بهار نیوز - جهان ایمان خود را به سازمان ملل از دست داد

گروه بین الملل: ریچارد گووان؛ مدیر سازمان ملل متحد در گروه بین المللی بحران در نشریه فارین افرز نوشت: از سال 1947 میلادی به این سو زمانی که مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تقسیم فلسطین به کشورهای یهودی و عربی رای مثبت داد آن سازمان با بحران هایی در خاورمیانه دست و پنجه نرم کرده است. در دهه ‌های اخیر بحث ‌های مربوط به مناقشه اسرائیل و فلسطین در سازمان ملل از همان پویایی اساسی برخوردار بوده اند: ایالات متحده از حق وتوی خود برای جلوگیری از انتقاد از اسرائیل در شورای امنیت استفاده می ‌کند در حالی که کشورهای عربی کشورهای در حال توسعه را برای دفاع از فلسطینیان با خود همراه می سازند. ‌بحث در سازمان ملل در هفته‌های پس از حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر عمدتا از این الگوی آشنا پیروی کرده است. ایالات متحده مانع از درخواست شورای امنیت برای آتش بس در نوار غزه شده است اما نتوانست قطعنامه ای را که در اواخر اکتبر با رای اکثریت عظیم اعضا در مجمع عمومی برای درخواست "آتش بس بشردوستانه" تصویب شد را متوقف کند.
با این وجود، دیپلمات های مستقر در دفاتر سازمان ملل متحد در نیویورک و ژنو می گویند بحران اخیر غزه وضعیت متفاوتی دارد و تاثیرات آن می ‌تواند فراتر از اسرائیل و نوار غزه به سازمان ملل نیز سرایت کند. هشدارهای آنان تا حدی واکنشی به افزایش تلفات غزه بر اثر بمباران اسرائیل و خطرات تشدید تنش در منطقه است. با این وجود، بدبینی گسترده نسبت به آینده سازمان ملل متحد نیز بازتاب دهنده از دست رفتن اعتماد به آن سازمان است. تردید در مورد کارآمدی نهادی که برای بازتاب روابط قدرت در قرن بیستم و مقابله با مشکلات پس از جنگ طراحی شده موضوع تازه ای نیست. با این وجود، در طول یک سال اخیر سازمان ملل متحد بیش از هر زمان دیگری بی سکان به نظر می رسد و قادر به پاسخگویی به بحران‌ های مختلف از شعله ‌ور شدن خشونت ‌ها در سودان و قره ‌باغ کوهستانی گرفته تا کودتا در نیجر نبوده است. دیپلمات‌های شورای امنیت می‌گویند که تنش‌ ها بین روسیه و غرب بر سر اوکراین موضوع بحث‌ های بی ‌ثمر سازمان ملل از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 بحث‌ها درباره موضوعات نامرتبط در حوزه آفریقا و خاورمیانه را تضعیف می کند. آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره خطر از هم گسیختگی بزرگ در نظام حکمرانی جهانی هشدار داد.
جنگ بین اسرائیل و حماس اعتبار سازمان ملل در پاسخ به بحران‌ها را تهدید می‌ کند. دولت های ملی و مقام های سازمان ملل متحد به زودی با حساب و کتاب مواجه خواهند شد. آنان باید با این پرسش روبرو شوند که چگونه سازمان ملل در زمانی که نقاط مشترک بین قدرت های بزرگ روز به روز در حال کاهش است می تواند به صلح و امنیت کمک کند. از زمان پایان جنگ سرد دولت‌ ها و سازمان ‌های جامعه مدنی از سازمان ملل خواسته‌ اند تا طبق عادت با درگیری ‌های بزرگ و کوچک برخورد کند. با این وجود، اکنون به نظر می رسد که آن نهاد در برابر محدودیت های ژئوپولیتیکی خود قرار دارد.
سازمان ملل متحد متناسب با عصر کنونی باید جاه طلبی های خود را کاهش دهد. در مورد مسائل امنیتی آن سازمان باید بر تعداد محدودی از اولویت ها تمرکز کند و در صورت امکان زمام مدیریت بحران را به دیگران بسپارد. برخی از مشکلات بین المللی هم چنان به نوعی هماهنگی نیاز دارند که صرفا در سازمان ملل امکان پذیر است. حتی زمانی که به نظر می رسد کشورهای رقیب دیپلماسی را کنار می گذارند این نهاد مکانی باقی می ماند که در آن دشمنان می توانند اختلافات خود را حل کنند و فرصت هایی برای همکاری پیدا کنند. دولت های ملی و مقام های سازمان ملل متحد به جای آن که اجازه دهند درگیری های فعلی باعث از هم پاشیدن آن نهاد شود باید برای حفظ حیاتی ترین کارکردهای آن تلاش کنند.
بحران اعتماد به سازمان ملل از زمان تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین شکل گرفته است. در هفته های پس از آن حمله دیپلمات ها نگران بودند که تنش بین قدرت های بزرگ سازمان ملل را فلج کند. در ابتدا به نظر می رسید که ترس آنان نابجا بوده است. روسیه، ایالات متحده و متحدان اروپایی آن در مورد جنگ در اوکراین درگیر بحث های لفظی شدیدی بودند اما آنان با اکراه به هماهنگی در مورد سایر موضوعات ادامه دادند. برای مثال، شورای امنیت موفق شد رژیم تحریم جدیدی را علیه گروه های تبهکار در هائیتی تحمیل کند و بر سر ماموریت جدید سازمان ملل برای همکاری با دولت طالبان در کابل برای ارائه کمک به افغان‌ های رنج ‌دیده به توافق برسد. به نظر می رسید هم روسیه و هم غرب مایل به استفاده از قدرتمندترین نهاد سازمان ملل به عنوان فضای باقی مانده برای همکاری هستند. تا ماه‌ های ابتدایی سال جاری میلادی بسیاری از دیپلمات‌ ها امیدوار بودند که سازمان ملل توانایی خود را برای اقدام مشترک حفظ کند حتی در شرایطی که بسیاری از اعضای آن بر سر جنگ در اوکراین در حال رویارویی با یکدیگر بودند.
با این وجود، از فصل بهار به این سو این توازن شکننده تزلزل خود را آغاز کرد. روسیه به شکل مکرر و فزاینده ای به عنوان یک عامل خرابکار در سازمان ملل عمل کرده است. مسکو در ماه ژوئن با دولت مالی که برای کمک امنیتی به شرکت نظامی خصوصی واگنر تحت حمایت کرملین روی آورده نقشه کشید تا نیروهای حافظ صلح سازمان ملل را مجبور به عقب نشینی از خاک مالی کنند و به یک ماموریت یک دهه ای پایان دهد. روسیه در ماه ژوئیه از حق وتوی خود علیه تمدید دستور شورای امنیت که از سال 2014 میلادی برای آژانس های امدادرسان سازمان ملل به منظور ارسال کمک به مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال غربی سوریه صادر شده بود استفاده کرد. مسکو هم چنین از ابتکار عمل غلات دریای سیاه خارج شد توافقی که با میانجی گری سازمان ملل و ترکیه در ژوئیه 2022 میلادی به اوکراین اجازه داده بود محصولات کشاورزی را بدون دخالت روسیه صادر کند.
جنگ در خاورمیانه وضعیت تازه ای را برای سازمان ملل متحد ایجاد کرده است. این بار چین از جنجال پرهیز کرده و اظهارات خود را به درخواست برای آتش بس محدود کرده است. با این وجود، روسیه برای استفاده از این موقعیت از راه خود خارج شده است. پس از وتوی قطعنامه شورای امنیت در شورای امنیت که خواستار کمک های بشردوستانه به غزه در اواسط اکتبر بود "واسیلی نبنزیا" سفیر روسیه در سازمان ملل متحد از "نفاق و استانداردهای دوگانه همکاران آمریکایی ما" ابراز تاسف کرد و تلویحا گفت که واشنگتن ممکن است برای افزایش فروش تسلیخات ساخت شرکت های امریکایی به جنگ دامن بزند. موضع روسیه در مورد مناقشه اعضای شورای امنیت که به دنبال زمینه های مشترک در مورد مسائل بشردوستانه هستند و حتی کشورهای عربی که گمان می کنند مسکو از رنج فلسطین برای اهداف خود سوء استفاده می کند را آزار داده است.
با این وجود، واقعیت آن است که حمایت بی قید و شرط ایالات متحده از اسرائیل آسیب دیپلماتیک بیش تری به بار آورده است. این تاثیرات در مجمع عمومی آشکارتر است جایی که ائتلاف کشورهایی که پیش تر از اوکراین حمایت می کردند بر سر بحران غزه دچار اختلاف نظر شد. مجمع عمومی در 27 اکتبر با 120 رای موافق، 14 رای مخالف و 44 رای ممتنع قطعنامه‌ ای را تصویب کرد که در آن خواستار "آتش بس بشردوستانه" بین اسرائیل و حماس شد. ایالات متحده با استناد به عدم محکومیت حماس به خاطر اقدام اش علیه اسرائیل به قطعنامه رای منفی داد. کشورهای اروپایی در این باره دچار اختلاف نظر شدند و برخی رای موافق، برخی مخالف و برخی ممتنع دادند.
شکاف ایجاد شده احتمالا تلاش اخیر ایالات متحده برای بهبود روابط خود با جنوب جهانی در سازمان ملل را تضعیف خواهد کرد. دولت بایدن خواستار اصلاحاتی در شورای امنیت شده که می ‌تواند به قدرت‌ هایی مانند برزیل و هند صدای بیش تری در این شورا بدهد و وعده داده که با بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول همکاری کند تا منابع مالی بسیار مورد نیاز را به بدهی ‌ها ارائه کند با این وجود، هنوز در عمل کمک مالی ای عاید این کشورها نشده است.
جنگ در اوکراین و خاورمیانه صرفا اصطکاک دیپلماتیک بین کشورهای عضو سازمان ملل را تشدید نکرده بلکه فشار زیادی را بر گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد و کل نظام مدیریت درگیری آن نهاد وارد کرده است. گوترش و دبیرخانه سازمان ملل که نظارت روزانه بر عملیات صلح سازمان ملل را بر عهده دارد بدون کسب حمایت یکپارچه از سوی شورای امنیت برای حفظ کار مدیریت درگیری آن سازمان در مسیر خود تلاش کرده اند. در مناطق مشکل‌ ساز مانند سودان، مالی و جمهوری دموکراتیک کنگو دولت‌ ها و طرفین متخاصم از همکاری با میانجی ‌های سازمان ملل خودداری ورزیده یا خواستار خروج نیروهای حافظ صلح سازمان ملل شده ‌اند زیرا نسبت به این موضوع آگاهی دارند که بعید است برای این تصمیم با مجازات واقعی مواجه شوند. آن سازمان توانسته است حضور بشردوستانه خود را در مناطقی مانند افغانستان حفظ کند، اما با کمبودهای فزاینده ای در بودجه برای ادامه این کار مواجه است زیرا بسیاری از کمک کنندگان غربی بودجه کمک های خود را کاهش می دهند و در عین حال مبالغ قابل توجهی را برای کمک های نظامی و بشردوستانه به اوکراین صرف می کنند. گوترش خود گرفتار درگیری های دیپلماتیک بر سر وقایع خاورمیانه شده است. پس از آن که او در سخنرانی خود در شورای امنیت در تاریخ 24 اکتبر اظهار داشت که حمله حماس به اسرائیل "در خلاء رخ نداد" اسرائیل از گوترش خواست استعفا دهد و همکاری خود را با مقام های بشردوستانه سازمان ملل کاهش داد. نحوه تبدیل این اظهارنظر به یک حادثه دیپلماتیک نشان می ‌دهد که سازمان ملل تا چه اندازه در برابر اختلافات سیاسی آسیب‌ پذیر است. این آسیب ‌پذیری به‌طور غم ‌انگیزی در عرصه میدانی نیز آشکار شده است: از زمان آغاز جنگ نزدیک به 100 نفر از پرسنل سازمان ملل در غزه کشته شده ‌اند. بسته به طول و دامنه جنگ بین اسرائیل و حماس حضور سازمان ملل در منطقه ممکن است گسترش یا کاهش یابد. اگر خصومت ها نسبتا سریع پایان یابد آژانس های امدادی سازمان ملل نقش مهمی در تلاش های بازیابی خواهند داشت.
در یکی از سناریوهای پس از جنگ که بنا بر گزارش ها به عنوان یک احتمال از سوی مقام های آمریکایی و اسرائیلی مطرح شده ممکن است از سازمان ملل خواسته شود که غزه را پس از پاکسازی حماس از این منطقه توسط ارتش اسرائیل اداره کند. برعکس اگر جنگ به قدری به طول انجامد که در سراسر منطقه گسترش یابد می تواند حضور طولانی مدت صلح بانان سازمان ملل در جنوب لبنان و بلندی های جولان را به خطر بیاندازد. در صورت درگیر شدن بازیگران دیگری چون حزب الله لبنان در جنگ با اسرائیل این وضعیت نه تنها می‌تواند نیروهای حافظ صلح سازمان ملل را مجبور به عقب‌ نشینی کند بلکه فعالیت ‌های بشردوستانه و دیپلماتیک آن سازمان را در سایر نقاط خاورمیانه، مانند عراق و یمن تهدید خواهد کرد.
گسست دیپلماتیک و آسیب‌ پذیری ‌های عملیاتی که اکنون سازمان را آزار می‌دهد احتمالا با گسترش شکاف‌ های جهانی ادامه خواهد یافت یا بدتر می شود. سازمان ملل قرار نیست به روزهای سگی جنگ سرد بازگردد. شورای امنیت در سال 1959 میلادی تنها یک قطعنامه را تصویب کرد. با این وجود، شورای امنیت از آغاز سال 2023 میلادی با وجود وضعیت بد روابط میان اعضای دائمی خود بیش از 30 قطعنامه برای به روز رسانی دستورات عملیات صلح سازمان ملل متحد و رژیم های تحریمی تصویب کرده است. با این وجود، سازمان ملل از دوران اوج خود پس از جنگ سرد نیز فاصله دارد زمانی که آن سازمان به طور منظم مجوز عملیات صلح، تلاش‌ های میانجی ‌گرانه و بسته‌ های تحریمی را در پاسخ به درگیری‌ های در حال ظهور صادر کرده است. ممکن است راه روشنی برای سازمان ملل وجود نداشته باشد که بتواند نقش سابق خود را به عنوان یک نهاد همه منظوره برای رسیدگی به بحران‌ های بین ‌المللی روز بازیابد اما آن سازمان هم چنان می ‌تواند از نقش کمرنگ خود بهترین بهره را ببرد. به نظر می رسد که سازمان ملل میل دارد نقش خود در عرصه ارتقای امنیت جهانی را حفظ کند حتی اگر حضور عملیاتی محدودتری نسبت به گذشته داشته باشد.
سازمان ملل به‌ جای استقرار نیروهای خود می ‌تواند از سایر مدیران بحران یعنی سازمان ‌های منطقه‌ ای و حتی کشورها حمایت کند. این مدل هم اکنون در حال آزمایش است. برای مثال، در ماه اکتبر شورای امنیت به کنیا اجازه داد تا یک ماموریت کمک امنیتی چند ملیتی در هائیتی را رهبری کند. ایالات متحده هم چنین در حال کار با چندین کشور آفریقایی بر روی پیشنهادهایی برای سازمان ملل به منظور تامین مالی ماموریت های ثبات به رهبری آفریقا در آن قاره است به این امید که این نیروها انگیزه بیش تری نسبت به حافظان صلح سازمان ملل برای مبارزه با شبه نظامیان و شورشیان داشته باشند.
اگرچه ایالات متحده، چین و روسیه اکنون در سازمان ملل بر سر بسیاری از مسائل با یکدیگر اختلاف دارند شورای امنیت هنوز می تواند در توازن و تعادل جدیدی قرار گیرد. سازمان ملل متحد هنوز هم می ‌تواند به عنوان محلی برای خنثی کردن درگیری ‌ها بین قدرت ‌های بزرگ و مقابله با زیرمجموعه کوچک اما مهم از بحران‌ ها عمل کند به خصوص در عرصه هایی که قدرت های علاقه به همکاری مشترک با یکدیگر داشته باشند. بعید به نظر می رسد که قدرت های بزرگ بر سر موضوعات زیادی به توافق برسند اما مواردی وجود دارد از جمله توافق نامه شورای امنیت در مارس 2021 مبنی بر اینکه هیئت معاونت سازمان ملل در افغانستان باید برای مقابله با طالبان درآن کشور باقی بماند در نتیجه، واشنگتن، پکن و مسکو هنوز دلایلی برای کار از طریق سازمان ملل متحد دارند.
حتی با وجود کسادی شورای امنیت سیستم گسترده تر سازمان ملل هم چنان می تواند نقش مهمی در مدیریت منازعات بین المللی ایفا کند. آژانس‌های امدادی سازمان ملل ظرفیت‌های منحصر ‌بفردی برای کاهش و مهار اثرات خشونت دارند و علیرغم دردسرهای بودجه ‌ای فعلی به فعالیت خود ادامه می ‌دهند.
جنگ در خاورمیانه و اوکراین و هم چنین تنش بین چین و ایالات متحده همکاری بین المللی را دشوارتر و حیاتی تر می سازد. در هفته ‌ها و ماه ‌های اخیر بسیاری از مقام ها و دیپلمات‌ های سازمان ملل نگران هستند که آن نهاد در حال سقوط آزاد باشد. با این وجود، اگر سازمان ملل متحد نقش دیپلماتیک و امنیتی خود را برای انطباق با واقعیت های جدید جهانی به روز کند همچنان می تواند جایگاه خود را پیدا کند.