روسیه و اوکراین به وجود آمده، باشد. در همین حال ترکیه و جمهوری آذربایجان نقش بسیار مهمی به عنوان کشور‌های اصلی کنترل‌کننده خط لوله گاز ترانس- آناتولی برخوردار هستند. در حقیقت ایران برای اینکه به یک عرضه‌کننده مهم گاز طبیعی به غرب اروپا در آینده نزدیک تبدیل شود باید با ترکیه و جمهوری آذربایجان همکاری نزدیک داشته باشد.

پس از لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، این همکاری ایران را قادر می‌سازد خط لوله گاز کنونی ایران – ترکیه را به خط لوله ترانس-آناتولی متصل کند. البته باید توجه داشت که چشم‌انداز آتی پروژه خط لوله نابوکو نیز نقش بسیار مهمی در این زمینه دارد. این خط لوله قرار است برای تامین مسیر جدید انتقال گازطبیعی مورد نیاز کشور‌های اروپایی به شرق اتریش برسد. تنش سیاسی و افزایش شدید هزینه‌های احداث در حال حاضر این پروژه را متوقف کرده است، اما باید توجه داشت کشور‌های اروپایی به شکل روزافزونی نگران وابستگی شدید خود به گاز روسیه هستند و این مساله ممکن است باعث شود که آنها به‌طور جدی اجرای پروژه خط لوله ناباکو را دنبال کنند.

اگر این پروژه به سرعت انجام شود، تکمیل این خط لوله در یک دوره دو تا سه ساله ممکن خواهد شد. احداث خط لوله نابوکو یک مسیر مهم برای عرضه گاز طبیعی جمهوری آذربایجان به اروپا خواهد بود. در این شرایط ایران می‌تواند از خط لوله موجود ایران – ترکیه استفاده کرده و جای خالی به وجود آمده در بازار گاز اروپا را پر کند. باید توجه داشت که خط لوله‌ای که گاز ایران را به ترکیه می‌رساند در حال حاضر فعال است و ایران می‌تواند ظرفیت این خط لوله را با توجه به توانایی‌های فنی آن افزایش دهد.

نکته‌ کلیدی در اینجا این است که مصرف‌کنندگان گاز در اروپا باید متقاعد شوند که به ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان منابع قابل اعتماد گاز طبیعی نگاه کنند، اما سوال اصلی این است که ایران برای افزایش بخت دستیابی به این هدف و تحقق این سناریو چکار باید انجام دهد؟ عوامل مختلفی باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد اما در وهله‌ نخست مساله هسته‌ای ایران باید به یک حل‌وفصل نهایی برسد.

برای همکاری ایران با کشور‌های اروپایی، این کشور‌ها متقاعد شوند که ایران یک شریک تجاری باثبات و قابل اتکا است. در این میان ایران باید توجه داشته باشد که جمهوری آذربایجان مهم‌ترین بازیگری است که می‌تواند مقادیر زیادی از گاز طبیعی ایران را در کوتاه‌مدت به بازار‌های اروپایی برساند. در نتیجه ایران باید هم‌اکنون روی افزایش تعامل با این کشور تمرکز کند.تردیدی نیست که توافق با این کشور در این زمینه برای هر دو کشور مهم است.

جمهوری آذربایجان در حال برنامه‌ریزی برای توسعه سومین خط لوله ترانس-کاسپین است. این کشور با استفاده از این خط لوله قادر خواهد بود، خط لوله گاز ترانس-آناتولی را به میادین گازی ترکمنستان برساند. ایران و روسیه در حال حاضر هر دو مخالفت خود را با اجرای این پروژه اعلام کرده اند، اما با توجه به ظرفیت‌های موجود و پتانسیل تعامل بین ایران و جمهوری آذربایجان، تهران باید با مقامات باکو درباره این پروژه به توافق برسد. برای این منظور ایران باید از این پروژه حمایت کند و از جمهوری آذربایجان بخواهد که از انتقال گاز ایران به اروپا از طریق خط لوله ترانس-آناتولی حمایت کند. چنین توافقی برای ایران بسیار مفید خواهد بود و حتی اگر این تلاش‌ها به هدف نهایی نرسد ایران چیزی را از دست نمی‌دهد.

البته مشخص نیست که آیا روسیه با توسعه خط لوله ترانس-کاسپین موافقت خواهد کرد یا خیر. حتی اگر مسکو موافقت خود را با این پروژه اعلام کند، چندین سال طول می‌کشد تا این پروژه به بهره‌برداری برسد. در این زمان ایران می‌تواند مقادیر زیادی گاز به اروپا صادر کند. همچنین ایران می‌تواند انتقال گاز ترکمنستان به خط لوله ترانس-آناتولی را از طریق سواحل جنوب دریای خزر تسهیل کند.

از سوی دیگر همکاری ایران و جمهوری آذربایجان می تواند ابعاد جدیدی را در بلند‌مدت داشته باشد زیرا جمهوری آذربایجان می‌تواند به ایران در اجرای پروژه خط لوله ای که قرار است گاز طبیعی را از ایران به عراق و سوریه برساند، کمک کند. این پروژه در حال حاضر به دلایل فنی مختلف متوقف شده و کمک آذربایجان دراین زمینه ارزش زیادی برای ایران خواهد داشت. آذربایجان تجربه خوبی در توسعه‌ پروژه‌های خط لوله چند ملیتی دارد. همچنین این کشور از طریق شرکای خود به فناوریهای مدرن دسترسی دارد و این فناوری‌ها می‌تواند برای توسعه این خط لوله که از ایران به عراق و سوریه کشیده می‌شود، مفید باشد.