جعبه سیاه اردوغان کیست؟

گروه بین الملل: هاکان فیدان که بیش از یک دهه ریاست سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت)‌ را بر عهده داشت، روز ۵ ژوئن (۱۵ خرداد) رسما به عنوان وزیر خارجه جدید ترکیه کار خود را آغاز کرد.
در سال‌هایی که او رئیس سازمان اطلاعاتی ترکیه بود،‌ این کشور در امور منطقه‌ای به دنبال نوعی «استقلال استراتژیک» بود و حوزه نفوذش را در مناطق حساسی مانند لیبی، سوریه و قفقاز گسترش داد.هاکان فیدان که رسانه‌های ترکیه او را «جعبه سیاه» رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور لقب دادند،‌ اولین مقامی است که در تاریخ ترکیه از ریاست سازمان اطلاعات ملی به بالاترین مقام در وزارت خارجه می‌رسد.
این پست جدید،‌ او را در مرکز توجه دیپلماسی عمومی قرار می‌دهد که نسبت به موقعیتش به عنوان رئیس سازمان اطلاعاتی، تغییری عمده به حساب می‌آید. با وجود آن که مردم ترکیه عموما شناخت خوبی از سیاستمداران در این کشور دارند،‌ اما پیش از آن که هاکان فیدان به عنوان وزیر خارجه معرفی شود، تعداد اندکی حتی صدای او را از رسانه‌ها شنیده بودند.
از بیوگرافی فیدان به جز مطالبی که در سایت سازمان اطلاعات ترکیه وجود دارد اطلاعات زیادی در دست نیست.هاکان فیدان سال ۱۹۶۸ میلادی در آنکارا، پایتخت ترکیه و در خانواده‌ای به دنیا آمد که اعضای آن عمدتا کارمندان دولت بودند.بعد از گذراندن دوره آموزشی در دانشکده افسری، در سال ۱۹۸۶ به نیروهای مسلح ترکیه پیوست و تا سال ۲۰۱۱ به عنوان افسر وظیفه خدمت کرد.
او هم‌زمان با گذراندن دوره ماموریتش در اداره نیروهای واکنش سریع ناتو در آلمان،‌ از پردیس جهانی دانشگاه مریلند مدرک کارشناسی علوم اداری و سیاسی دریافت کرد.
 فیدان سال ۲۰۰۱ از خدمت نظامی کناره‌گیری کرد تا روی تحصیلات و آموزش آکادمیک تمرکز کند و توانست از دانشگاه بیلکنت ترکیه در رشته روابط بین‌الملل مدرک کارشناسی ارشد و بعد از آن دکترا بگیرد.عنوان پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد او این بود: «اطلاعات و سیاست خارجی: مقایسه‌ای میان سیستم‌های اطلاعاتی بریتانیا،‌ آمریکا و ترکیه». فیدان تز دکترای خود را هم با عنوان «دیپلماسی در عصر اطلاعات: استفاده از فناوری اطلاعات در راستی‌آزمایی» ارائه کرد.
هاکان فیدان بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ به عنوان مشاور سیاسی و اقتصادی در سفارت استرالیا در آنکارا مشغول به کار بود.سال ۲۰۰۳ به ریاست سازمان توسعه و همکاری ترکیه رسید؛ جایی که بنا بر گزارش‌ها با عبدالله گل -وزیر خارجه وقت که بعدها رئیس جمهور شد- همکاری نزدیکی داشت.
سال ۲۰۰۷ در دوره نخست وزیری  اردوغان،‌ او به معاونت سیاست خارجی و امنیت بین‌المللی منصوب شد.یک سال بعد عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد و هم‌زمان تلاش می‌کرد موقعیت خود را در ساختار دولتی ترکیه تحکیم کند.
آوریل سال ۲۰۰۹ به معاونت سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت) منصوب شد و یک سال بعد در سن ۴۲ سالگی به عنوان جوان‌ترین مدیر این سازمان کار خود را آغاز کرد.
بر اساس گزارش‌ها هاکان فیدان در این مقام نقش مهمی در تلاش‌های دولت ترکیه برای برقرای نوعی آشتی با حزب ممنوع کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) داشت. این تلاش‌ها که در آن زمان با عنوان «روند حل مسائل» شناخته می‌شد، از ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ ادامه داشت اما به نتیجه ملموسی نرسید و درگیری‌های مرگبار از سر گرفته شد.
نام هاکان فیدان در سال ۲۰۱۲ به سرخط رسانه‌ها رسید؛ زمانی که یک دادستان او را برای شهادت در تحقیقاتی در ارتباط با تروریسم فراخواند که «روند حل مسائل» را هدف گرفته بود. گفته می‌شد که آن دادستان با سازمان فتح‌الله گولن در ارتباط بوده که دولت ترکیه آن را سازمانی «تروریستی» می‌داند.  هاکان از شهادت در آن پرونده سر باز زد و تحقیقات دادستان هم مختومه شد تا اولین نشانه‌های عمومی اختلاف میان  اردوغان و شبکه فتح‌الله گولن،‌ چهره مذهبی مخالف ساکن آمریکا پدیدار شود.
ژانویه سال ۲۰۱۴ باز هم نام او در ارتباط با گزارش‌هایی افشاگرانه مطرح شد که می‌گفت سازمان اطلاعات ترکیه برای گروه‌های در حال جنگ با نیروهای بشار اسد در سوریه به صورت قاچاقی اسلحه می‌فرستاده است.
هاکان فیدان ازدواج کرده و سه فرزند دارد.

واکنش اسرائیل به انتصاب فیدان به عنوان رئیس میت
اولین واکنش علیه انتصاب فیدان به عنوان رئیس سازمان میت از خارج ترکیه بود، نه از داخل این کشور.اهود باراک، وزیر دفاع وقت اسرائیل، روی کار آمدن  فیدان را «تحولی نگران کننده» خوانده بود. باراک همچنین وزیر اسرائیلی هاکان فیدان را به عنوان "دوست ایران" توصیف کرده بود.اهود باراک مدعی شده بود که هاکان فیدان در سال‌هایی که نماینده ترکیه در آژانس بین‌المللی ترکیه بود، مواضع طرفدار ایران گرفته بود.
ترکیه در پاسخ سفیر اسرائیل را به وزارت امور خارجه احضار و به این سخنان اعتراض کرد.
هاکان فیدان در شروع کار خود به عنوان وزیر خارجه ترکیه گفت: «من در بیش از ۲۰ سال گذشته همکاری خیلی نزدیکی با بسیاری از اعضای وزارت خارجه داشته‌ام. من از نزدیک شاهد فعالیت‌های آنها در سرتاسر دنیا بودم و بسیاری از آنها را به اسم می‌شناسم. من تمام تلاشم را برای یکپارچگی، امنیت و رفاه کشورمان خواهم کرد. من برای پیشبرد دیدگاهی در سیاست خارجی ملی تلاش خواهم داد که اساس آن حاکمیت اراده ملت و استقلال کشور ما از تمام قلمروهای نفوذ است.»
او زمانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود نوشته بود:‌«یکی از بحث‌های اصلی این پایان‌نامه این است که برای طراحی سیاست خارجی مستحکم، به اشراف اطلاعاتی بهتر نیاز داریم. هر چند که اطلاعات خوب نمی‌تواند سیاست‌گذاری خوب را تضمین کند اما اطلاعات ضعیف بارها به شکست سیاست‌ها منجر شده است.»
 فیدان در همان پایان‌نامه می‌گوید: «سیاست‌گذاران گاهی در برقراری ارتباط با جامعه اطلاعاتی برای طرح نیازهایشان ناکام هستند و معمولا استفاده درستی از اطلاعات نمی‌کنند… هماهنگی قوی و موثر میان جامعه اطلاعاتی و دفتر سیاست‌گذاران برای تصمیم‌گیری بهتر حیاتی است.»

دیگران درباره فیدان چه می‌گویند
احمد هاکان،‌ سردبیر روزنامه حریت (طرفدار دولت) روز پنجم ژو‌‌ئن همزمان با آغاز کار هاکان فیدان در وزارت خارجه نوشت: «به عنوان روزنامه‌نگاری که موقعیت دیدار با هاکان فیدان را در جلسات داشته،‌ می‌توانم بگویم که او لحن بسیار خوبی دارد،‌ بیان شیوایی دارد و دیدگاه‌هایش را خیلی خوب توضیح می‌دهد. باتجربه است و هرگز از مدار عقلانیت خارج نمی‌شود. او رویکردی منطقی به مسائل دارد.»
بارچین یینانچ،‌ مفسر سایت مستقل T24، روز چهارم ژوئن نوشت: «فیدان هر چند به عنوان شخصیتی درگیر ایدئولوژی شناخته می‌شود اما هم‌زمان عملگرا و نتیجه-محور است و با رویکردی ایدئولوژی‌زده به مسائل نزدیک نمی‌شود. رویکرد غیر ایدئولوژیک به مسائل لزوما به معنای تغییر در سیاست‌های خارجی نیست که منافع دولت را نسبت به کشور و ملت در اولویت قرار می‌دهد. در واقع این خیلی برای فیدان طبیعی است که در خط مقدم روابط غیر شفاف با روسیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار بگیرد که [پیش از انتخابات] برای نگه داشتن اردوغان در قدرت پا پیش گذاشتند. آیا ما هیچگاه از هزینه‌ای که چنین روابطی برای مردم ایجاد می‌کند آگاه خواهیم شد؟ بعید می‌دانم.»
دوگان کاگلار،‌ تحلیلگر سایت خبری TV100 (طرفدار دولت) روز ششم ژوئن نوشت: «پیشتر نوشته بودم که فیدان باید وارد صحنه سیاست شود،‌ که مردم او را دوست دارند،‌ که او عموما بی‌طرف است،‌ و این که باید برای رهبری دولت [در آینده] خود را آماده کند. ما به عنوان یک ملت،‌ سطح رهبری را بعد از اردوغان بالا برده‌ایم. نیاز به رهبری داریم که دست کم همان قدر موفق،‌ کاریزماتیک و تاثیرگذار باشد… مثل اردوغان… من تنها یک نفر را با این مشخصات می‌شناسم و او هاکان فیدان است.»
مراد یتکین،‌ روزنامه‌نگار باسابقه روز ۶ ژو‌ئن نوشت: «فیدان هم سابقه اطلاعاتی دارد و هم عملیاتی… در دوره تصدی او [به عنوان وزیر خارجه] ما ممکن است برای اولین بار شاهد مدیریت سیاست خارجی ترکیه همگام با سیاست‌های برگرفته از اطلاعات عملیاتی باشیم… ابراهیم کالین که جانشین او در سازمان اطلاعات شده،‌ مقام دیگری است که در سال‌های گذشته مانند فیدان الگوی در هم تنیدن اطلاعات،‌ امنیت و دیپلماسی را در پیش گرفته. به همین دلیل به نظر می‌رسد که اردوغان در اجرای سیاست خارجی خود به این دو نفر اعتماد کرده است.»