افشای پیامدهای بنزین سرطان‌زا
* در سال‌های گذشته، دولت دهم اقدام به تولید بنزین کرد؛ بنزینی که وارد چرخه مصرف سوخت شد و مشکلات عدیده‌ای را برای هوای شهرها ایجاد کرد. علت در تحریم بود یا هر چیز دیگر، بنزین از پتروشیمی به چرخه سوخت کشور وارد شد. البته تا مدت‌ها اینکه بنزینی که استفاده می‌کردیم، بنزین پتروشیمی بود را اعلام نکرده بودند و مردم نمی‌دانستند. تنها افتخار تولید بنزین داخلی مانده بود برای دولتمردان و رسیدن به خودکفایی. در دولت جدید اعلام شد سهم عمده‌ای از بنزین مصرفی، بنزین پتروشیمی است که تماما سرطان‌زاست. کمی از جزئیات سوخت مصرفی در این چند سال بگویید و فاصله‌اش با استانداردهای جهانی.
زمانی یک فعالیتی ایجاد شده بود برای ارتقای کیفیت بنزین و متاسفانه تبلیغات زیادی هم راجع به خودکفا شدن بنزین و بحث مسائل مربوط به بهبود کیفیت سوخت شده بود. یکسری مواردی مطرح بود که برمی‌گردد به دو یا سه سال قبل، یعنی حدود سال‌های 90 و 91. ما مطالعاتی در کشور انجام می‌دادیم، در آن زمان من استاد دانشگاه بودم و دانشجویانم در قالب پروژه و کار تحقیقاتی، کارهایی انجام می‌دادند. در قالب همین پروژه‌ها، به یکسری موارد نگران‌کننده رسیدیم که منجر به اندازه‌گیری‌هایی شد که در آن سال‌ها در رابطه با بحث بنزن، تولوئن، زایلن و اتیل بنزن انجام دادیم. اعداد نگران کننده بودند و نسبت به استانداردها فوق العاده بالا. بخشی از این اعداد نگران کننده زمان تخلیه سوخت از تانکر به پمپ در پمپ بنزین ها ایجاد می شدند که تا هزار برابر حد استاندارد بودند. لذا وقتی نگاه می کنیم، می بینیم که این نمی تواند در قالب خود بنزین باشد، بحث زایلن، بنزن و تولوئن، آروماتیک هایی هستند که حالت تبخیری دارند، هرچه میزان آروماتیک ها بیشتر باشد، میزان تبخیرها در هوا بیشتر است. بررسی هایی که انجام شد، دیدیم که یکسری فرآورده هایی از داخل پتروشیمی وارد بنزین می شوند به دلایل مختلف. یکی از مهم ترین دلایلش این است که ما میزان تولیدی که داشتیم با میزان مصرف مان برابر نیست.
مصرف ما بیشتر از میزان تولیدمان است و این تولیدات یا باید وارد بشود تا بتوانیم مصرف مان را پاسخگو باشیم، یا باید مصرفمان را کم کنیم. این مابین راه سومی به وجود آمد و آن اینکه یکسری از حلال ها از پتروشیمی به بنزین اضافه شوند. نام های مختلفی هم برایش گذاشتند تحت عنوان پتروبنزین، ریفورمر (reformer)، اکتان افزا که درنهایت بر محصولی که از پتروشیمی بیرون می آمد، بنزین نام گذاشتند و قرار بود این محصول کسری مابین میزان تولید تا میزان مصرف مان را جبران کند. این بنزین به وفور اضافه و متاسفانه اعلام شد ما در این زمینه خودکفا شدیم. از آن طرف اعداد و ارقام نشان می داد میزان بنزن هوا فوق العاده بالارفته است، بررسی های بیشتری که انجام دادیم، دیدیم نه تنها در شهرهای بزرگ که در شهرهای کوچک هم این مساله در حال وقوع است. در تهران، اراک و شیراز بررسی های انجام شده نشان می داد که میزان بنزن موجود در هوا همچنان در حال افزایش است. در این میان تنها منبع بنزن می توانست یا تبخیر از پمپ بنزین باشد یا تبخیر از باک بنزین. بر اساس بررسی های ما، خودروها به کنیستر مجهز بودند در نتیجه بخارات ناشی از باک و خود خودرو می رود در کنیستر گرفته می شود و فقط زمانی می تواند بنزن وارد محیط شود که در باک باز می شود و صاحب خودرو می خواهد باک را از بنزین پر کند. در این صورت است که بنزین داخل می شود و بخارات بیرون می آید و منبع دیگری نمی تواند داشته باشد. بررسی دیگری روی بنزین پتروشیمی ها داشتیم، آنچه حلال بود و اسمش را گذاشته بودند بنزین پتروشیمی. دیدیم میزان بنزن این فرآورده یی که از پتروشیمی بیرون می آید، بین 2 تا 10 درصد است.
* میزان استاندارد بنزن در هوای محیط و در سوخت مصرفی باید چقدر باشد؟
میزان بنزن در سوخت باید زیر یک درصد و میزانش در هوای محیط باید یک و نیم PPB باشد یعنی «Part Per Bilion». در صورتی که فرآورده یی که بیرون می آمد بین 2 تا 10 درصد بنزن داشته که درواقع یک حلال بود. این یک نکته بسیار مهم است که باید به آن توجه کنیم، در هیچ جای دنیا بنزین از پتروشیمی بیرون نمی آید و وارد چرخه سوخت نمی شود. اگر یک جایی در دنیا پیدا کردید که بنزین را از پتروشیمی بیرون آوردند، ما می شویم دومین اش. ما برای کمبود بنزین داخلی این کار را کردیم، این حلال هایی که از پتروشیمی بیرون می آید خیلی خوب و حتی عالی می سوزند، عدد اکتانی که از برخی از این حلال ها دیده شده، 106 یا 110 است. اکتان را بالامی برد اما آیا هرچیزی که خوب می سوزد را باید ریخت در بنزین؟ این منطقی نیست.
* تنها ایرادی که به بنزین پتروشیمی وارد می شود، همین ترکیبات آروماتیک است؟
کلا مشکل از BTX (بنزن، تولوئن، زایلن) است، آنچه از بنزین پتروشیمی بیرون می آید، حاوی این سه ماده است که خطر بنزن از بقیه بیشتر است، آنها هم خطر دارند، آروماتیک هستند اما اثرشان را در جای دیگر می گذارند. بنزن، بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، سرطان زاست. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده بنزن یک ترکیب سرطان زای قطعی است یعنی شکی در آن نیست. موسسه بین المللی سرطان شناسی IARC سالانه اعلام می کند چه چیزهایی قطعی سرطان زاست، چه چیزهایی احتمال سرطان زایی دارند و چه چیزهایی اصلاسرطان زا نیستند. بنزن، بر این اساس، سرطان زای قطعی است، با قطعیت 100 درصد.
این اتفاق، ورود بنزین پتروشیمی به چرخه سوخت دقیقا از کی شروع شد؟
سال‌های 88، 89 بود که بنزین پتروشیمی به سوخت مصرفی اضافه شد. البته با بنزین پالایشگاه مخلوط می شد اما بازهم میزان بنزینش، از 5/ 2 درصد پایین تر نیامده بود در واقع عدد 5/ 2 درصد، حداقل میزان بنزن موجود در سوخت مصرفی بود، یعنی 5/2 برابر بیش از حد استاندارد. حالااین اضافه شده بود و مردم چون سوخت خوب می سوخته فکر کردند یورو 4 شده در صورتی که این واقعیت چیزی متفاوت از این قضیه بود. نکته بعدی خود تولوئن و زایلن آروماتیک است. سطح آروماتیک های بنزین ما را بالابردند. حداکثر میزان آروماتیک در بنزین 35 درصد است و در بعضی از موارد، این میزان به 45 و حتی 50 درصد می رسید. ترکیبات آروماتیک در واکنش های اتمسفری شرکت می کنند و باعث تولید ذرات زیر 5/ 2 میکرون می شود و این یعنی پیدا کردن منبع مشکل عمده ما در شهرهای بزرگ. سهم عمده یی از تولید ذرات 5/ 2 میکرون همین ترکیبات آروماتیک هستند که در حال حاضر بالاترین غلظت را در کشور ما این آلاینده دارد.
* چند درصد از منبع ذرات 5/ 2 میکرون را می توانید به آروماتیک ها اختصاص دهید؟
این اتفاق در چرخه اتمسفری قرار می گیرد، من نمی توانم بگویم چند درصد از کل ماجرا سهم آروماتیک هاست اما منبع اصلی ماجرا ست، حداقلش این است که از 50 درصد بیشتر تاثیر می گذارد. از یکسو میزان آروماتیک ها را در سوخت بالابردیم و از سوی دیگر بنزن را. نتایج آزمایشگاهی اش هم هست که نشان می دهد در سال 91، میزان بنزن در برخی پمپ بنزین های تهران 9/ 6 درصد، میزان آروماتیک ها بالای 50 درصد بوده و برخی به 70 درصد هم رسیده اند.
* این اعدادی که می گویید بر اساس استاندارد جهانی است یا با استانداردی ایرانی سنجیده می شوند؟
استاندارد یورو 4 در سوخت می گوید بنزن باید زیر یک درصد باشد و آروماتیک ها زیر 35 درصد. ما مگر ادعا نداریم سوخت مان یورو 4 است؟ کسی که ادعا می کند، باید اسپسیفیکیشن و ویژگی های یورو 4 را تامین کند اما متاسفانه در سوخت دوره پیش تنها از نظر اکتان تامین شده بود و بقیه فاکتورها به حال خود رها شده بودند.
* عدد اکتان سوخت قبلی چند بود؟
بالای 95 بود اما اینها مال قبل بود. وقتی بنزین پتروشیمی اضافه شد، با چند مساله مواجه بودیم. تعداد روزهای پاک به نصف رسیده بود. از 32 روز در سال 87 و 88، به 14 روز در سال 89 و سه روز در سال های 90 و 91 رسیده بودیم. علت اصلی عدم پاک بودن هوا، ذرات معلق زیر 5/ 2 میکرون بودند، چون آروماتیک بالارفته بود، ذرات معلق هم بالارفته بودند، چرخه واکنش اتمسفری ایجاد شده بود و تعداد روزهای پاک ما پایین آمده بود و رسیده بود به سه روز در سال 92. یک جنبه دیگرش را هم اگر نگاه کنیم که بیماری هاست، سرطان ها که رابطه مستقیم با بنزن دارند، امروز در کشور بیداد می کنند.
* آماری از افزایش سرطان در این سال‌ها دارید؟
با بررسی در یک بیمارستان، تا 25 درصد افزایش مراجعه کننده به خاطر سرطان داشتیم. در یک بیمارستان دیگر که سرطانی ها را می پذیرد، از 1100 نفر بیماری که در طول یک تا دوسال پذیرش شده بودند، به عدد 1500 نفر رسیدند. این آمار نشان می دهد که ما داریم روندی نزولی را در خصوص کیفیت هوا و بنزین طی می کنیم و روندی صعودی در خصوص تعداد بیمارانی که با این مساله دست و پنجه نرم می کنند. علت عمده یی که سازمان به دنبال این قضیه است این است که ما میزان بنزن که آلاینده سرطان زاست، برایمان مهم بوده و اندازه گیری کردیم، در سال گذشته در برخی محل هایی که اندازه گیری کردیم هفت برابر و حتی تا 15 و 20 برابر استاندارد بوده.
* کدام محلات شهر آلوده‌ترین بودند؟
این بحث ها را نمی شود باز کرد. ما نمونه برداری ها را انجام دادیم. در قبل از سال کل مناطق تهران، برخی جاها تا 9 برابر و حتی15 برابر آلودگی داشتیم. البته عددهای بالاتری هم داریم اما این اعداد حد متوسطی اند. شاید چون مقطعی اندازه گیری کردیم، اعداد بالاتر یا پایین تر خطای اندازه گیری باشند. ما نه این سمت رنج بالارا می گوییم و نه پایین را چون مقطعی اندازه گیری کردیم باید کار آماری روی آنها انجام شود.
* قاعدتا باید آلودگی در اندازه‌گیری‌های شما در قسمت‌های جنوبی شهر یا مرکزی بیشتر باشد.
بله ما در مناطق جنوبی چون بحث تردد و جمعیت را بیشتر داریم، بیشتر است. خودروها از ساختار تکنولوژی قدیمی تر و فرسوده تری برخوردارند، دنسیته جمعیت بالاست لذا آلودگی بیشتر خواهد شد البته در این میان، جایی هم نبود که کمتر از هفت برابر استاندارد بوده باشد. با این اوضاع و احوال، قاعدتا فعالیتی که باید انجام شود، تمرکز روی منبع اصلی باید باشد که مهم ترین منبع، بنزین پتروشیمی بود. جلساتی با وزارت نفت در این خصوص داشتم که همین اطلاعات را در اختیار وزارت نفت قرار دادیم، خود وزارت نفت یکسری اطلاعات از این دست و کامل تر دارد. خوشبختانه در توافقاتی که با وزارت نفت انجام شد قرار شد از اول امسال بنزین پتروشیمی را کلاحذف کنیم. وزارت نفت درخواست واردات بنزین را از دولت کرد که خوشبختانه این قضیه هم حل شد. در خصوص بیماری ها هم برخی اطلاعات مربوط به سرطان را از سایت ها و بیمارستان های مختلف جمع آوری کردیم.
* در حال حاضر در هیچ بخشی از سوخت ما بنزین پتروشیمی وجود ندارد؟
با توجه به واردات، بنزین پتروشیمی حذف شده که مربوط به یک مصوبه دولت که به 10 اردیبهشت برمی گردد، است اما ما از قبل با وزارت نفت هماهنگ کرده بودیم، خود وزارت نفت هم مصمم بود در زمینه کاهش آلودگی هوا فعالیتی را انجام دهد. التزامی که در وزارت نفت است اعتقادی که خود وزیر نفت و همکاران و معاونان شان دارند، هم قابل تقدیر و تشکر است، از فعالیتی که وزارت نفت انجام داد برای حذف بنزین پتروشیمی که یک نقطه عطفی بود در رفع آلودگی هوای کشور ما که شروعش از سوخت بوده که منبع اصلی آلایندگی است. اندازه گیری های جدید ما نشان می دهد میزان بنزن سوخت یورو4 در حال حاضر، زیر یک درصد است و میزان آروماتیک در حد 24 و 25 درصد است که باید زیر 35 باشد و تا 35 درصد هم جا داریم. البته شهرهای دیگر را اندازه گیری نکردیم اما در برنامه هایمان است که سوخت کشور را هر سه ماه یک بار آنالیز کنیم و نتایجش را به اطلاع مردم برسانیم.
* این اندازه‌گیری به همه مناطق شهر تهران تعلق دارد؟
ما 12 تا پمپ بنزین را بررسی کردیم، در مناطق مختلف، شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز. اینها آزمایشات پرهزینه یی هستند به همین دلیل با توجه به محدودیت های داخل سازمان برای آنالیز، تنها 12 پمپ بنزبن را مورد بررسی قرار دادیم.
* پروسه حذف بنزین پتروشیمی از کی استارت خورد؟
ابتدا بنزین پتروشیمی را از شهرهای بزرگ حذف کردیم. با توان کشور و برنامه یی که داشتیم شهرهای آلوده را در اولویت قرار دادیم. از تهران و کرج شروع کردیم و از اول امسال کل کشور بدون بنزین پتروشیمی شدند. ابتدا آلوده ترین ها را حذف کردیم بعد کمتر آلوده ها را.
* با قطعیت می‌توانید بگویید بنزین پتروشیمی در هیچ نقطه‌ای از کشور استفاده نمی‌شود؟
بله، در حال حاضر وزارت نفت هم واردات سوخت را دنبال می کند که کسری بنزینی را که با بنزین پتروشیمی جبران می شد، جبران کند. در هیچ جای دنیا بنزین پتروشیمی را وارد بنزین مصرفی خودروها نمی کنند، در هیچ جای دنیا سلامت انسان ها را فدای کسری مصرف شان نمی کنند و متاسفانه این در ایران اتفاق افتاده و سلامت فدای کسری سوخت شده. این سوخت هیچ فایده دیگری ندارد. هر چیزی که می سوزد که بنزین نیست و هرچه می سوزد را که نباید بریزیم در باک ماشین. امکان دارد چیزی تولید کند که جبران ناپذیر باشد. مرگ زودرسی که انسان به خاطر سرطان از بین می رود جبران نمی شود.
