ادامه وضعیت اسفبار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران

گروه اقتصادی: کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل یا همان «آنکتاد» جدیدترین آمار مرتبط با سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) را منتشر کرد که بر اساس این گزارش میزان رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۱ تنها ۷۵ میلیون دلار بوده است.
.....
به گزارش انتخاب، کل سرمایه مستقیم خارجی وارد شده به کشور در سال ۲۰۲۲ حدود ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بوده و این در حالیست که در سال ۲۰۲۱ این میزان یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون دلار ثبت شده بود؛ بنابراین کل میزان سرمایه وارد شده به کشور در یک سال تنها ۷۵ میلیون دلار افزایش داشته که برای اقتصاد بزرگی مانند ایران رقم بسیار ناچیزی است.

این آمار البته در حالی منتشر شده که داده‌های گزارش نشان می‌دهد کل میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان با کاهش ۱۲ درصدی به ۱ تریلیون و ۳۰۰ میلیارد دلار رسیده است. جنگ در اوکراین، قیمت بالای مواد غذایی و انرژی و نیز رشد سنگین میزان بدهی عمومی دولت‌ها از جمله دلایل کاهش کل میزان سرمایه‌گذاری در جهان است. میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور‌های در حال توسعه آسیایی در سال ۲۰۲۲ درست مانند سال قبل و در سطح ۶۶۲ میلیارد دلار بوده که تقریبا نیمی از کل میزان جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان است. اما نکته اینجاست که پنج اقتصاد منطقه یعنی چین، سنگاپور، هنگ‌کنگ، هند و امارات بیش از ۸۰ درصد کل ورود سرمایه به کشور‌های در حال توسعه آسیایی را از آن خود کرده‌اند. 

آمار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی طی سال‌های اخیر
ایران در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۵ میلیارد و ۱۹ میلیون دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب کرده بود که این رقم در سال ۲۰۱۸ به دلیل تحریم‌های سنگین ترامپ علیه ایران با یک سقوط آزاد به ۲ میلیارد و ۳۷۳ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۹ به یک میلیارد و ۵۰۸ میلیون دلار کاهش یافت. روند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۲۰ نیز به روند کاهشی خود ادامه داد و به یک میلیارد و ۳۴۲ میلیون دلار رسید.

در سال ۲۰۲۱ و به دلیل رفع محدودیت‌های ناشی از کرونا میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون دلار و در سال ۲۰۲۲ به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار افزایش یافت. از طرف دیگر گزارش آنکتاد نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور‌های دیگر داشته که این رقم برای سال پیش از آن ۸۲ میلیون دلار اعلام شده بود. ایران در میان کشور‌های جهان از نظر میزان جذب سرمایه گذاری خارجی در رتبه ۷۹ طی سال ۲۰۲۲ قرار داشته است. آمریکا با جذب سرمایه ۲۸۵ میلیارد دلاری در رتبه نخست، چین با ۱۸۹ میلیارد دلار در رتبه دوم و سنگاپور با ۱۴۱ میلیارد دلار در رتبه سوم از این نظر قرار داشته‌اند. 

آمار ده سال اخیر میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بر اساس منابع داخلی نشان می‌دهد حجم سرمایه‌گذاری از سال ۱۳۹۲ و همزمان با اولین دور تحریم‌های غرب به یک باره کاهش قابل توجهی داشته است و از سه میلیارد و ۹۷۶ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۷۳۹ میلیون دلار در سال ۱۳۹۲ رسیده است. در سال ۱۳۹۵ حجم سرمایه‌گذاری بهبود یافت و به رقم یک میلیارد و ۷۴۳ میلیون دلار رسید و این روند در سال‌های بعد همواره با افت و خیز همراه بوده است.

اختلاف آماری سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در منابع داخلی و خارجی
آنکتاد میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۲۲ را ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۲۱ یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون دلار اعلام کرده که مجموع این دو سال به ۳ میلیارد دلار هم نمی‌رسد. اما این آمار در حالیست که منابع داخلی از جمله سازمان سرمایه‌گذاری ایران رقم دیگری را به عنوان میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اعلام می‌کنند.

بر اساس آخرین گزارش سازمان سرمایه‌گذاری، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از تابستان سال ۱۴۰۰ تا فروردین سال ۱۴۰۲ یعنی در بازه زمانی تقریبا دو ساله نسبت به مدت مشابه دولت قبلی رشد ۸۴ درصدی داشته و از مرز ۶ میلیارد دلار عبور کرده است. همچنین جزئیاتی از این سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی منتشر شده که طبق آن بیشترین سرمایه‌گذاری مصوب معتبر مربوط به بخش خدمات نفتی است که بیش از ۵۰ درصد از کل سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده است.

این در حالیست که طبق آمار این سازمان از کل ۶ میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد شده، بخش صنعت ۳۲ درصد و بخش انرژی ۱۱ درصد را از آن خود کرده است. روسیه با بیش از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار بیشترین سرمایه را طبق گزارش سازمان سرمایه‌گذاری در قالب ۴ طرح به کشور آورده که البته تقریبا تمامی این سرمایه‌ها به بخش نفت وارد شده است. امارات با بیش از ۷۰۰ میلیون دلار و با اخلاف زیاد نسبت به روسیه جایگاه دوم و سپس افغانستان با ۳۰۰ میلیون دلار سومین کشور سرمایه‌گذار در ایران است.

مقایسه میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران با کشور‌های منطقه
بررسی گزارش آنکتاد از میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور‌های خاورمیانه نشان می‌دهد امارات با جذب ۲۳ میلیارد دلار و رشد ۱۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ نه تنها توانسته در رده ششم جهان قرار بگیرد بلکه یک رکورد تاریخی را برای خود ثبت کند. همچنین ترکیه با جذب ۱۳ میلیارد دلار و رشد ۹ درصدی نسبت به سال قبل روند رو به رشد خود در جذب سرمایه را ادامه داد.

این در حالیست که میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در عربستان با کاهش تقریبا ۶۰ درصدی نسبت به سال قبل به ۷ میلیارد و ۸۸۶ میلیون دلار رسیده است. عمان نیز توانسته ۳ میلیارد و ۷۱۶ میلیون دلار سرمایه جذب کند و میزان FDI بحرین نیز یک میلیارد و ۹۵۱ میلیون دلار بوده است. نکته قابل توجه درباره امارات این است که این کشور در جذب سرمایه برای انرژی پاک در رتبه چهارم جهان جای گرفته است. 

میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بحرین که جمعیتی به میزان ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر دارد جالب است. این کشور کوچک طبق گزارش آنکتاد توانسته نزدیک ۲ میلیارد دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کند یعنی ۵۰۰ میلیون دلار بیشتر از ایران. حتی عمان نیز که کشور ثروتمندی به لحاظ منابع طبیعی مانند ایران نیست بیش از ۳.۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است. 

اختلاف فاحش دو کشور بحرین و ایران در تولید ناخالص داخلی سرانه نیز کاملا مشهود است. طبق آمار بانک جهانی تولید ناخالص داخلی سرانه کشور بحرین در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۰ هزار دلار بوده در حالی که این رقم برای ایران در همان سال تنها ۴ هزار دلار بوده است که تقریبا هم‌رده کشور‌های فقیری مانند پاکستان، الجزایر، لیبی و سوریه است. این در حالیست که این کشور‌ها حتی یک دهم منابع طبیعی ایران را در اختیار ندارند و ایران دست کم دارای سه قطب صنعتی نفت و گاز و معدن و فلزات است و ظرفیت بسیار زیادی برای جذب سرمایه خارجی، رشد اقتصادی و بهبود تولید ناخالص داخلی سرانه دارد. 

رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی یکی از الزامات توسعه پایدار است و رشد اقتصادی بدون سرمایه‌گذاری خارجی سرابی بیش نیست. آمار‌های رشد اقتصادی در ایران نشان می‌دهد که در بخش هزینه‌ای بیشتر سهم رشد اقتصادی متعلق به مصرف دولتی و نیز مصرف خصوصی بوده و میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در رشد اقتصادی تقریبا معادل صفر است. اگر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور رشد نکند به مرور زمان شاهد فرسایش بیشتر زیرساخت‌های اقتصادی کشور خواهیم بود که البته روند آن طی سال‌های اخیر آغاز شده است.

عدم توانایی در افزایش تولید انواع انرژی و افت فشار گاز در پارس جنوبی تنها بخش کوچکی از نتایج عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هاست و کار اکنون به جایی رسیده که وزیر نفت با زبان خودش اعلام کرد ایران برای اینکه تبدیل به واردکننده گاز نشود طی هشت سال آینده نیاز به ۲۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد.