اپیزود دوم مصالحه ایران و عربستان در پکن

گروه بین الملل:  ۱۹ اسفند ماه در پکن شاهد رخدادی مهم در عرصه سیاست خارجی کشور بودیم و به دنبال میانجی‌گری چین بین ایران و عربستان سعودی، دو کشور بعد از هفت سال قطع روابط دیپلماتیک تصمیم به برقراری مناسبات گرفتند. همچنین در بیانیه سه‌‌‌جانبه‌‌‌ای در پکن با امضای علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌‌‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین قرار بر آن شد تا طی دو ماه آینده، وزرای خارجه دو کشور مسیر را برای برقراری روابط دیپلماتیک و تبادل سفیر فراهم کنند.
به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، اکنون الشرق‌الاوسط به نقل از منابع خود نوشته که قرار است وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی امروز پنج‌شنبه دیدار کنند و این دیدار هم مانند دیدار قبلی که منجر به آشتی طرفین شد در پکن خواهد بود. کمی قبل‌‌‌تر نیز یک خبرنگار ایرانی خبر داده بود که وزرای خارجه تهران و ریاض، متعاقب توافق ماه مارس برای ازسرگیری روابط تهران و ریاض، در پکن دیدار خواهند کرد و بعد از آن نیز تیم‌‌‌های فنی از سفارتخانه‌‌‌ها بازدید و کارهای راه‌‌‌اندازی را انجام می‌دهند. الشرق‌‌‌الاوسط نیز سه‌‌‌شنبه شب به وقت تهران به نقل از منابع مطلع اعلام کرد که فیصل بن فرحان و حسین امیرعبداللهیان، وزرای خارجه عربستان و ایران روز پنج‌شنبه (امروز) در پکن باهم دیدار خواهند کرد. این منابع اعلام کردند که وزیران خارجه ایران و سعودی پیش از این سه بار باهم گفت‌‌‌وگوی تلفنی داشتند و دیدار آینده در راستای اجرایی کردن بندهای توافق اخیر و انجام مقدمات تبادل سفراست.
منابع الشرق‌الاوسط می‌‌‌گویند که انتخاب پکن به عنوان مکانی برای دیدار دوجانبه وزرای خارجه دو کشور در امتداد نقش مثبت چین در رسیدن به توافق و تسهیل روند تماس‌‌‌ها میان دو طرف است. اما جدای از برآورد الشرق‌الاوسط به نظر می‌رسد عوامل دیگری نیز در انتخاب پکن به عنوان محل دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان اثرگذار است. چند روز بعد از توافق در پکن، حسین امیرعبداللهیان در نشستی خبری اعلام کرده بود که با پیشنهاد سه مکان برای برگزاری نشست وزرای خارجه ایران و عربستان موافقت کرده است. همچنین در سه تماس تلفنی فیصل بن‌‌‌فرحان و امیرعبداللهیان قرار بود که در خصوص زمان و مکان دیدار دو طرف تصمیم گرفته شود. در آخرین و سومین تماس تلفنی بین وزرای خارجه دو کشور که روز یکشنبه گذشته انجام شد، توافق شد که در روزهای آینده دیدار صورت بگیرد. ولی مکان و زمان دیدار تا اعلام خبر الشرق‌الاوسط که سه‌‌‌شنبه شب منتشر شد مشخص نبود. اکنون زمان و مکان دیدار وزرای خارجه مشخص است؛ پنج‌شنبه ۱۷ فروردین در پکن.
بعد از توافق بین ایران و عربستان در چین، برآورد اولیه این بود که چینی‌‌‌ها کار خود را انجام داده‌‌‌اند و یک توافق اصولی را بین ایران و عربستان به وجود آورده‌‌‌اند و احتمالا بعد از این ادامه مذاکرات در عراق خواهد بود تا مقدمات بازگشایی سفارتخانه‌‌‌ها فراهم شود. زیرا قبل از اینکه چین وارد مقوله میانجی‌گری بین طرفین شود، عراق پیشگام بود و حتی پنج دور مذاکره در این کشور برگزار شد و مذاکراتی هم در عمان انجام شده است؛ مذاکراتی که از فروردین ۱۴۰۰ آغاز شد. دبیر شورای عالی امنیت ملی در همان روز آشتی‌‌‌کنان تهران و ریاض در پکن، پنج دور مذاکره اولیه انجام شده با عربستان سعودی را که به میزبانی عراق و عمان انجام شد، در دستیابی به توافق نهایی، موثر ارزیابی و از تلاش این دو کشور نیز در این خصوص سپاسگزاری کرد.
بنابراین احتمالا این کشورها از جمله مکان‌‌‌های احتمالی برای مذاکرات بین وزرای خارجه بودند اما در نهایت پکن باز میزبان ایران و عربستان خواهد بود. از دو منظر می‌توان به این موضوع نگاه کرد. در ارزیابی نخست به نظر می‌رسد که عربستان سعودی خیلی مایل نبوده است که مذاکرات وزرای خارجه در عراق برگزار شود و موافق میزبانی بغداد نبوده است. زیرا به هر حال هم ایران و هم عربستان با چین روابطشان بهتر است و هم از منظر عربستان سعودی احتمالا چین بهتر می‌تواند تسهیل‌‌‌کننده روابط باشد. به هر حال پیش‌تر پنج‌‌‌ دور مذاکره در عراق برگزار شده بود اما مذاکراتی که به توافق اصلی منتج شد در چین بود. همین امر بیانگر نقش پکن در این امر است. چین به واسطه ارتباطی که هم با ایران و هم با عربستان دارد بهتر می‌تواند موانع و دست‌‌‌اندازهای احتمالی در مذاکرات پیش‌‌‌رو را رفع کند یا کاهش دهد.
از منظر دوم چینی‌‌‌ها تمایل دارند که این روند پیشران بودن یا هدایت همگرایی منطقه‌‌‌ای را همچنان خودشان بر عهده داشته باشند و چون توافق اصلی و آشتی‌‌‌کنان در پکن بود اکنون نیز می‌‌‌خواهند خود پایان‌بخش این روند باشند تا اعتبار و منزلت بیشتری را در منطقه خاورمیانه به‌ویژه خلیج فارس به دست بیاورند. پس از آنکه آغاز روابط دیپلماتیک تهران و ریاض در پکن در اسفند ماه گذشته اعلام شد بسیاری بر این امر تاکید داشتند که این نقش‌‌‌آفرینی برای چین بسیار مهم است. زیرا از یکسو می‌تواند برای پکن اعتبار بیشتری در منطقه رقم بزند و از سوی دیگر برای این کشور که پروژه کمربند - جاده را دنبال می‌کند و در عین حال به شدت به انرژی منطقه نیاز دارد، امنیت در این منطقه از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین اکنون شاید خیلی جای تعجب نداشته باشد که مذاکرات بین وزرای خارجه در پکن برگزار می‌شود؛ زیرا چین می‌‌‌خواهد همچنان ناظر ادامه روند عادی‌‌‌سازی روابط دیپلماتیک ایران و عربستان باشد تا مطمئن شود که مانعی در این مسیر ایجاد نخواهد شد.
باوجودی‌که سابقه آغاز مذاکرات بین تهران و ریاض به فروردین ۱۴۰۰ و در بغداد بازمی‌گردد اما در نهایت این چین بود که توانست به این غائله خاتمه بخشد. به‌‌‌ دنبال سفر بهمن‌‌‌ماه سال گذشته سیدابراهیم رئیسی به پکن و گفت‌وگوهای انجام‌‌‌شده میان رئیس‌‌‌جمهوری چین با همتای ایران، دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه ۱۴۰۱ در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس‌‌‌جمهوری، مذاکرات فشرده‌‌‌ای را به منظور حل‌‌‌وفصل نهایی موضوعات فی‌‌‌مابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد. این گفت‌‌‌وگوهای محرمانه در پکن، ماحصل درخواست شی‌‌‌جین پینگ، رئیس‌‌‌جمهور چین از ابراهیم رئیسی، رئیس‌‌‌جمهور کشورمان در جریان سفر اخیر به چین بود.
در پایان این مذاکرات، روز جمعه ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی، بیانیه سه‌‌‌جانبه‌‌‌ای در پکن با امضای علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست صادر شد. در این بیانیه مشترک بر احترام به حاکمیت و عدم‌دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌‌‌نامه همکاری‌‌‌های امنیتی امضاشده در تاریخ ۲۸فروردین۱۳۸۰ و نیز موافقت‌‌‌نامه عمومی همکاری‌‌‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضاشده در تاریخ ۶خرداد۱۳۷۷ تاکید شده است. این توافق تاریخی با استقبال بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه‌‌‌ای مواجه شد و به نظر می‌رسد از این پتانسیل برخوردار است که به شکل محسوسی از تنش‌‌‌ها بکاهد و زمینه را برای ثبات و آرامش بیشتر فراهم کند.