آلزایمر، یک نوع دمانس است. دمانس، بیماری نیست و یک سندرم است. سندرم گروهی از علائم است که تشخیص قطعی ندارد. دمانس یا زوال عقل، گروهی از علائم است که بر وظایف شناختی ذهنی مانند حافظه و استدلال تأثیر می‌گذارد. دمانس یا زوال عقل یک اصطلاح چتری است که بیماری آلزایمر زیرمجموعه آن قرار می‌گیرد. حدود ۷۰ درصد از دمانس‌ها را بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد.

تشخیص و درمان به موقع دمانس می‌تواند به قابل برگشت بودن بیماری کمک کند، اما بروز بیماری آلزایمر غیرقابل برگشت است و درمان قطعی ندارد. فقط می‌توان با درمان زودهنگام، آن را تا حد زیادی کنترل کرد.

بیش از ۵۰ میلیون نفر در جهان به انواع دمانس ازجمله آلزایمر دچار هستند که یک میلیون نفر از آنها در ایران زندگی می‌کنند. متخصصان هشدار می‌دهند که با افزایش جمعیت سالمندی در کشور، به تعداد این بیماران نیز افزوده خواهد شد. بنابراین متولدین دهه‌پنجاهی و دهه‌شصتی که حالا دوره میانسالی خود را می‌گذرانند و بسیاری از آنها تا ۱۰ سال دیگر وارد ۵۰ سالگی می‌شوند، باید مراقبت‌های لازم را از اکنون داشته باشند و به موقع برای انجام تست‌های آلزایمر مراجعه کنند.

چه کسانی آلزایمر می‌گیرند؟/ میزان تاثیر ژنتیک در ابتلا به آلزایمر
معصومه صالحی، مدیرعامل انجمن دمانس و آلزایمر ایران به همشهری‌آنلاین می‌گوید: آلزایمر، خود را تقریبا از ۶۵ سالگی نشان می‌دهد و فرآیند درگیر شدن فرد به این بیماری معمولا از ۲۰ سال قبل آغاز می‌شود. بنابراین بهترین زمان برای انجام تست‌های آلزایمر، ۵۰ سالگی است.

صالحی با بیان این که آلزایمر، یک نوع دمانس است، ادامه می‌دهد: ۶۰ تا ۷۰ درصد انواع دمانس را معمولا بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد که معمولا در سنین سالمندی و در سن ۶۵ سال به بالا فرد را دچار می‌کند. آن هم به راحتی نمی‌توان تشخیص داد؛ باید حتما تست‌های تشخیصی مثل معاینات پزشکی، آزمایش‌های مختلف، ام‌آرآی و ... برای فرد انجام شود تا پزشک بتواند تشخیص دهد که فرد دچار آلزایمر است یا دمانس یا مسائل دیگر.

صالحی درباره تاثیر ژن بر ابتلای فرد به آلزایمر توضیح می‌دهد: ژنتیک ۱۰ تا ۱۵ در ابتلا به آلزایمر موثر است اما اگر سبک زندگی افراد از ابتدا بر اساس تغذیه سالم، ورزش، افزایش ذخایر مغزی، جلوگیری از ضربه به سر در دوره کودکی باشد، درصدِ ابتلا به این بیماری در آینده کاهش خواهد داشت. درواقع رعایت ۱۲ مورد از دوره کودکی که چند موردش را نام بردم، در آینده تا ۴۰ درصد می‌تواند موجب کاهش ابتلا به آلزایمر شود.

او درباره ارتباط ضربه خوردن به سر در کودکی و ابتلا به آلزایمر در بزرگسالی توضیح می‌دهد: هر ضربه به سر از کودکی که موجب بیهوشی کوتاه‌مدت شود، خطری برای ابتلا به آلزایمر در دوران سالمندی است. پس باید کاملا مراقب کودک خود باشیم.صالحی می‌گوید: حتی اگر ژن در ابتلا به آلزایمر دخیل باشد، با رعایت سبک زندگی، میزان تاثیرگذاری ژن هم ضعیف می‌شود. اگر فرد از دوران کودکی ذخایر مغزی خود را افزایش دهد، هر چند وقت، یک هنر جدید یاد بگیرد، یک زبان جدید یاد بگیرد، سبزیجات و مواد پروتئینی سفید بیشتر مصرف کند، چربی و ترانس کمتر مصرف کند، همه اینها منجر به کاهش ابتلا به این بیماری می‌شود.

کاهش سن ابتلا به آلزایمر در کشور/ زنان بیشتر مبتلا می‌شوند یا مردان؟
مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران درباره آمار آلزایمر می‌گوید: آمار آلزایمر در دنیا و ایران در حال افزایش است. چراکه جمعیت سالمندی در حال افزایش است. ما حدود یک میلیون نفر یا کمی بیشتر فرد مبتلا به آلزایمر در ایران داریم و همزمان با افزایش میزان سالمندی، افزایش ابتلا به این بیماری را هم شاهد خواهیم بود. در جهان هم بیش از ۵۵ میلیون نفر با انواع دمانس زندگی می‌کنند که حدود ۷۰ درصد از این افراد دچار آلزایمر هستند. پیش‌بینی‌ها هم این است که تا کمتر از ۳۰ سال دیگر، یعنی تا سال ۲۰۵۰ این آمار به ۱۵۵ میلیون نفر خواهد رسید.

صالحی درباره سن ابتلا به آلزایمر در ایران می‌گوید: سن ابتلا به آلزایمر در کشور پایین آمده و ما بیماران ۵۰ ساله هم داریم. بیمار زیر ۵۰ سال خیلی به ندرت داریم. مگر این که بیماریش جزو انواع دیگرِ دمانس باشد. یا ژنش را هردو طرف یعنی هم مادر و هم پدر داشته باشند. این مورد خیلی کم است و جای نگرانی نیست. اما خوب است که فرد همان طور که هر سال برای بخش‌هایی از بدنش مثل قلب و عروق و کبد و ... چکاپ انجام می‌دهد، از ۵۰ سالگی به بعد تست‌های تشخیصی آلزایمر را انجام می‌دهد. به خصوص اگر سابقه خانوادگی دارد. تا با راهکارهایی که پزشک ارائه می‌دهد، بتوانیم از ابتلا به بیماری جلوگیری کنیم.

او ادامه می‌دهد: قبلا می‌گفتند تنها ۶ درصد از زنان به آلزایمر مبتلا می‌شوند. دلیلش هم این بود که سن امید به زندگی در زنان بیشتر از مردان است و زن‌ها ۴ – ۵ سال بیشتر از آقایان عمر می‌کنند اما در آخرین تحقیقاتی که انجام شده، گفته می‌شود که بین زن و مرد تفاوتی وجود ندارد و ممکن است هردو به یک نسبت مبتلا شوند.

تنهایی چقدر در ابتلا به آلزایمر موثر است؟
مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران در پاسخ به این سوال که یا تنها زندگی کردن در ابتلا به آلزایمر موثر است، می‌گوید: تنهایی منجر به افسردگی می‌شود و افسردگی هم یکی از ریسک‌فاکتورهای بیماری آلزایمر است.به گفته صالحی، هرچقدر ارتباطات اجتماعی‌ شخص بیشتر باشد، بیشتر در جمع باشد، در امور خیریه شرکت کند و فعالیت‌های اجتماعی بیشتری داشته باشد، هورمون‌هایی که در بدن بر اثر رضایت فرد از خودش ترشح می‌شود، باعث می‌شود شخص کمتر دچار افسردگی و انواع دمانس شود.

آلزایمر ۲۰ سال قبل شروع می‌شود/ اهمیت تشخیص زودهنگام بیماری
صالحی می‌گوید: با توجه به این که آلزایمر احتمالا ۲۰ سال قبل شروع می‌شود، بنابراین بهتر است فرد از ۵۰ سالگی تست‌های آلزایمر را شروع کند تا برای ابتلا آمادگی داشته باشد.به گفته مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران، برای تشخیص آلزایمر ابتدا تست‌ بی‌دی‌اس‌ام انجام می‌شود. اگر بیماری فرد در حد افسردگی باشد، تحت درمان قرار می‌گیرد و آن دمانس اگر قابل برگشت باشد، به حالت طبیعی برمی‌گردد. اگر فرد افسردگی نداشته باشد، تست‌های تشخیصی انجام می‌گیرد. بعضی از تست‌ها برای سنین جوانی است و بعضی تست‌ها هم ویژه سنین بالاتر. اگر فرد مشکلی داشت، پزشک تصمیم می‌گیرد که آزمایش و ام‌آرآی برایش انجام بدهد.

به گفته صالحی، تست‌ها را هم انجمن آلزایمر انجام می‌دهد و هم متخصصان مغز و اعصاب، هم متخصصان اعصاب و روان و هم روانشناسان خبره.مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران می‌گوید: آلزایمر وقتی شروع می‌شود، مراحل خاص خود را دارد. ممکن است از ابتدا خاطرات نزدیک را فراموش کند.

مثلا یادش می‌رود دیروز کجا بوده، یا طرز پخت یک غذا را تا حدی فراموش می‌کند، فیلمی را به تازگی دیده اما فراموش می‌کند اصلا فیلمی دیده، یک سوال را که قبلا پرسیده، دوباره و چندباره می‌پرسد، وسایل را جابجا می‌گذارد، دم‌کنی را روی شعله گاز می‌گذارد. بیماری هرچقدر که پیشرفته‌تر می‌شود، این طور می‌شود. یا حافظه کوتاه‌مدتش آرام‌آرام از بین می‌رود. اگر فرد تحصیلکرده باشد، می‌تواند بیماری خود را کتمان کند تا دیگران متوجه شروع بیماری نشوند. اگر فرد تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است پیشرفت بیماری سریع‌تر شود. ولی هر یک سال تشخیص زودهنگام باعث می‌شود که مشکلات بیماری ۵ سال به تعویق بیفتد و فرد بتواند با استقلال بیشتری به زندگی خود ادامه دهد. بنابراین تشخیص زودهنگام این بیماری خیلی مهم است.

راه‌های پیشگیری از فراموشی
صالحی درباره راه‌های پیشگیری از آلزایمر توضیح می‌دهد: کار یکنواخت خوب نیست و تاثیری ندارد. همیشه بهتر است فرد در کنار یادگیری زبان، یک هنر هم یاد بگیرد. یعنی به هر نحوی سعی کند ذخایر مغزی را افزایش بدهد. ولی هستند افرادی که ورزشکارند و کتاب می‌نویسند اما به آلزایمر مبتلا می‌شوند. حد و مرزی ندارد و ممکن است هر فردی به این بیماری مبتلا شود. ولی معمولا از سن ۶۵ به بالا میزان ابتلا یواش‌یواش بیشتر می‌شود. هر ۵ سال که سن افزایش پیدا می‌کند، آمار ابتلا به آلزایمر هم ۲برابر می‌شود.به گفته صالحی، میزان ابتلا به آلزایمر در ۶۰ تا ۶۵ سالگی ممکن است ۲ تا ۳ درصد ابتلا باشد و هر ۵ سال ۲ برابر می‌شود. چنانکه در ۸۰ سالگی به بالا ممکن است ۴۰ درصد افراد دچار انواع دمانس یا بیماری آلزایمر شوند.

فراموشکاری منجر به آلزایمر می‌شود؟/ ارتباط آلودگی هوا و آلزایمر
مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران در پاسخ به این سوال که آیا فراموشی که این روزها خیلی از افراد دچار آن هستند، می‌تواند به آلزایمر منجر شود یا خیر، می‌گوید: یک دلیل فراموشی‌ها استرس، اضطراب و آلودگی هوا (فلزات سنگین، کربن زیاد و دود موجود در هوا) است که در اعصاب محیطی و اعصاب مرکزی انسان تاثیر می‌گذارد و همین موضوع می‌تواند فرد را دچار مشکلاتی کند که نتواند بعضی چیزها را به یاد بیاورد یا خیلی چیزها را فراموش کند. اما اینها نمی‌تواند آلزایمر باشد.صالحی می‌گوید: علت بروز آلزایمر می‌تواند انواع دمانس یا اختلالات شناختی قابل برگشت باشد یا افسردگی باشد. ۳۰ درصد جامعه دچار افسردگی هستند. ما در افراد ۶۰ سال به بالا تحقیق کردیم و حدود ۳۰ درصد آنها دچار افسردگی هستند.

آلزایمر در کدام استان‌های ایران بیشتر است؟/ کمبود داروهای آلزایمر در کشور
صالحی در ادامه گفتگو از آغاز غربالگری در ۲ استان یزد و قزوین برای شناسایی افراد مبتلا به آلزایمر خبر می‌دهد و می‌گوید: این کار را با همکاری سازمان بهزیستی شروع کرده‌ایم و هدف این است که در بین افراد ۶۰ تا ۷۵ سال اگر احیانا کسی مبتلا است، زودتر تحت کنترل درمان‌های دارویی قرار گیرد تا پیشرفت بیماری کاهش پیدا کند تا دچار معلولیت‌های ناشی از بیماری نشود.

مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران می‌گوید: علت انتخاب این ۲ استان به عنوان پایلوت این بود که هم انجمن آلزایمر دارند و هم اداره بهزیستی آنها با ما همکاری می‌کند. همچنین تلاش داریم اپلیکیشنی درست می‌کنیم که خود افراد در خانه تست‌های شخصی انجام دهند و اگر علائمی داشتند، زودتر به ما مراجعه کنند. این کار با کمک هوش مصنوعی انجام خواهد شد.

صالحی در پاسخ به این سوال که جمعیت مبتلا به آلزایمر در کدام استان‌های ایران بیشتر است، می‌گوید: هرچقدر سن سالمندی در استانی بالاتر باشد، میزان ابتلا به این بیماری هم بالاتر است. همچنین هرچقدر تغذیه ناسالم‌تر، هوا آلوده‌تر، استرس افراد بیشتر باشد، احتمال ابتلا وجود دارد. اینها جزو ریسک‌فاکتورهای ابتلا هستند. بهتر است مردم به علائمی که در آنها عارض می‌شود، بیشتر دقت کنند. ورزش هم که در اولویت است. حداقل روزی ۳۰ دقیقه پیاده‌روی داشته باشند. حتی داخل خانه. خودم داخل خانه راه می‌روم؛ نیم ساعت صبح و نیم‌ساعت عصر.

مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران به کمبود داروهای آلزایمر در کشور هم اشاره‌ای می‌کند و به خبرنگار ما می‌گوید: در حوزه داروهای آلزایمر به دلیل تحریم‌ها بیماران دچار مشکلاتی هستند و بعضی داروها در بازار نیستند. داروهای ایرانی موجود است و بیشتر هم در دسترس است اما مواد اولیه آنها باید وارد کشور شود که گاهی نیست.
صالحی در پاسخ به این سوال که آیا داروهای ایرانی جواب می‌دهد، می‌گوید: انشاالله که جواب می‌دهند. هرچند اگر هم داروهای آلزایمر موجود باشد، درمان‌کننده نیست و فقط بیماری را کنترل می‌کند.