سیاست چماق و هویج علیه ایران

گروه سیاسی: مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بخشی دیگر از این بیانیه اضافه کرد: «این تصمیم عمیقا تاسف‌بار توسط ایران، گام دیگری در مسیری اشتباه بوده و ضربه‌ای غیرضروری به روابط تیره شده میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران در اجرای توافقنامه پادمان ان‌پی‌تی است». پیش‌تر و در جریان نشست شورای حکام نیز، گروسی نسبت به چگونگی همکاری ایران با آژانس گلایه‌هایی را مطرح کرده بود.
همچنین، در هفته‌ای که گذشت شاهد صدور بیانیه‌ای از سوی سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودیم، این بیانیه با واکنش ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خراجه مواجه شد. وی گفت: «متأسفانه سه کشور اروپایی و آمریکا به رغم تعامل مثبت، سازنده و مستمر جمهوری اسلامی با آژانس، با زیاده خواهی و با هدف تخریب فضای همکاری ایران و آژانس، از فضای شورای حکام برای مقاصد سیاسی خود سوءاستفاده کردند.»
این اظهارنظر‌ها و واکنش‌های متقابل بین ایران و آژانس پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند از جمله این که آیا ایران با اهداف خاصی دست به حذف برخی بازرسان آژانس زده است و چرا اخیرا گروسی نسبت به ایران موضوع گیری تند انجام می‌دهد؟ رحمن قهرمان پور، کارشناس ارشد مسائل هسته‌ای و پژوهشگر روابط بین الملل در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
رحمن قهرمان پور گفت: «این موضوع که به بازرسان آژانس ویزا اعطا نشود، بی سابقه نیست و پیش از این نیز در مناسبات ایران و آژانس دیده شده است. درخصوص این که چرا چنین اتفاقی رخ می‌دهد، می‌توان این توضیح را داد که صدور ویزا برای بازرسان، شرایطی دارد که هم ایران و هم آژانس باید در این حوزه توافق کنند. گاهی اوقات، آژانس، افرادی را به عنوان بازرس به شکل پشت سر هم به ایران یا هر کشور دیگری معرفی می‌کند، اما آن کشور نمی‌پذیرد، بنابراین، موضوع مذکور، یک موضوع فنی و تکنیکال است و الزاما نشانه بحران نیست. گاهی اوقات نیز ایران ویزای چندبار ورود به خاک کشور را اعطا نمی‌کند. یعنی انتظار دارد که هر بار کارشناسان، قصد ورود به کشور را دارند، حتما ویزا بگیرند. آژانس برای تسهیل کار خود، معمولا از کشور‌ها درخواست دارد ویزایی با قابلیت چندبار ورود، به بازرسان اعطا کنند. مثلا ویزای یکساله یا دوساله که کمک می‌کند، هربار لازم شد، بازرسان بدون ممانعت خاصی، به راحتی وارد کشور شوند.»
وی افزود: «اما گاهی ایران نسبت به رفتار یک یا چند بازرس اعتراض دارد و ویزا را تمدید نمی‌کند. نمونه این شرایط را، قبلا دیده بودیم. برای مثال یکی از بازرسان آژانس، بخشی از اطلاعات خصوصی و حساس درباره کشورمان را در اختیار رسانه‌ها گذاشته بود و در نتیجه ایران به محض اطلاع از این موضوع ویزای وی را تمدید نکرد و ویزای جدیدی نیز به وی نداد؛ بنابراین تاکید دارم این شرایط الزاما نشانگر بحران نیست.»
این کارشناس ارشد مسائل هسته‌ای گفت: «اما باید به این نکته نیز دقت داشته باشیم که آژانس تمایلی ندارد ابزار‌های چانه زنی خود را در برابر ایران کنار بگذارد. اگر به رفتار آژانس مراجعه کنید، می‌بینید که همیشه آمیزه‌ای از هویج و چماق بوده. درواقع از یک سو، در سیاست هویج، ایران را تشویق به همکاری بیشتر کرده و از سوی دیگر در سیاست چماق، ایران را تهدید کرده در صورت عدم همکاری چه اتفاقاتی در پیش است. این رخداد‌های اخیر را نیز ادامه سریال رفتار‌های تکراری آژانس می‌دانم.»
وی افزود: «در حالی که ایران و آمریکا در مذاکره قرار دارند، ناگهان شاهد بیانیه تند سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا علیه ایران در نشست شورای حکام هستیم. در طول دو دهه اخیر، این نوع سیاست‌های چماق و هویجی را در قبال ایران زیاد شاهد بودیم. این بار هویج ماجرا این است که شورای حکام قطعنامه یا تصمیم سختی علیه ایران ارائه نکرد که به نوعی برای ایران امتیاز محسوب می‌شد، اما چماق ماجرا برخورد تند تروئیکای اروپا از یک سو و سخنان گروسی مبنی بر مشکلات بین ایران و آژانس از سویی دیگر بود.»
این پژوهشگر روابط بین الملل گفت: «من رفتار ایران در قبال بازرسان آژانس را به هیچ وجه واکنش ایران نسبت به بیانیه تروئیکا یا مواضع گروسی نمی‌بینم. در پروتکل‌های صدور ویزا برای کارشناسان آژانس برخی از نکات وجود دارد که باید دو طرفه حل شود. افرادی که قرار است به ایران اعزام شوند باید مشمول موارد مندرج در این پروتکل شوند. قطعا وقتی ایران برای برخی از کارشناسان و بازرسان آژانس ویزا صادر نمی‌کند، دلایل این کار را برای آژانس مشخص می‌کند. اگرچه دلایل این عدم اعطای ویزا، یا عدم رغبت ایران به حضور برخی کارشناسان، علنی نمی‌شود، اما قابل حدس است. برای مثال ممکن است یک بازرس، به غیر از مکان‌های مشخص شده و توافق شده بین ایران و آژانس برای بازرسی، به مکانی دیگر نیز سرکشی کند. این نوع رفتار موجب می‌شود ایران ویزای فرد را تمدید نکند. همچنین بازرسان آژانس موظفند که بر اساس توافق جامع پادمانی و اساسنامه آژانس، اسرار تجاری کشور‌ها را در زمینه هسته‌ای حفظ کنند، وقتی یک بازرس گزارش دهد که یک کشور در در این حوزه موفقیت‌هایی کسب کرده درواقع خلاف اساسنامه آژانس عمل کرده و باز هم در چنین شرایطی، ایران حق دارد به چنین شخصی ویزا ندهد.»
وی افزود: «سخنان اخیر گروسی و تاکید او بر این که ایران کارشناسان مجرب و با تجربه را از ایران اخراج کرده و یک سوم از بازرسان را حذف کرده است، کاملا جهت‌دار است. این تاکید فقط مربوط به این موضوع نیست. اگر به گزارش آژانس هم نگاه کنید می‌بینید که گروسی می‌گوید به علت نصب نکردن دوربین‌ها در برخی مراکز، اطلاعات آژانس از دامنه فعالیت‌های هسته ایران مدام رو به کاهش است. این همان چیزی است که ما مدام از سوی آژانس می‌بینیم، یعنی آژانس می‌گوید برای آن که کارم را تکمیل کرده و درست انجام دهم، باید اختیاراتی داشته باشم. برای مثال آژانس توقع دارد برای هر شخصی که معرفی می‌کند، ویزا دریافت کند. اما مسئله این است که بر اساس اساسنامه آژانس، صدور ویزا منوط به تفاهم طرفین است. یعنی تفاهم آژانس با کشوری که فعالیت‌های هسته‌ای دارد؛ بنابراین معتقدم هدف گروسی از این سخنان، بیشتر، با نیت اعمال فشار است و نمی‌تواند لزوما درست باشد. ایران نیز حق دارد بگوید برخی بازرسان آژانس، اسرار هسته‌ای را حفظ نکرده اند و بر این اساس ویزا دریافت نخواهند کرد.»