بهار نیوز - بازی دوگانه قطر در میانه جنگ اسرائيل و حماس

گروه بین الملل: در هفته‌های گذشته مقام‌های قطری نقش مهمی در میانجیگری برای حصول یک آتش‌بس میان حماس و اسرائيل و همچنین آزادی گروگان‌های اسرائيلی از دست گروه‌های فلسطینی ایفا کرده‌اند.
خبرگزاری رویترز در گزارشی در این خصوص به این تلاش‌ها و نگرانی مقام‌های قطری برای فروپاشی توافق آتش بس موقت حتی پیش از اجرای آن پرداخته است. بر اساس این گزارش مذاکره کنندگان قطری به طور مخفیانه تلاش‌های میانجیگرانه خود را دوچندان کردند چرا که می‌ترسیدند طرح آتش‌بس پیش از شروع در نطفه خفه شود. این گزارش نگاهی اجمالی به رویکرد قطر در مذاکرات بین حماس و اسرائيل ارائه می‌دهد. عبدالله السلیتی دیپلمات قطری می‌گوید وقتی هفته گذشته از توافق‌نامه آتش‌بس اولیه رونمایی شد بیم‌های بسیاری وجود داشت که این توافق هرگز عملی نشود. او در این خصوص می‌گوید: «من فکر می‌کردم که آن را از دست می‌دهیم و این توافق اجرا نمی‌شود. قراردادی که آتش‌بس و تبادل زندانیان و گروگان‌ها را در بر می‌گرفت، به صورت ضعیف بیان شده بود.»به گفته منابعی در قطر، سرزمین‌های فلسطینی و مصر که با مذاکرات پرمخاطره آشنا هستند، مذاکره‌کنندگان این کشور کوچک خلیج فارس می‌دانستند که اسرائیل و حماس هنوز در مورد زمان یا چگونگی آغاز آتش‌بس و مبادله به توافق نرسیده‌اند.
یک منبع آگاه در مورد مذاکرات می‌گوید: «لازم بود همه نکات در توافق روشن شود و مطمئن شویم که آنها برای اسرائیل و حماس یکسان هستند. به عنوان مثال، طرف اسرائیلی متعهد شده بود تانک‌هایی را که از آنها استفاده می‌کرد در داخل نوار غزه پارک کند، اما هیچ کس در مورد معنای واقعی این اقدامات در عمل توافق نکرده بود.»
به گفته این منبع، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر قطر برای متمرکز ماندن بر این فرآیند، برنامه‌های خود را تغییر داد و سفرهای برنامه‌ریزی شده به مسکو و لندن را لغو کرد. این منبع گفت که شیخ محمد در بعدازظهر روز چهارشنبه، ۲۲ نوامبر، در یکی از دفاتر خود در دوحه، دور جدیدی از مذاکرات را تنها چند ساعت پس از اعلام آتش بس آغاز کرد.
در جلسه اصلی نخست وزیر، دیوید بارنیا، رئیس موساد، که حداقل برای سومین بار از زمان آغاز جنگ از اسرائیل پرواز کرده بود و هیئتی از افسران اطلاعاتی مصر حضور داشتند. این منبع گفت که قطری‌ها از اتاق جداگانه‌ای برای تماس با نمایندگان حماس که در دفتر خود حضور داشتند استفاده می‌کردند. به گفته یک مقام آمریکایی آشنا با موضوع، رویکرد قطری‌ها به میانجی‌گری، به جای انتقال پیام‌ها از یک طرف به طرف دیگر، فعال بودن و تلاش برای نزدیک‌کردن دیدگاه‌های طرفین به یکدیگر نیز بوده است.
این مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود همچنین افزود: «دوحه قبلاً از چنین تاکتیک‌هایی برای فشار آوردن به راه‌حل‌هایی برای رفع شکاف‌ها در خواسته‌های اسرائیل و حماس استفاده کرده بود، به‌ویژه زمانی که مذاکره‌کنندگان قبل از اولین اعلام آتش‌بس به موضوع حساس گروگان‌ها پرداختند.»
وزارت خارجه قطر به خبرنگاران گفت که حماس و اسرائیل تا «اوایل صبح روز ۲۳ نوامبر» در دوحه مذاکره کردند و بر روی طرحی برای اجرای توافق آتش بس در روز بعد به توافق رسیدند.
در آغاز مذاکرات، دولت نتانیاهو گفته بود که زندانیان فلسطینی را که در اسرائیل نگهداری می‌شوند با گروگان‌های غزه مبادله نخواهد کرد. به گفته افراد آشنا با مذاکرات، حماس که در سال ۲۰۱۱ به آزادی بیش از هزار زندانی فلسطینی در اسرائیل در ازای آزادی یک سرباز اسرائیلی دست یافته بود، در این مذاکرات هم خواسته‌های زیادی را مطرح کرده بود.
دو طرف در نهایت بر سر نسبت سه اسیر فلسطینی به ازای هر گروگان غیرنظامی توافق کردند.
یکی از افراد قطری درگیر در مذاکرات می‌گوید این کشور به طرفین اعلام کرده که اگر می‌خواهند قطر فقط مانند پستچی باشد و نامه‌ها را به دو طرف تحویل دهد، احتمال اینکه این گفتگوها با توافق به پایان برسد، کم خواهد بود.
او همچنین اضافه می‌کند که به طرفین گفته قبل از ارسال پیشنهاد خود به طرف دیگر، با تیم قطری گفتگو کنند و مذاکراتی صورت گیرد و سپس پیشنهاد خود را ارسال نمایند.
مذاکره کنندگان قطری از اسرائیل و حماس خواستند تا دقیقا در مورد محل استقرار تانک‌های اسرائیلی در جریان آتش‌بس در غزه به توافق برسند. به گفته این منبع، آنها به طور مشابه، توافقی را در مورد چگونگی پاسخگویی سربازان اسرائیلی به درخواست حماس برای تخلیه بیمارستان‌های غزه، از جمله الشفا، که در آن موضع گرفته بودند، انجام دادند.
این منبع قطری گفت که مذاکره‌کنندگان که برخی از آنها از سال ۲۰۱۴ در میانجی‌گری‌های اسرائیل و حماس شرکت داشته‌اند، همچنین باید یک عنصر حیاتی را بررسی می‌کردند و آنهم طراحی یک مکانیزم حفاظتی برای اطمینان از اینکه هرگونه نقض کوچک در آتش‌بس باعث فروپاشی آن نمی‌شود. بر اساس اعلام این مقام قطری، دوحه موفق شده هر دو طرف را وادار کند که رویه‌های خاصی را که باید در صورت وقوع حادثه دنبال کنند با بررسی سناریوهای دقیق مانند تیراندازی یا حرکات تانک امضا نمایند.
به گفته این منبع، این مکانیسم مدت کوتاهی پس از اجرایی شدن آتش بس، زمانی که سربازان اسرائیلی به سوی فلسطینی هایی که قصد حرکت به سمت شمال غزه را داشتند، شلیک کردند، فعال شد. پس از پایان این جلسه ماراتن وار، وزارت خارجه قطر اعلام کرد که آتش بس روز جمعه ۲۴ نوامبر ساعت ۷ صبح در غزه اجرایی می شود.
قطر یکی از معدود کشورهایی است که همزمان خطوط ارتباطی باز با اسرائيل و حماس دارد و در جنگ میان این دو طرف که از ۷ اکتبر آغاز شده به عنوان مذاکره کننده اصلی ظاهر شده است.
هرچند برخی از این تلاش‌های قطر تقدیر کرده‌اند اما در عین حال انتقادهایی هم در غرب علیه میانجیگری‌های این کشور شنیده شده است. برخی از سیاستمداران آمریکایی و اروپایی این کشور را به حمایت از حماس متهم می کنند که آنها آن را یک سازمان تروریستی می دانند.
مقامات قطری می گویند که میزبانی از نمایندگان حماس در دوحه را در سال ۲۰۱۲ و به درخواست واشنگتن آغاز کردند، زمانی که دفتر سیاسی شبه نظامیان فلسطینی از سوریه بیرون رانده شد. منابع قطری اعلام کردند که اسرائیل تمام نقل و انتقالات مالی قطر و فلسطینیان در نوار غزه را بررسی می‌کند.
مهران کامروا، استاد علوم سیاسی در دانشگاه جورج تاون قطر می‌گوید که ارتباط شخصی قطر با شخصیت‌های کلیدی حماس شاید مهم ترین عامل پشت توانایی قطر برای مذاکره موثر در این درگیری باشد.
او در ادامه می‌گوید: «قطری‌ها به مقام‌های حماس می گویند، ما یک دفتر و پشتیبانی لجستیکی با هزینه هنگفت به شما ارائه کرده‌ایم، ما تنها کسانی بودیم که وقتی نیاز داشتید در کنار شما بودیم و حالا وقت آن است که شما هم لطفی به ما بکنید.»
منبع قطری می‌گوید که با وجود نزدیکی دوحه به مقامات حماس، مذاکره کنندگان قطری مستقیما با رهبران این گروه در غزه صحبت نکردند، بلکه از طریق نمایندگان مستقر در دوحه با آنها در تماس بوده‌اند.
این منبع در مورد ارتباطات می‌گوید که زنجیره ارتباطی چندین بار، در یک نقطه و حتی برای دو روز کامل متوالی، در طول یک ماه و نیم درگیری و پیش از آتش‌بس ۲۴ نوامبر به دلایلی چون قطعی برق یا اینترنت که از سوی اسرائيل اعمال می‌شد، قطع شده بود.
موساد اغلب نقش دیپلماتیک در تعاملات اسرائیل با قطر را ایفا می کند، زیرا این دو کشور روابط دیپلماتیک رسمی ندارند، وضعیتی که به گفته یکی از منابع غربی باعث کند شدن روند گفتگوها نیز شده است.