خطاهای دارویی، قاتل خاموش بیماران

گروه علمی:فرض کنید یک بیمار بستری به علت بیماری‌اش در بیمارستان فوت نکند بلکه جانش را به علت خطاهای دارویی از دست بدهد. آیا نام این اتفاق را چیزی جز فاجعه می‌توان گذاشت؟به گزارش جام جم،اما این اتفاق با این که فاجعه است، هر روز در دنیا و به‌تبع آن در کشور ما در حال رخ دادن است. گرچه آماری درباره خطاهای دارویی در بیمارستان‌های کشورمان در دست نیست و فقط تخمین‌هایی وجود دارد که سالانه ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ بیمار به علت خطاهای دارویی(تجویز بی‌ضابطه دارو، کم یا زیاد دادن دارو و تداخلات دارویی) جان‌شان را از دست می‌دهند اما در آمریکا که آمارهای این حوزه در آن شفاف است، گفته می‌شود هر سال ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ بیمار به علت خطاهای بالینی از جمله خطاهای دارویی به دیار باقی می‌روند.

اگر تخمینی را که درباره وضعیت کشورمان زده می‌شود، نزدیک به حقیقت بدانیم باید بگوییم خطاهای دارویی که می‌توانست اتفاق نیفتد، ظالمانه جان بخشی از بیماران بستری در مراکز درمانی را می‌گیرد، حال آن که همه تصور می‌کردند مرگ این افراد به سبب بیماری‌شان اتفاق خواهد افتاد. به همین علت است که در ۲۰سال گذشته به تبعیت از سایر کشورها، رشته داروسازی بالینی یا بیمارستانی در کشورمان راه افتاده که به گفته دکتر علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران توانسته مانع بروز بسیاری از خطاهای دارویی و در نتیجه مرگ بخشی از بیماران شود.

تجویز بدون ضابطه دارو
بیشتر کسانی که گذرشان به بیمارستان و بستری شدن افتاده، تجویز انبوه دارو توسط پزشک را هم حتما تجربه کرده‌اند که این داروها مضاف بر داروهایی می‌شود که قبلا استفاده می‌کرده‌اند. این همان چالشی است که در این گزارش از آن حرف می‌زنیم، یعنی تجویز بی‌ضابطه دارو در بیمارستان‌ها و بروز خطاهای مرگبار دارویی.

در توضیح بیشتر از اتفاقی که در مراکز درمانی در حال رخ دادن است حسین خلیلی، متخصص داروسازی بالینی می‌گوید: «یکی از چالش‌های جدی در زمان پذیرش بیمار در بیمارستان و زمان ترخیص، تعدد و تداخل داروهای مصرفی قبلی و داروهای تجویز شده در بستری اخیر بیمار است. البته داروسازان مستقر در بیمارستان در زمان پذیرش، بهترین و کامل‌ترین شرح حال دارویی را از بیمار می‌گیرند و در فرم تلفیق پذیرش ثبت می‌کنند. با این حال از آنجا که در طول بستری، معمولا بیمار توسط سرویس‌های مختلف ویزیت و مشاوره می‌شود در زمان ترخیص، پزشک معالج اصلی با انبوهی از داروهای سرویس‌های مختلف برای بیمار روبه‌روست که به علت فوق تخصصی شدن رشته‌های پزشکی، بعضا اطلاعات کافی در مورد برخی از این داروها ندارد و احتمال تداخل‌های دارویی بالا می‌رود».

علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران نیز  بروز این خطاها را بدون شک تایید می‌کند و می‌گوید:« هدف از مراقبت‌های دارویی، کاهش مقدار مصرف دارو و کاهش عوارض مصرف دارو در بیمارستان است اما در کشورمان به علت نبود اطلاعات دقیق از این موضوعات اطلاعات کافی نداریم ولی می‌دانیم در دنیا از وقتی داروسازان بالینی در بیمارستان‌ها مستقر شدند هم در مصارف بیمارستان‌ها یعنی تجویز دارو و هم در میزان مرگ و میر بیماران به علت خطاهای دارویی کاهش قابل توجهی رخ داد».

حسین خلیلی نیز اضافه می‌کند با توجه به شرایط حاکم برنظام سلامت از جمله تحریم‌های ظالمانه در حوزه دارو و تجهیزات و تورم موجود، مدیریت صحیح تامین، توزیع و مصرف کالاهای سلامت محور تنها راهکار موجود برای کاهش رنج بیماران است که در این حوزه داروسازان بالینی نقش تعیین کننده دارند.

کمبود داروسازان بیمارستانی
با وجود این اما نظام سلامت کشورمان از کمبود این متخصصان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی رنج می‌برد به طوری که علی فاطمی به ما توضیح می‌دهد استاندارد جهانی وجود این داروسازان در بیمارستان‌ها حضور سه متخصص در ازای هر ۱۰۰ تخت بیمارستانی است در حالی که قرار بود در کشورمان این آمار به یک داروساز بالینی در ازای ۱۰۰ تخت برسد که متاسفانه هنوز این آمار محقق نشده است. به گفته وی از آنجا که پزشکان واحدهای محدودی را درباره داروها می‌خوانند، ممکن است دچار اشتباه شده و داروها را کم یا زیاد و بدون توجه به تداخلات دارویی تجویز کنند و ناخواسته موجب از دست رفتن جان بیماران شوند.

در عین حال خلیلی، داروساز بالینی توضیح می‌دهد که « خدمت تلفیق دارویی مدتی است که در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی شروع شده که با توجه به داشتن تعرفه مصوب و استقبال خوب از سوی پزشکان و بیماران، داروسازان می‌توانند با گذراندن دوره مهارتی کوتاه مدت تلفیق دارویی ـــ که از طریق مرکز آموزش مهارت‌های وزارت بهداشت اعلام می‌شود ـــ داوطلب ارائه خدمت تلفیق دارویی در بیمارستان‌ها شوند». این موضوع هم‌اکنون بیش از هر زمان دیگری حائز اهمیت است، چراکه اکنون دوره وخامت اوضاع تولید دارو در کشور و موسم کمبودهای دارویی است که به اذعان مسئولان، کارشناسان و حتی نمایندگان مجلس هرچه جلوتر برویم این کمبودها حادتر خواهد شد. بنابراین اگر متخصصانی در بیمارستان‌ها حضور داشته باشند که مانع تجویز بی رویه دارو از یک‌سو و جلوگیری از کم و زیاد شدن دوز‌های دارو یا تداخلات دارویی از سوی دیگر شوند هم باعث صرفه‌جویی در مصرف دارو می‌شوند و هم جان بیماران را نجات می‌دهند.