تأثیر مزاج بر بی‌خوابی
 از دیدگاه طب سنتی برای درمان بیماری‌ها و مشکلات، باید به مزاج افراد توجه کافی داشت. مزاج افراد می‌تواند تأثیر زیادی بر بدن بگذارد و بی‌خوابی نیز ارتباط مستقیمی با مزاج دارد. هر فرد چه بیمار باشد و چه سالم، باید برای بررسی وضعیت جسمی خود و تعیین مزاج، به پزشک متخصص طب سنتی مراجعه کند. بدون دانستن مزاج، عملاً کار زیادی نمی‌توان برای درمان بیماری‌ها انجام داد. افراد با مزاج‌های مختلف می‌توانند به بی‌خوابی یا کم‌خوابی دچار شوند. بی‌خوابی روی زندگی افراد تأثیر منفی می‌گذارد و باید حتماً اقدام به درمان آن کرد. درمان‌های سنتی و گیاهی اگر درست انجام شوند، عوارض کمتری به نسبت درمان‌هایی که در آن‌ها از داروهای شیمیایی کمک گرفته می‌شود، دارند.

آن دسته از افرادی که مزاج آن‌ها گرم و خشک است، بیش از بقیه‌ مستعد ابتلا به بی‌خوابی هستند چون برای داشتن یک خواب راحت از دیدگاه طب سنتی، مغز باید در زمان خواب، حالت سرد و تر پیدا کند و افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، حرارت بدنشان بالاست، در نتیجه مغزشان نیز تحت تأثیر این موضوع قرار می‌گیرد و نمی‌توانند بخوابند. مشکل بی‌خوابی افراد با مزاج گرم و خشک، در تابستان‌ها شدت پیدا می‌کند.

این دسته از افراد باید از خوراکی‌ها و غذاهایی که باعث کاهش حرارت بدن می‌شود و درواقع رطوبت بدن را بالا می‌برند، استفاده کنند. خیار یکی از بهترین خوراکی‌هایی است که به کاهش بی‌خوابی این دسته از افراد کمک می‌کند. به‌غیراز خیار، استفاده از کاهو نیز می‌تواند در کاهش مشکل بی‌خوابی این دسته از افراد مؤثر باشد. برای این منظور باید آب کاهو را با آب‌میوه‌گیری گرفت و آن را با شیر خنک مخلوط کرد و نوشید. یک استکان آب کاهو در یک لیوان شیر می‌تواند به پایین آوردن صفرا در بدن افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، کمک کند.

افرادی که مزاج گرم و خشک دارند نباید کمتر از پنج ساعت در شب بخوابند. این دسته از افراد باید سعی کنند زودتر از بقیه افراد بخوابند، چون بی‌خوابی می‌تواند باعث بالا رفتن سودا در بدن این دسته از افراد شود و مشکلات روحی و روانی را برای آن‌ها به وجود بیاورد. زمانی که هوا گرم است، این دسته از افراد باید حتماً در جای خنک بخوابند، در غیر این صورت بی‌خوابی حتماً به سراغشان خواهد آمد. افرادی که مزاج سرد و خشک دارند معمولاً هنگام سحر به خواب می‌روند و بیدار شدن برای آن‌ها در صبح، واقعاً سخت است.

خوردن غذاهایی که تند و پر ادویه هستند یا در آن‌ها زنجبیل به‌ کار رفته است، می‌تواند بی‌خوابی را در این دسته از افراد تشدید کند. افرادی که مزاج آن‌ها گرم و تر است نیز جزو آن دسته از افرادی هستند که بعد از افراد با مزاج گرم و خشک، بیشترین اختلال خواب را تجربه می‌کنند. این دسته از افراد در طول روز زیاد می‌خوابند و همین مسئله باعث می‌شود در شب دچار بی‌خوابی شوند. خواب روز می‌تواند برای بدن مضر باشد این دسته از افراد باید سعی کنند در طول روز نخوابند و حدود ۹ تا ۱۰ ساعت درمجموع بخوابند. افراد با مزاج گرم و تر باید حتماً قبل از سحر بیدار شوند تا بدنشان عملکرد خوبی داشته باشد.

خوابیدن هنگام سحر به دلیل بالا بودن رطوبت، می‌تواند این دسته از افراد را با مشکل تشدید تَریِ بدن مواجه کند. افراد با مزاج سرد و تر و سرد و خشک هم می‌توانند دچار بی‌خوابی شوند ولی این دسته از افراد کمتر با این مشکل مواجه هستند. افرادی که مزاج سرد و تر دارند باید شب‌ها زود بخوابند و قبل از طلوع آفتاب بیدار شوند، در غیر این صورت بلغم در بدنشان بالا می‌رود و با مشکل درد مفاصل و درد معده مواجه می‌شوند. افرادی که مزاج سرد و خشک دارند، برای درمان بی‌خوابی نباید بیشتر از شش تا هفت ساعت بخوابند. این دسته از افراد می‌توانند از شیر، کاهو و کمی دارچین استفاده کنند.

برای این منظور باید مقدار کمی از یک چوب دارچین یا مقداری دارچین را همراه با شیر بجوشانند و بعد از خنک شدن با کاهویی که در مخلوط‌کن ریخته شده است، ترکیب کنند و بنوشند. برخی از افراد به دلیل استرس و نگرانی نمی‌توانند بخوابند و مزاج آن‌ها در بی‌خوابی‌ نقش کمتری دارد. این دسته از افراد می‌توانند از یک دم‌نوش ترکیبی برای رفع بی‌خوابی استفاده کنند. برای این منظور باید بادرنجبویه، گل‌گاوزبان و اسطوخودوس را با هم ترکیب کرده و با چهار عدد لیموعمانی به حالت نیم‌کوب دربیاورند.

هرکدام از گیاهان باید به اندازه‌ی ۵۰ گرم باشند. بعد از ترکیب مساوی، باید دو قاشق غذاخوری از این ترکیب را در دو لیوان آب ریخت تا به جوش بیاید و حجم آب به یک لیوان برسد و سپس آن را همراه با نبات سفید مخلوط کرد و نوشید. البته آن دسته از افرادی که به فشارخون بالا مبتلا هستند، به دلیل داشتن گل‌گاوزبان در این ترکیب، باید از نوشیدن این دم‌نوش ترکیبی خودداری کنند.

برگ تیول
استفاده از برگ تیول، می‌تواند به‌عنوان یکی از درمان‌های خوبی باشد که برای بی‌خوابی وجود دارد. برای رفع بی‌خوابی می‌توان یک قاشق غذاخوری از برگ تیول را با یک لیوان آب جوش ترکیب کرد و به مدت دو دقیقه دم کرد. سپس بعد از صاف کردن، این دم‌نوش را نوشید. استفاده از این دم‌نوش باید حدود یک ساعت قبل از خواب باشد تا بتواند بر بدن تأثیر بگذارد.

جو
یکی دیگر از کارهایی که برای درمان بی‌خوابی می‌توان انجام داد، استفاده از جو است. برای این منظور باید جو را در آب ریخت و گذاشت تا بجوشد، بعدازاینکه جوشید و پخته شد، آب آن را باید برداشت و خود جو را دور ریخت. یک لیوان آب جو را باید با دو قاشق غذاخوری اسفرزه ترکیب کرد و شب‌ها یک ساعت قبل از خواب آن را نوشید. این نوشیدنی در برطرف کردن مشکل خواب می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

سنبل‌الطیب
سنبل‌الطیب گیاه بسیار خوبی برای درمان بی‌خوابی محسوب می‌شود به‌شرط آنکه این گیاه به‌صورت تازه مصرف شود. عصاره‌ی جوشانده‌ی ریشه‌ی سنبل‌الطیب، یک خواب‌آور قوی به‌حساب می‌آید. سنبل‌الطیب گیاهی است که در ایران به‌خوبی رشد می‌کند ولی دسترسی به نوع تازه‌ی آن برای همه‌ی افراد امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل برای بهره‌ بردن از خواص خواب‌آوری قوی سنبل‌الطیب، می‌توان از محصولات گیاهی کارخانه‌ای معتبر استفاده کرد. چون بسیاری از کارخانه‌ها، این گیاه را خودشان کشت می‌کنند و به‌صورت تازه تبدیل به محصول گیاهی می‌کنند.

ترنجبین
برای رفع بی‌خوابی در کودکان باید یک قاشق چای‌خوری از ترنجبین را در یک استکان آب جوش ریخت و بعد از دم‌ کردن، آن را صاف کرد و به بچه داد. مقدار ترنجبین را می‌توان برای کودکانی که سن آن‌ها بیشتر و در حدود شش سال است، افزایش داد. یک لیوان آب جوش به همراه یک قاشق غذاخوری ترنجبین برای این کودکان خواهد بود. در صورت ایجاد اسهال در کودک باید مقدار ترنجبین را کاهش داد.