بهار نیوز - جنون لاغری، تب زیبایی فراگیر در ایران

گروه جامعه: تصویر صفحه تلویزیون، زنی است که در لباس‌هایش جا نمی‌شود. در کادر صفحه تلویزیون هم جا نمی‌شود. گوشه لب‌های زن فرو افتاده و چهره‌اش به دلقکی شبیه است که از افزایش وزن می‌خواهد گریه کند. تصویر یک قوطی جای زن را می‌گیرد و کابوس زن چاق می‌شکند. قوطی متعلق به داروی لاغری است

داروی گیاهی لاغری بدون عوارض و با قابلیت کاهش وزن موضعی و کل بدن تا 10 کیلو در هر ماه. شماره تلفنی روی حاشیه پایین صفحه تلویزیون زیرنویس شده. پیش شماره‌ها مربوط به اپراتورهای دوم و سوم و چهارم تلفن همراه است. شماره تلفن‌های همراهی که صاحبش هیچ نام و نشانی ندارد و ممکن است همسایه یا خویشاوند من و شما باشد اما به عنوان نماینده توزیع این داروی بی‌اصل و نسب در ایران معرفی شده است. کمی بعدتر، تصویر زن دوباره روی صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود. زن، لاغر شده و لبخند روی لبش در حال بیرون زدن از کادر صفحه تلویزیون است. روی یک فرش قرمز در حال راه رفتن است در حالی که نگاه تمام مهمانان به زن خوش‌اندام و لاغر دوخته شده است... دروغ، شاخص‌ترین ویژگی تبلیغات دارویی در شبکه‌های ماهواره‌های فارسی زبان است. تولید‌کنندگان این تبلیغات به هیچ اصلی جز کسب درآمد فکر نمی‌کنند.

الفبای تبلیغ کالاهای غیرمجاز و ممنوع هم همین است. اگر 10 هزار داروخانه سراسر کشور را بگردید هیچ اثری از داروهای تبلیغ شده در شبکه‌های ماهواره‌یی پیدا نمی‌کنید. همین امر می‌تواند یک عامل مهم برای صرفنظر کردن از تهیه و مصرف این داروها باشد. اما مردم ایران، آن افرادی که از خریداران پر و پا قرص این داروها هستند هیچ گوشی برای شنیدن این نبایدها ندارند. آنها فقط به تصویر همان زن لاغر اندام فکر می‌کنند و در رویایشان، او را، خودشان می‌بینند. البته کاش فقط به لاغری موضعی اکتفا می‌شد. داروهای افزایش قوای جنسی، داروهای افزایش قد، تجهیزات کوچک کردن بینی، داروی افزایش قدرت حافظه، اینها فهرست رنگارنگی از زیر پا گذاشتن وجدان مردان و زنانی است که پشت پرده نازک تبلیغات محصولات‌شان پنهان شده‌اند و فقط به واژه سه حرفی «سود» فکر می‌کنند.

چندی قبل و در اوج تبلیغ ماهواره‌یی دستگاه کوچک‌کننده بینی که مانند یک گیره روی بینی قرار می‌گرفت، مسوولان انجمن جراحی پلاستیک کشور از یک واقعیت تلخ پرده برداشتند و اینکه بعد از مدتی، مصرف‌کنندگان این دستگاه با مشکل بسته شدن عروق خونی بینی مواجه خواهند شد و نیازمند عمل جراحی و صرف هزینه بسیار گزاف برای بازگرداندن سلامت از دست رفته یک عضو مهم بدن‌شان خواهند بود. در این میزگرد برای بررسی مضرات داروهای تبلیغ شده در شبکه‌های ماهواره‌ای، رضا لاری پور؛ مدیرکل روابط عمومی سازمان نظام پزشکی به عنوان سخنگوی جامعه پزشکی، رضا حسینمردی؛ خبرنگار حوزه بهداشت و درمان در صدا و سیما و نماینده رسانه‌های تصویری و شنیداری، محمد هاشمی؛ مدیر روابط عمومی سازمان غذا و دارو به عنوان سخنگوی این سازمان و عباس یاراحمدی؛ مدیرکل حقوقی سازمان غذا و دارو حضور یافتند تا به چالش‌های قانونی در برخورد با توزیع‌کنندگان این داروها و البته ریشه گرایش مردم به استفاده از این داروها پاسخ دهند.
*****
حدود سه هفته قبل دکتر رسول دیناروند؛ رییس سازمان غذا و دارو خبر داد که سه نفر از هموطنان بر اثر مصرف داروی لاغری HERBAL SLIMMING که به عنوان یک داروی گیاهی در شبکه‌های ماهواره‌یی فارسی‌زبان تبلیغ می‌شده، جان خود را از دست داده‌اند. در حالی که پیش‌بینی می‌شود موارد فوت بر اثر مصرف داروهای تبلیغ شده در این شبکه‌ها که البته صرفا داروهای لاغری نبوده و تنوع گوناگون هم دارد، بیش از سه مورد باشد اما به دلیل آنکه کالبدشکافی بر موارد فوت انجام نشده، بنابراین، گزارشی هم درباره این موارد ثبت نمی‌شود. غیر از خبر اعلام شده، سازمان غذا و دارو آیا در این سال‌ها گزارشی در مورد عوارض مصرف این داروها دریافت کرده؟

هاشمی: قطعا موارد و عوارض بیش از این بوده و شاید عده‌یی از بیماران هم متوجه بودند که به دلیل مصرف این داروها دچار عارضه و بیماری شده‌اند. به هر حال ما با خطوط تلفن چهار هزار تومانی و امکان ارزان در اختیار داشتن ماهواره برای هر شهروند ایرانی مواجهیم و شاید باید به طور جداگانه در این باره بحث کرد که چه انگیزه‌یی باعث می‌شود مردم به سمت شبکه‌های ماهواره‌یی به عنوان یک تفریح پناه ببرند. اما در پاسخ به شما، حدود دو هفته قبل خانمی به ما مراجعه کرد و یکی از معتبرترین نشریات سلامت محور کشور را همراه داشت که تبلیغ یکی از همین داروهای لاغری ماهواره‌یی هم در این نشریه منتشر شده بود. پزشک معالج این دارو را برای این خانم نسخه کرده بود و پیگیری ما نشان داد که این دارو هیچ مجوزی نداشت. این خانم با مصرف این دارو دچار تنگی نفس، تومور مغزی و فلج یک طرف بدن شده بود.

بیمار، دارو را از کجا تهیه کرده؟
هاشمی: از طریق همین شماره تلفن‌های مشکوک. در واقع اگر نهادهای مسوول به وظایف قانونی خود عمل و شماره‌های تلفن را پیگیری می‌کردند یا حتی اگر وزارت ارشاد نظارت بیشتری بر این مجلات و تبلیغات آنها اعمال می‌کرد نباید به این مرحله می‌رسیدیم.

پس این داروها در داروخانه امکان توزیع و فروش ندارد؟
هاشمی: داروها یا با نسخه هستند یا بدون نسخه. تاکید سازمان غذا و دارو این است که تمام داروها باید از داروخانه تهیه شود. این سوال برای ما مطرح بود که آیا پزشک، آگاهانه یا ناآگاهانه این دارو را به بیمار معرفی کرده که در هر دو صورت قصور مطرح است. وقتی نظارت کافی بر سیستم اطلاع‌رسانی اعمال نمی‌شود، نمی‌توانیم فکر کنیم که امروز با وجود شبکه‌های ماهواره‌یی و اینترنت، می‌توانیم ورودی اطلاعات را مسدود کنیم. ما یک جامعه در حال گذار هستیم که در چنین جامعه‌یی، افراد مدعی مدرنیسم اما با پس زمینه ذهنی کاملا سنتی، کافی است در مدیوم مدرنی به نام اینترنت یا ماهواره تبلیغ این داروها را ببینند که طبیعی است آن رنگ و لعاب زیبا آنها را جذب خواهد کرد. به نظر می‌رسد که این شبکه‌ها در مخاطب‌شناسی بسیار موفق بوده‌اند و متاسفانه ما نه‌تنها در مقابل این جریان هیچ عکس‌العملی نشان ندادیم بلکه بسیاری از تبلیغات صدا و سیما هم کپی تبلیغات همین شبکه‌های ماهواره‌یی است.

البته با این تفاوت که ما به عوامل صدا و سیما دسترسی داریم اما عوامل شبکه‌های ماهواره‌یی در دسترس نیستند.
هاشمی: و البته مردم هم برای صدا و سیما اعتبار قایلند و حتی مسوول این نشریه متخلف هم با وجود انتشار همین تبلیغ می‌داند که نظارتی بر مندرجات آن صورت می‌گیرد.

نگاه جامعه پزشکی به داروهای ماهواره‌یی چیست؟ ممکن است در میان اعضای جامعه پزشکی، فردی نسبت به این داروها اطمینانی داشته یا برای بیمه تجویز کند؟ آیا پزشکان اجازه تجویز داروهای ماهواره‌یی را دارند و در صورتی که این اقدام تخلف محسوب می‌شود، برخورد سازمان نظام پزشکی با پزشکانی که این داروها را تجویز کرده‌اند، چگونه است؟
لاری‌پور: قاطبه جامعه پزشکی نسبت به داروهای تولید داخل که اگرچه، گهگاه کیفیت نازل‌تری نسبت به تولیدات خارجی دارند، اطمینان دارد و داروهای داخلی را تجویز می‌کنند. داروهای خارجی هم در صورتی تجویز می‌شود که تایید FDA یا مجوز داروهای ژنریک وزارت بهداشت را داشته باشد. اگر یک پزشک، داروی ماهواره‌یی را تبلیغ کرده باید از دو منظر مورد بررسی قرار بگیرد یا که به دلیل تعرفه بالای واردات داروهای خارجی، پزشک هم در این سوداگری شریک شده که البته معمولا پزشکان کمتر وارد این عرصه می‌شوند یا که پزشک هم ناآگاهانه تحت تاثیر تبلیغات این دارو قرار گرفته و با چند بیمار مواجه شده که با مصرف یک داروی تبلیغ شده در این شبکه‌ها نتایج مثبتی گرفته‌اند و بنابراین، پزشک هم ناآگاهانه این دارو را برای بیمار خود تجویز می‌کند. اما در مورد انتشار تبلیغات خلاف در نشریات و رسانه‌ها، سازمان نظام پزشکی با وزارت ارشاد مکاتبه کرد و بارها از صدا و سیما و سایر رسانه‌ها خواستیم که برای پخش و انتشار هر مطلب پزشکی، بهداشتی، درمانی، آرایشی باید مجوز سازمان نظام پزشکی و اداره کل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی را کسب کنند. ما نمی‌توانیم محتوای تمام نشریات را رصد کنیم اما وزارت ارشاد که مجوز انتشار نشریات را صادر می‌کند باید بر مجوز تبلیغات آنها هم نظارت داشته باشد. البته تا امروز در سازمان نظام پزشکی هیچ شکایتی از پزشک بابت تجویز داروی تبلیغ شده در شبکه‌های ماهواره‌یی یا بروز عوارض بر اثر مصرف این داروها ثبت نشده و حتی خانم مراجعه‌کننده به سازمان غذا و دارو، به سازمان نظام پزشکی مراجعه نکرده تا از تجویز این پزشک و بروز عوارض شکایت کند. در حالی که امروز پرونده‌هایی در دست داریم که شکایت از مسوولان داروخانه‌ها بابت تحویل داروی اشتباه یا حتی تجویز اشتباه پزشک در آنها ثبت شده و در حال پیگیری است.

این امکان وجود دارد که پزشک چنین دارویی را تجویز کند و حتی مصرف این دارو بدون عارضه بوده یا شکایتی هم صورت نگیرد اما نسخ پزشکی از باب نحوه تجویز دارو باید رصد شود. دستورالعمل سازمان نظام پزشکی برای برخورد با پزشکانی که داروی تبلیغ شده در شبکه ماهواره را برای بیمار تجویز می‌کنند، چیست؟
لاری‌پور: جامعه پزشکی آرزوی آن را دارد که قانون تجویز منطقی دارو در کشور اجرا شود که تا به امروز هم اتفاق نیفتاده است. البته گزارش‌های سازمان غذا و دارو درباره نرخ مثلا دگزامتازون یا آنتی‌بیوتیک‌ها نشانگر آن است که تجویز منطقی دارو نداریم. اما یکی از اقدامات سازمان نظام پزشکی که اختیار انجام آن از سوی وزیر بهداشت تفویض شده، تعیین صلاحیت حرفه‌یی پزشکان است به این معنا که پزشک، پروانه صلاحیت حرفه‌یی دریافت کرده و هر چند سال یک‌بار هم از نظر مهارت علمی و عملی مورد تایید کارشناسان قرار بگیرد. در این صورت، قطعا نرخ خطاهای پزشکی، کاهش چشمگیری خواهد داشت. رییس سازمان غذا و دارو هم اعلام کرده که قرار است نسخه‌نویسی الکترونیک اجرا شود. در این صورت هم نظارت بر تجویز داروها و رعایت قوانین امکان‌پذیر خواهد شد و یکی از وجوه تایید صلاحیت حرفه‌یی هم رصد نسخه‌نویسی پزشکان خواهد بود. اما در حال حاضر اگر شکایتی درباره قصور پزشک نسبت به داروی تجویز شده ثبت شود با توجه به بندهای چندگانه‌یی که در قانون دیده شده، رای صادر می‌شود.

چرا مردم طی چند سال اخیر تا این حد به شبکه‌های ماهواره‌یی فارسی‌زبان اطمینان پیدا کرده‌اند که حتی سلامت خود را به دست تبلیغات این شبکه‌ها می‌سپارند؟
حسینمردی: مردم ما بسیار تشنه اطلاعات و پدیده‌های جدید هستند. داروهای جدید برای لاغری هم از جمله همین اطلاعات است. البته باید وسعت داروهای تبلیغ شده در ماهواره را به داروهای افزایش قوای جنسی هم توسعه دهیم که خطری کمتر از داروهای لاغری ندارد. شاید یک بیمار قلبی و مصرف‌کننده نیتروگلیسیرین، با مصرف داروهای افزایش قوای جنسی تبلیغ شده در ماهواره دچار ایست قلبی شود. شاید بسیاری از عوارض مصرف این داروها ثبت نمی‌شود. شاید بسیاری از این موارد به دلیل قبح موضوع برملا نمی‌شود. امروز حتی جوان‌های ما هم این داروها را مصرف می‌کنند و شاید به دلیل آگاهی ناکافی مردم از عوارض این داروهاست. با وجود آنکه تعداد شبکه‌ها و رسانه‌های مرتبط با سلامت در کشور ما کم نیست اما مردم ایران توجه ویژه‌یی به تبلیغات سینه به سینه دارند. تبلیغاتی که از دوست و آشنا می‌شنوند یا از طریق ماهواره پیگیری می‌کنند و ماهواره را به عنوان یک سند مورد استناد قرار می‌دهند که البته چنین نگاهی به ماهواره به دلیل ضعف رسانه‌های داخل کشور است. رسانه‌یی مانند صدا و سیما یا نشریات باید فضایی برای مطرح کردن تمام موضوعات در اختیار داشته باشند و حتی این نوع تبلیغات هم باید کانالیزه شده و در شبکه‌های سلامت پخش شود. بر اساس قانون صدا و سیما، عملا سازمان صدا و سیما مجاز به تبلیغات پزشکی اعم از پزشک و تجهیزات و دارو نیست که در وهله اول باید همین مساله برطرف شود.

ولی امروز ما در صدا و سیما تبلیغات پزشکی داریم.
حسینمردی: بله به این شکل که صدا و سیما برای آنکه مخارج خود را تامین کند، از پزشک دعوت می‌کند تا با پرداخت مبلغی در یک برنامه مشارکتی شرکت کرده و توان و تخصص و ابزارهای مورد استفاده خود را مطرح کند در حالی که ما می‌توانیم در شبکه سلامت تمام این مسائل را مطرح کنیم و حتی درآمدزایی این شبکه از طریق همین تبلیغات تایید شده و دارای مجوز باشد. تا زمانی که چنین فضایی در اختیار نداریم، تخلف و حاشیه هم وجود دارد. ما باید سوپاپ اطمینان ایجاد کنیم. باید مسیری ایجاد شود و به مردم آگاهی بدهیم که تمام اطلاعات دقیق را از این مسیر دریافت کنند. یک واقعیت که مردم ما از آن بی‌خبرند این است که بسیاری از کشورها مانند امریکا، بعضی از داروهای تولید شده خود را در کشورهای جهان سوم تست می‌کنند. در واقع، ماهواره و مردم ما ابزاری برای آزمایش‌های بالینی این کشورها هستند تا بتوانند با انجام سومین مرحله آزمایش، تاییدیه نهایی محصول دارویی را دریافت کنند. باید به مردم آموزش دهیم که آنها نمونه‌های آزمایشی این داروها شده‌اند. وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی باید به مردم این هشدارها را بدهند. هیچ تحقیقی بر محتوای این داروها انجام نمی‌شود و تا آن زمان که وزارت بهداشت به وظیفه اطلاع‌رسانی خود عمل کند، دارو بر مردم آزمایش شده و تولید‌کنندگان دارو هم از طریق کانال‌های ارتباطی و مخاطبان و ثبت موارد فروش متوجه ایرادهای دارو می‌شوند که البته یک چرخه مافیایی و بسیار کثیف است. در عین حال، پزشک هم می‌تواند یک ابزار اطلاع‌رسانی به مردم باشد. برخی پزشکان از طریق نمایندگان شرکت‌های دارویی یا تجار با داروهای ماهواره‌یی آشنا می‌شوند و حتی ممکن است درصدی هم به آنها پرداخت شود اما پزشکان هم از عوارض و ترکیبات دارو اطلاع نداشته باشند. اما توجه داشته باشید که داروهای تبلیغ شده در ماهواره به هیچ‌وجه در نسخ بیمه نوشته نمی‌شود چون سازمان‌های بیمه‌گر این داروها را پوشش نمی‌دهند.

هاشمی: این دارو در دفترچه بیمه نوشته نشده بود.
حسینمردی: پس روی سربرگ خصوصی پزشک تجویز شده که قابل نظارت هم نیست. برخی پزشکان هم به این جریان آلوده می‌شوند و دارو را تجویز می‌کنند بدون آنکه در مورد تحقیقات مرتبط اطلاعی داشته باشند. بعد از بروز عوارض، آنها هم از جزییات مطلع می‌شوند. البته ما جامعه پزشکی را از اینکه بخواهد به خاطر سود و نفع مالی، سلامت بیمار را به خطر بیندازد بری می‌دانیم علاوه بر آنکه تعداد داروهای لاغری و ضد چاقی در کشور آنقدر زیاد است که برای تمام مردم کفایت می‌کند. اما تبلیغ داروهای ماهواره‌یی توسط باندهای مافیایی هدایت می‌شود تا به سودهای کلان و البته نتایج تحقیقات‌شان برسند. سازمان غذا و دارو یک خط ارتباطی برای ارائه اطلاعات پزشکی دارد که متاسفانه در موارد بسیار، پاسخگویان این خط ارتباطی، اطلاعات کافی نداشته و فرافکنی می‌کنند و حتی نشانی داروخانه و داروهای موجود را نمی‌دانند و فاقد دانش روز بوده و باید تحت آموزش قرار بگیرند. مراجعه‌کننده به این خطوط ارتباطی ممکن است یکی از بینندگان شبکه‌های ماهواره‌یی باشد و بعد از تماشای تبلیغ داروی خاص با این خطوط ارتباطی تماس بگیرد.

هاشمی: ما درباره پدیده‌یی صحبت می‌کنیم که از نظر جمهوری اسلامی از اصل زیر سوال است. اما به هر حال واقعیت دارد و نمی‌توانیم منکر وجودش شویم. کافی است روی پشت‌بام‌تان بروید تا بشقاب‌های ماهواره را بر فراز بام‌های خانه‌ها ببینید. ما باید با این مساله کنار بیاییم که می‌خواهیم در قبال ماهواره چه برنامه‌یی داشته باشیم یاراحمدی: برای برخورد با شرکت‌های داخلی یا افراد توزیع‌کننده این داروها همان قوانین مصوب سال 1334 و 1346 و اصلاحیه سال 1353 و قانون تشکیلات وزارت بهداشت کفایت می‌کند که فرد غیر داروساز که مرتکب تولید ترکیب دارویی شده یا آن را توزیع و عرضه کند تا مرحله اعدام هم محکوم خواهد شد حسینمردی: اگر امروز کاهش وزن و افزایش قوای جنسی مورد توجه مردم است، تا 30 سال آینده هم نمی‌توانیم در شبکه‌های صدا و سیما درباره این موضوعات حتی با جهت‌گیری خانوادگی و مشکلات زناشویی صحبت کنیم. برای جای خالی این مباحث باید کسی که در جایگاه رییس شورای سیاستگذاری صدا و سیما نشسته تصمیم‌گیری کند لاری‌پور: در کدام نقطه از جهان رسم است که برای یک فرد بدون آنکه توسط پزشک معاینه شود و حتی بدون آنکه پزشک را ببیند دارو تجویز شود؟ مردم ما قاعدتا باید عاقل‌تر از این باشند که به صرف دیدن یک تبلیغ یا نمونه‌هایی از تبلیغ، دارو بخرند

در شهرستان‌ها تفریحات مردم آنقدر کمتر از ساکنان پایتخت است که بیشتر جذب ماهواره بشوند. آیا پاسخگویان این خطوط در مورد داروهای تبلیغ شده در ماهواره هم اطلاعات دارند؟ آیا اگر فردی در تهران با مرکز اطلاع‌رسانی دارویی یا شماره 1490 تماس بگیرد و درباره این داروها سوال کند صرفا با پاسخ منفی مواجه می‌شود؟
هاشمی: این مراکز باید خیلی بیشتر از آن چیزی که امروز هست باشند. متاسفانه هر جا که نگاه می‌کنیم مشکل به فرهنگ بازمی‌گردد. مردم به آسانی می‌توانند وارد سایت سازمان غذا و دارو شده و از آخرین قیمت داروها، مجوز آنها و حتی گروه دارویی آنها مطلع شوند.

ما همین جا به مردم می‌گوییم که برای آگاهی از کیفیت و محتوا و عوارض دارویی که در شبکه ماهواره‌یی تبلیغ شده، با مراکز اطلاعات دارویی تماس بگیرند و از آنها سوال کنند. آیا پاسخگوی تلفن که ظاهرا کارشناس داروست، اطلاعی درباره داروهای ماهواره‌یی و عوارض آنها دارد یا صرفا به پاسخ نمی‌دانم بسنده می‌کند؟
هاشمی: تعداد زیادی‌شان این قابلیت را دارند که پاسخگو باشند اما از نظر زمان پاسخگویی و تخصصی که مد نظر ما است با ایده‌آل‌های ما فاصله دارند.

حسینمردی: و حتی به خاطر حقوق کمی که دریافت می‌کنند، فکر می‌کنم بسیاری‌شان داروساز نیستند و تخصص لازم را ندارند.
لاری‌پور: در مراکز تلفن 1490 فقط به شما می‌گویند که دارو در کدام داروخانه موجود است.

هاشمی: واقعیت این است که شاید برای یک پزشک با حجم کار سنگین، ایستادن تا نیمه شب و پاسخگویی به مراجعان هیچ گاه صرفه اقتصادی نداشته باشد بنابراین، طبیعی است که اپراتور پاسخگو باشد و درباره موجودی داروها اطلاعات بدهد. تبلیغ باید از ویژگی خاصی برای جلب و جذب مخاطب برخوردار باشد. من در مواردی شاهد بودم که تبلیغات رسانه ملی، چندان تفاوتی با تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌یی فارسی‌زبان ندارد. اما چرا مردم به آسانی جذب تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌یی می‌شوند و حاضرند رقم‌های گزافی برای تهیه داروهای تبلیغ شده در ماهواره بپردازند بدون آنکه حتی زحمت کمترین تحقیق و بررسی درباره این تبلیغات به خود بدهند؟ ویژگی تبلیغات پخش شده در شبکه‌های ماهواره فارسی‌زبان چیست؟

حسینمردی: ما اصلا در رسانه ملی تبلیغاتی شبیه تبلیغات ماهواره‌یی دارو نداریم و در نبود تبلیغات واقعی و علمی دارو در رسانه ملی، اتفاقا مردم به همین دلیل جذب تبلیغات ماهواره می‌شوند چون دستاویزی ندارند و در پی دانش و محصول جدید هستند. در حالی که اگر در رسانه ملی فضایی برای مردم ایجاد شود که بتوانند اطلاعات و دانش و محصول مورد نیاز برای کاهش وزن را از همین فضا دریافت کنند به رسانه ملی اعتماد می‌کنند. به هیچ‌وجه لازم نیست که تبلیغات فریب‌دهنده یا جذاب باشد بلکه باید بر اساس نیاز مردم باشد. اگر امروز کاهش وزن و افزایش قوای بدنی مورد توجه مردم است، تا 30 سال آینده هم نمی‌توانیم در شبکه‌های صدا و سیما درباره این موضوعات حتی با جهت‌گیری خانوادگی و مشکلات زناشویی صحبت کنیم. برای جای خالی این مباحث باید کسی که در جایگاه رییس شورای سیاستگذاری صدا و سیما نشسته تصمیم‌گیری کند. دیابت موضوع مهمی است اما موضوع مبتلا به جامعه شاید کاهش وزن یا اختلالات زناشویی باشد. باید درباره این مسائل هم برنامه‌هایی برای اطلاع مردم تهیه شود و مردم بدانند که اگر مشکلی در روابط زناشویی دارند ممکن است ناشی از استرس و اضطراب و افسردگی باشد و بنابراین تماشای ماهواره و خرید دارویی که در ماهواره تبلیغ شده راه درمان و معالجه نیست بلکه باید به عنوان یک بیماری ریشه‌یابی شود. ضعف نبود مباحث علمی در رسانه باعث می‌شود مردم به هر دستاویزی، حتی یک تبلیغ زشت هم دست بیندازند و به هر قیمتی آن را تهیه و مصرف کنند و به اینجا برسند که کبدشان از کار بیفتد یا سایر مشکلات ایجاد شود. در اصل، تقصیر با رسانه ملی است. من در گفت‌وگویی که با رییس سازمان نظام پزشکی داشتم هم گفتم که صدا و سیما کمکی نمی‌کند. ما به مسوولان صدا و سیما می‌گوییم که چه موضوعاتی را مطرح کنند یا از طرح آن چشم‌پوشی کنند اما آنها بدون توجه به این نظرات و حتی بدون توجه به نظر افرادی مانند مسوولان سازمان نظام پزشکی یا وزارت بهداشت که در زمینه سلامت سیاستگذار هستند، سیاستگذاری می‌کنند و مسیر خودشان را می‌روند و اهداف مالی‌شان را دنبال می‌کنند. شبکه سلامت فقط می‌خواهد ساعت برنامه‌هایش پر شود. چنین مسیری عملا مردم را به سمتی سوق می‌دهد که به ناکجا آباد می‌رود.

هاشمی: بسیاری از مردم حتی متوجه نمی‌شوند که عوارض ایجاد شده بر اثر مصرف این داروها بوده است. ما باید با خودمان صراحت داشته باشیم. یک پدیده یا خوب است یا بد. اما خوب یا بد در چه حد؟
حسینمردی: یک متخصص مغز و اعصاب درباره یکی از بیمارانش برای من تعریف کرد که بر اثر مصرف داروی لاغری گیاهی دچار نابینایی موقت شده است. نتیجه آزمایش انجام شده بر این خانم حکایت از بالا بودن درصد متانول در خون داشته و متوجه شده‌اند که داروی گیاهی به هرحال حاوی مقادیری چوب گیاه است اما دارو در شرایطی بسته‌بندی شده که رطوبت داشته و رطوبت باعث تخمیر چوب و تولید متانول شده که مصرف دارو هم منجر به نابینایی موقت این بیمار شده بود.

به هر حال به دلیل ثبت نشدن شکایت و گزارش، به نظر می‌رسد که امکان نظارتی هم وجود ندارد که بتوان مانع از فعالیت تبلیغ‌کنندگان شد.
یاراحمدی: اما مردم می‌توانند به همین نکته ساده توجه کنند که هر شرکت تولید‌کننده دارو، بروشوری در جعبه دارو قرار داده که شماره ثبت و مجوز و محتویات و موارد مصرف و البته عوارض احتمالی در این بروشور درج شده و داروی وارداتی یا تولید داخل حتما ممهور به مهر تایید وزارت بهداشت است. در حالی که در هیچ کدام از تبلیغات دارو در شبکه‌های ماهواره‌یی شما نمی‌شنوید که درباره عوارض احتمالی دارو صحبتی شود و اتفاقا می‌گویند که این دارو هیچ عارضه‌یی ندارد. این رفتار، اغواگری است زیرا فرد ثالث و بیننده می‌گوید چرا دارویی مصرف کنم که عارضه داشته باشد بلکه دارویی می‌خرم که عارضه‌یی ندارد. ما باید بتوانیم با کار فرهنگی مردم را مجاب کنیم که تبلیغات داروهای ماهواره‌یی اغواگرایانه است.

یعنی هیچ کدام از این داروهای تبلیغ شده در شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره‌یی قابل اطمینان نیستند؟
لاری‌پور: بین کل تبلیغات دارویی، یک یا دو تبلیغ دارویی درست هم پیدا می‌شود و اتفاقا همین امر اثر اغواگرایانه این تبلیغات را چند برابر می‌کند. به هر حال تمام داروها از ساده‌ترین تا سخت‌ترین فرمول‌های دارویی دارای عارضه است و ممکن است این عوارض برای یک فرد ایجاد شود یا نشود. بنابراین بیش از 90 درصد داروهای ماهواره‌یی قابل استفاده نیست اما به دلیل نوع هدف تجاری پشت پرده این تبلیغات، باید همان 10 درصد را هم حذف کرد زیرا که پیش‌سازهای داروهای کاهش وزن و تحریک قوای جنسی و تقویت حافظه‌یی که در ماهواره تبلیغ می‌شود مواد مخدر است که مصرف‌کننده باید بعد از چهار ماه مصرف این داروها خود را به یک کمپ ترک اعتیاد برای درمان معرفی کند.

یار احمدی: نه‌تنها مصرف‌کنندگان از ترکیبات این داروها بی‌خبرند و خبر ندارند که محتوای این داروها آمفتامین است بلکه در پرونده‌هایی که در سیستم قضایی مطرح است و ما هم در حال پیگیری هستیم می‌بینیم که حتی مدیران برخی شرکت‌های وارد‌کننده این داروها هم از ترکیبات آنها بی‌خبر بوده‌اند. در این پیگیری‌ها حتی با داروهایی مواجه شدیم که در داخل کشور پر شده و برچسب کشورهای اروپایی روی قوطی آنها خورده بود و ترکیبات آنها مواد مخدر بود. البته باید داروهای قاچاق را از داروهای تقلبی جدا کنیم چون بسیاری از داروهای قاچاق به علت محدودیت‌های ایجاد شده از طرف تولید‌کنندگان خارجی امکان ورود به کشور نداشته اما داروهای بدی نبوده. یاراحمدی: داروی دارای تاییدیه وزارت بهداشت که از مجاری قانونی و در داروخانه‌ها توزیع شود هیچ اشکالی ندارد. هیچ فرآورده دارویی خارج از شبکه پخش مورد تایید سازمان غذا و دارو وارد داروخانه‌ها نمی‌شود. باید برسیم به این پرسش و پاسخ که آیا برخوردهای فیزیکی با جریان توزیع داروهای ماهواره‌یی موثر بوده است.

طی سال‌های گذشته استفاده از ماهواره ممنوع اعلام شده و البته مردم هم به این ممنوعیت قانونی توجه نمی‌کنند اما آیا در کنار همین ممنوعیت، قانونی برای برخورد با تبلیغات دارویی در شبکه‌های ماهواره‌یی فارسی‌زبان تصویب شده که ضابط قانونی هم داشته باشد؟
یاراحمدی: چون به مدیران این شبکه‌ها دسترسی نداریم و آنها خارج از ایران فعالیت می‌کنند بنابراین قانونی هم در این مورد وضع نشده اما برای برخورد با شرکت‌های داخلی یا افرادی که توزیع‌کننده این داروها هستند قوانینی داریم و در واقع، همان قوانین مصوب سال 1334 و 1346 و اصلاحیه سال 1353 و قانون تشکیلات وزارت بهداشت کفایت می‌کند که فرد غیر داروساز که مرتکب تولید ترکیب دارویی شده یا آن را توزیع و عرضه کند تا مرحله اعدام هم محکوم خواهد شد.

پس افرادی که به عنوان نماینده فروش این داروها در شبکه‌های ماهواره‌یی شماره تلفن خود را اعلام می‌کنند محکوم به اعدام خواهند شد؟
یاراحمدی: بنا بر تشخیص قاضی حداکثر مجازات پیش‌بینی شده در قانون برای چنین جرمی اعدام است. البته ما در این پرونده‌ها با افرادی مواجه بودیم که عمدتا به عنوان کارمند یا پیک یا تلفنچی استخدام شده بودند و چون معمولا این شرکت‌ها نشانی خود را به هیچ مشتری‌ای نمی‌دهند بنابراین ردیابی آنها بسیار دشوار است. حتی در یکی از پرونده‌ها با فردی مواجه شدیم که علاوه بر تبلیغ برای فروش دارو در شبکه ماهواره‌یی، نسبت به فروش لباس و کفش در داخل کشور هم تبلیغ می‌کرد. بازرسان ما در چند پرونده به طور شبانه‌روز کار کردند تا بتوانند عوامل این شرکت‌ها را ردیابی و تعقیب کنند که در نهایت با همکاری ماموران انتظامی و آگاهی، بازداشت و تحویل مراجع قضایی شدند اما افراد دستگیر شده معمولا از سطح مدیر شرکت فراتر نبودند و عامل اصلی خارج از کشور بود. توجه داشته باشید که تولید و توزیع این داروها سوددهی بسیار بالایی دارد که به گفته افراد بازداشت شده، بسته‌بندی و توزیع داروها در داخل کشور گاه از 300 الی 1000 درصد برای این افراد سودآوری داشته که همین ارقام برای بسیاری افراد این انگیزه را ایجاد می‌کند که وارد این عرصه شوند در حالی که از قبح ماجرا هم بی‌اطلاعند و نمی‌دانند که سلامت جامعه را با چه خطری مواجه می‌کنند. شاید حتی باید برای این افراد هم فرهنگ‌سازی صورت بگیرد.

به این قطعیت رسیده‌اید که تمام داروهای تبلیغ شده در شبکه‌های ماهواره‌یی در داخل کشور پر می‌شود؟
یاراحمدی: خیر. واردات هم داریم که به صورت قاچاق می‌آید و البته مرزهای جنوب و غرب، بیشتر مستعد قاچاق است اما تمام مبادی ورودی می‌تواند در معرض ورود این داروها باشد زیرا دارو حجم کمی را اشغال می‌کند و یک کیف دستی می‌تواند تا صد بسته را در خود جا دهد در حالی که هر بسته ممکن است در داخل کشور تا 400 هزار تومان هم فروش برود.

بنابراین غیر از مواد قدیمی قانون، هیچ تاکید جدیدی برای ممنوعیت این داروها و برخورد با عوامل تولید و توزیع آن نداریم ؟
یاراحمدی: هنوز نداریم اما جلسات مشترکی بین مسوولان سازمان نظام پزشکی و وزارت ارشاد و سازمان غذا و دارو و نیروی انتظامی در حال برگزاری است تا آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های ویژه تدوین شود.

حسینمردی: باید ستاد یا کمیته ضد تبلیغات در سازمان غذا و دارو ایجاد شود تا شبکه‌های ماهواره‌یی و تبلیغات دارویی و توزیع آنها را رصد کند.
هاشمی: این اتفاق افتاده و ما مشخصات تمام داروهایی که در این شبکه‌ها تبلیغ می‌شود را با جزییات مربوط استخراج کرده‌ایم و داروها از نظر خانواده دارویی و عوارض آنها آسیب‌شناسی شده و حتی می‌توانیم بگوییم که کدام شبکه در چه ساعتی کدام دارو را تبلیغ می‌کند.

چند قلم دارو در ماهواره تبلیغ می‌شود؟
هاشمی: 12 قلم که متاسفانه بیشترشان هم داروهای کاهش وزن و افزایش قوای جنسی است. وقتی ما دریچه‌ها را می‌بندیم افراد دیگری دریچه‌ها را باز می‌کنند و منفعت می‌برند.

پس با تبلیغ داروهای بیماران دیابتی یا قلب و عروق مواجه نشده‌اید؟
هاشمی: خیر چون تبلیغ این داروها آن سودآوری را ندارد.

حسینمردی: بیماران خاص معمولا به متخصص مراجعه می‌کنند و به این تبلیغات توجهی ندارند.
هاشمی: البته درجه نشاط و امید به زندگی را فراموش نکنید. من فرد 70 ساله‌یی را می‌شناسم که به سختی قادر به حرکت است. شبانه‌روز بیننده شبکه‌های ماهواره‌یی است. همین فرد از همسرش 300 هزار تومان پول گرفته و از طریق همین تبلیغات ماهواره‌یی داروی افزایش قوای جنسی خریده است. به نظر افرادی که چنین تبلیغاتی را دنبال می‌کنند از امید بالایی به زندگی‌شان برخوردارند. ما باید این واقعیت‌ها را بپذیریم. این افراد فکر می‌کنند که با این داروها می‌توانند جوان شوند. ما در خلال بررسی تبلیغات دارویی، آسیب‌شناسی شبکه‌های ماهواره‌یی را هم انجام دادیم. حتی محاسن و معایب‌شان را هم شناسایی کردیم. برنامه‌ریزی این شبکه‌ها بسیار خوب است. بر مرکز ثقل وجودی افراد دست می‌گذارند و به آسانی خوراک‌شان را دریافت می‌کنند.

اما نباید ارتباط تبلیغ و درآمدزایی را نادیده بگیریم. یک شبکه ماهواره‌یی هیچ مسوولیتی در قبال تبلیغاتش نمی‌پذیرد. تبلیغ را پخش می‌کند تا درآمد ایجاد کند.
هاشمی: ما درباره پدیده‌یی صحبت می‌کنیم که از نظر جمهوری اسلامی از اصل زیر سوال است. اما به هر حال واقعیت دارد و نمی‌توانیم منکر وجودش شویم. کافی است روی پشت‌بام‌تان بروید تا بشقاب‌های ماهواره را بر فراز بام‌های خانه‌ها ببینید. ما باید با این مساله کنار بیاییم که می‌خواهیم در قبال ماهواره چه برنامه‌یی داشته باشیم. واقعیت این است که ماهواره در جامعه ما حضور فعال دارد ولی ما این واقعیت را انکار می‌کنیم. تا وقتی بخواهیم سیاست دوگانه داشته باشیم، درصد آسیب‌پذیری‌مان افزایش می‌یابد.

فکر می‌کنید با اخباری که ظرف هفته‌های گذشته درباره عوارض و مرگ بر اثر مصرف داروهای ماهواره‌یی منتشر شده ممکن است مصرف این داروها کاهش پیدا کند؟
هاشمی: ما معمولا با جو بالا می‌رویم و پایین می‌آییم. شاید این اخبار تا یک یا دو ماه در کاهش اعتماد مردم به تبلیغات ماهواره‌یی و مصرف داروها تاثیر داشته باشد چنان که گزارش‌هایی هم در این باره دریافت کرده‌ایم اما این تاثیر کوتاه‌مدت است. درد ما این است که برای حل مسائل به صورت درازمدت فکر نمی‌کنیم. باید تفکر درازمدت داشته باشیم و سنگ بزرگ هم برنداریم. اقدام ضربتی و قطع یکباره شبکه‌های ماهواره‌یی بی‌فایده است. باید برای درازمدت برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری طراحی کنیم. که یکی از دغدغه‌های دختر خانم‌های ما، زیبایی است. جامعه هم به انواع مختلف برای این دغدغه تبلیغ می‌کند. در تمام جوامع هم مطرح می‌شود اما با زبان‌های مختلف. در یک جامعه با زبان دین و در یک جامعه با زبان مد. ما اصل را بررسی نکرده‌ایم. اصل این است که مطابق با زبان و اخلاق جامعه ما حس زیبایی‌شناسی مخاطب به طریق صحیح ارضا شود. این، حلقه گمشده ما است.

توصیه جامعه پزشکی درباره داروهای تبلیغ شده در شبکه‌های ماهواره‌یی چیست؟
لاری‌پور: قطعا داروهای تبلیغ شده در ماهواره با توجه به عوارضی که دارد و اینکه تبلیغ‌کنندگان صرفا منفعت خود را در نظر می‌گیرند، هیچ تاثیر مثبتی بر درمان چاقی و لاغری و افزایش قوای جنسی و تقویت حافظه نخواهد داشت. این توقع بسیار ساده‌یی است که جامعه پزشکی از مردم دارد. در کدام نقطه از جهان رسم است که برای یک فرد بدون آنکه توسط پزشک معاینه شود و حتی بدون آنکه پزشک را ببیند دارو تجویز شود؟ مردم ما قاعدتا باید عاقل‌تر از این باشند که به صرف دیدن یک تبلیغ یا نمونه‌هایی از تبلیغ، دارو بخرند. شاید شما بتوانید با ورود به یک سایت و با دیدن تصاویری از یک اتومبیل برای خرید آن اقدام کنید اما در زمینه سلامت، چنین کاری حداقل از مردم عاقل ایران انتظار نمی‌رود. در عرصه پزشکی حتی یک داروی مشابه را گاهگاه برای دو قلوهای یکسان هم نمی‌توانیم تجویز کنیم. به نظر می‌رسد بهترین راه‌حل این باشد که مردم از هوش خودشان استفاده کرده، حتما به پزشک مراجعه کنند و مشاوره بگیرند.

مردم چطور در مقابل تبلیغات ماهواره مصون بمانند؟
حسینمردی: سودآوری تجارت عطر و دارو در دنیا معروف است. سازندگان عطر دائم در حال تغییر نام و بسته‌بندی یک عطر واحد هستند تا از محل فروش چندباره آن سود کلانی داشته باشند. در مورد دارو هم با وضعیت مشابهی مواجهیم. پایه اکثر داروها مواد یکسانی است که صرفا در قالب یک بسته‌بندی و نام جدید مطرح می‌شود. مردم باید به این دیدگاه برسند که راه درمان چاقی یا مشکلات جنسی مشخص است و شناسایی پایه‌های بیماری وظیفه پزشک است. کافی است که به پزشکان اعتماد کرده و با آنها مشورت کنیم. حال که صدا و سیما و سایر رسانه‌ها اهتمام و سرمایه‌گذاری برای انتشار و پخش تبلیغات صحیح ندارند، سازمان غذا و دارو می‌تواند وارد زمین رسانه شود و ضد تبلیغ منتشر کند.