بهار نیوز - اردوغان میراث آتاتورک را به چالش می‌کشد

گروه بین الملل: رجب طیب اردوغان، رئیس‌ جمهوری ترکیه قرار است روز یکشنبه آتی (۲۹ اکتبر) همزمان با مراسم سالیانه گرامیداشت مقام بنیانگذار نظام جمهوری در دوران پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، یکصدمین سالگرد تاسیس ترکیه را نیز جشن بگیرد؛ با این توضیح که خودش برخی از پایه‌های دولت سکولار آتاترک را به مرور تضعیف کرده است
مصطفی کمال آتاترک، فرمانده نظامی دوران جنگ اولجهانی در کنار رجب طیب اردوغان، هر دو به چهره‌های شاخص ترکیه امروزی تبدیل شده‌اند، بطوریکه می‌توان گفت سبک‌ها و دیدگاه‌های متضاد این دو شخصیت، شکل جامعه و جایگاه کنونی این کشور را در جهان تعریف کرده است.
اردوغان که توسط حامیانش با لقب «رئیس» خوانده می‌شود، اکنون به شخصی تبدیل شده که طولانی‌ترین مدت قبضه قدرت را در بین رهبران ترکیه در اختیار داشته و کسی است که روند گسترده مدرن‌سازی کشورش را راهبردی می‌کند؛ امری که از سال ۲۰۰۳ تا کنون موجب شده تا سطح محبوبیت او بویژه در استان‌های محروم‌تر و به لحاظ مذهبی محافظه‌کار همچنان حفظ شود.
از آن طرف، پس از اینکه فیلد مارشال یا همان فرمانده مصطفی کمال پاشا موفق شد ارتش‌های خارجی را بیرون کند و از خرابه‌های امپراتوری عثمانی یک جمهوری جدید و استوار سکولار بسازد، پارلمان ترکیه به مصطفی کمال لقب «آتاترک» به معنای «پدر همه ترک‌ها» اعطا کرد.
حال به نظر می‌رسد که اردوغان در حال قدم برداشتن بر روی مرز باریکی بین احترام گذاشتن به مردی است که کشور را به وجود آورده و بین ساختن میراثی جدید برای خود است. میراثی که اردوغان سعی دارد از خود برجای بگذارد همان چیزی است که منتقدان از آن می‌ترسند که مبادا ترکیه را به گذشته عثمانی‌اش بازگرداند.
ترکیه در جنگ دوم جهانی یک کشور غیر متخاصم بود و انتخاب ژئوپلیتیکش بر این بود که با پیوستن به نهادهای بین‌المللی همچون سازمان ملل متحد، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، شورای اروپا، ناتو و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، خود را به غرب نزدیک‌تر کند.
بعدها، آنکارا یکی از اعضای مؤسس سازمان کنفرانس اسلامی (۱۹۶۹) و سازمان دولت‌های ترک (۲۰۰۹) شد. همچنین ترکیه تنها کشوری است که توانسته صنعت تولید خود را (از سال ۱۹۹۵) با اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپا ادغام کند.
تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه، ترکیه یک فرآیند شدید نوسازی اقتصادی و اجتماعی را آغاز کرد و در عین حال نقش ارتش را محدود کرد. بهبود زیرساخت‌ها، خدمات بهداشتی و مسکن اجتماعی به معنای واقعی کلمه چهره کشور را تغییر داد. در چنین شرایطی است که آنکارا در سال ۲۰۰۵ مذاکرات پیوستن خود به اتحادیه اروپا را آغاز کرد و از همان ابتدا چندین جنبه از سیاست‌های اقتصادی و همچنین ساختار حاکمیت قانون خود را اصلاح کرد.
با این حال، آزادی‌های اساسی در سال های اخیر به شدت کاهش یافته است. با تصویب قانون اساسی جدید در سال ۲۰۱۷، انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۸ و امتناع مداوم از اجرای احکام دادگاه اروپایی حقوق بشر، ترکیه به وضوح از مسیر اولیه پیوستن به اتحادیه اروپا فاصله گرفته است.
اردوغان در سخنرانی‌هایش از دوران جدید کشورش تحت عنوان «قرن ترکیه» سخن به میان آورده است، قرن جدیدی که ممکن است شامل تجدیدنظر در قانون اساسی از جمله افزودن حق زنان برای محجبه ماندن در انظار عمومی و تعریف ازدواج به‌عنوان پیوند بین زن و مرد باشد.تلویزیون دولتی ترکیه تصمیم گرفته است که با توجه به در جریان بودن جنگ اسرائیل با غزه، پوشش خبری این جشن‌ها را لغو کند.
فقدان دعوت از مهمانان خارجی برای حضور در جشن بزرگ یکصد سالگی ترکیه این احساس را به وجود می‌آورد که اردوغان ترجیح می‌دهد از آن صرف نظر کند.
سولی اوزل، استاد دانشگاه غدیر خاص استانبول گفت: «اردوغان واقعا دلش نمی‌خواهد روز جمهوری را جشن بگیرد. مردم ناراضی هستند و هیچ کاری برای ایجاد فضای جشن انجام نشده است.»
ماندگار ماندن اهمیت آتاترک در ترکیه به سختی قابل انکار است و هر گونه تلاش اردوغان برای تحت الشعاع قرار دادن او را بسیار حساس می‌کند.
اکرم ایسین، مورخ، محقق و نویسنده معتقد است که آتاترک هنوز هم از سوی اقشار وسیعی از جامعه به عنوان یک آزادیبخش تلقی می‌شود که هم از ترک‌ها در برابر مهاجمان جنگ اول جهانی دفاع کرد و هم به محافظه‌کاری مذهبی حاکمیت سلاطین زمانه خود پایان داد.ایسین گفت: «مردمی را در نظر بگیرید که ۶۰۰ سال را تحت سلطه یک سلسله سپری کرده است. هر که سرش را کمی بالا می گرفت با چماغ می‌زدند، فضای ترس حاکم بود.»
جمهوری جدید، سکولار و اروپامحوری که توسط آتاتورک تشکیل شد، به مردم اجازه داد «روی پای خود بایستند و حقوقی به آنها اعطا کرد که حتی انتظارش را هم نداشتند».
از حساس‌ترین اصلاحاتی که او انجام داد همین حذف دین از بیشتر جنبه‌های زندگی عمومی در کشوری با جمعیت غالبا مسلمان بود.
این موضوع را می‌توان با سرنوشت کلیسای جامع قدیمی ایاصوفیه استانبول که بعدها توسط حکومت عثمانی‌ به مسجد تبدیل شد را به بهترین شکل به تصویر کشید.
آتاتورک بنای تاریخی ایاصوفیه که هم اکنون تحت حفاظت یونسکو است و روزگاری مقر «مسیحیت شرقی» بود را به موزه تبدیل کرد و آن را عاری از نشان‌های مذهبی کرد تا گواهی بر عزم او برای چشم انداز او از «ترکی بودن» مدرن باشد.اردوغان در سال ۲۰۲۰ ایاصوفیه را دوباره به مسجد تبدیل کرد و انتقاد بین المللی و خشم رقبای سکولار خود را برانگیخت.
برک اسن، دانشیار دانشگاه سابانچی استانبول گفت: «اردوغان علاقه زیادی به گذاشتن نشانی از خود در هر موضوع مهم سیاستی دارد.»
بارچین یینانچ، تحلیلگر سیاسی و مقاله نویس نیز می‌گوید که «من فکر می‌کنم اردوغان روحیه ضد سکولاریسم را در رگ‌های خود دارد.» او افزود که «اسلام سیاسی با سکولاریسم و جمهوریت مشکل دارد.» یینانچ افزود: «ما با حکومتی وارد قرن دوم جمهوری می‌شویم که با جمهوریت سازگار نیست. شاید هم این کار را آگاهانه انجام می‌دهد، چرا که از قطبی شدن [جامعه] تغذیه می‌کند.»
یینانچ گفت: پیام اصلی اردوغان در سخنرانیش در روز یکشنبه این خواهد بود که «کاری که او در این ۲۰ سال انجام داده بیشتر از کاری است که در ۱۰۰ سال انجام شده است.»
رجب طیب اردوغان از مارس ۲۰۰۳ به عنوان نخست‌وزیر خدمت کرد و سپس سه بار در سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۳ به عنوان رئیس‌جمهوری انتخاب شد و زمامداری کشور را بر اساس سلایق خود سازماندهی کرد.
جشن روز یکشنبه شامل نمایش هواپیماهای بدون سرنشین بر فراز تنگه بسفر و آتش بازی در شهرهای اصلی ترکیه خواهد بود.
گنجاندن نمایش پهپادها اشاره‌ای ضمنی به نوآوری‌های فناورانه ترکیه دارد که توسط شرکت بایکار تحت مدیریت داماد محبوب اردوغان به نام «سلجوق بیرقدار» اداره می‌شود.
مراسم روز جمهوری ترکیه تا حدی تحت الشعاع فراخوان حزب عدالت و توسعه اردوغان برای تجمع میلیونی در دفاع از حقوق فلسطینیان در روز شنبه در استانبول قرار خواهد گرفت.
اوزل از دانشگاه غدیر خاص گفت: «اردوغان می توانست [تجمع در دفاع از حقوق فلسطینیان] را برای هفته آینده سازماندهی کند. چرا که [صدمین] سالگرد تنها در هر قرن یک بار اتفاق می‌افتد.»
«دولت ما یک دولت حزبی است که همیشه با پروژه جمهوریت مخالف بوده است.»
تلویزیون دولتی تی‌.آر.تی. ترکیه نیز اعلام کرده است که کنسرت‌ها و سایر برنامه‌های سرگرم‌کننده خود برای رویداد روز جمهوری را لغو می‌کند و دلیل آن چیزی جز «فاجعه انسانی نگران کننده در غزه» نیست.
ایسین گفت که رژه های جشن ۲۹ اکتبر همیشه یادآور خاطرات دوران جوانی او است، ولی این بار «یک جشن ناخوشایند و بدون جو هیجانی» خواهد بود.