بافت‌های تاریخی کشور همچنان در چنگال سوداگران

گروه فرهنگی: بافت‌های تاریخی ایران همچون فرش دستبافت ایرانی از زیبایی و اصالت برخوردارند. اما سالهاست که سوداگران و سودجویان شهری، وحدت و یکپارچگی بافت‌های تاریخی ایران را از بین برده‌اند و از یک بافت منسجم، سالم و دست نخورده صرفا یک لکه و رد تاریخی به جا گذاشته‌اند. 

به گزارش ایلنا، «محمدمهدی کلانتری» مدرس دانشگاه و پژوهشگر دکتری مرمت بناهای و بافتهای تاریخی که از سال ۱۳۹۷ پویش نجات بافت‌های تاریخی ایران را به راه انداخته است،  می‌گوید: درحال حاضر بافت‌های تاریخی کشور وضعیت مناسبی ندارند. در شرایطی که هستیم که حفظ بافت تاریخی با حفظ یکپارچگی آن برای مسئولان و مدیران شهری معنایی ندارد. متاسفانه این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که میراث فرهنگی نیز آنطور که باید از تمامیت بافت‌های تاریخی دفاع نمی‌کند. چنانچه وقتی اثری در بافت تاریخی یک شهر تخریب می‌شود میراث فرهنگی در وهله اول بررسی می‌کند که این اثر ثبتی است یا خیر؟ و در صورت نبودن اثر در فهرست آثار ثبتی تخریب آن را اشکال نمی‌داند و واکنش نشان نمی‌دهد این درحالی است که میراث فرهنگی نباید نگاه تک بنایی به بافت‌های تاریخی کشور داشته باشد. چراکه این نگاه، حفاظتی نیست. 

بافت‌های تاریخی شبیه فرش دستبافت ایرانی هستند
دبیر پویش نجات‌های بافت تاریخی کشور، اصالت بافت‌های تاریخی کشور را همانند فرش دستبافت ایرانی می‌داند. به گفته او، بافت‌های تاریخی فراتر از یک بنا هستند که شامل شریان‌ها، کوچه‌ها، ساباط‌ها و گذرهای ارتباطی می‌شود درست مثل فرش ایرانی! 

او می‌گوید: شما نمی‌توانید شمسه فرش ایرانی را به عنوان مهمترین قسمت فرش ببرید و در قاب قرار دهید و راجع به فرش ایرانی صحبت کنید و بگویید این قسمت از فرش من مهم است. در بافت تاریخی یکسری بناهای شاخص وجود دارد که همان شمسه قالی هستند اما یکسری حاشیه و زمینه و نقوش اسلیمی هم وجود دارند که جزو فرش ایرانی محسوب می‌شوند و حذف شدنی نیستند. بناهایی که ارزش کمتری نسبت به دیگر بناهای شاخص دارد دقیقا همین ویژگی را دارند و جزو ارزشهای بافت به شمار می‌روند. 

آنطور که کلانتری معتقد است همانقدر که تمامیت یک فرش دستبافت مهم است، وحدت و یکپارچگی بافت‌های تاریخی هم نباید از بین برود. این نگاه که باید شاخص‌ها حفظ شود و مابقی از بین برود نگاهی که کاملا با ارزش‌های میراث فرهنگی و حفاظت از بافت‌های تاریخی کشور منافات دارد. 

درحال حاضر با مقایسه تصاویر هوایی سال ۱۳۳۵ خواهید دید که بسیاری از بافت‌های تاریخی کشور تا چه حد از بین رفته است. این درحالی است که محدوده ۱۶۸ شهر که در سال ۱۳۹۴ در شورای عالی معماری و شهرسازی به تصویب رسید نیز مورد توجه مسئولان و مدیران شهری نیست و همچنان شاهد ساخت و سازهای گسترده شهری هستیم. 

کلانتری با اشاره به مصوبه حفظ محدوده ۱۶۸ شهر و ساخت و سازهای مغایر با این مصوبه می‌گوید: در سال ۱۳۹۴ مصوبه‌ای از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی کشور تصویب شد که بر اساس آن هر گونه توسعه بزرگ مقیاس، ایجاد معبر و گذر در محدوده تاریخی ۱۶۸ شهر مغایر قانون اعلام شد اما با این وجود همچنان شاهد مداخلات بزرگ مقیاس و تجمیع پلاک‌ها در بافت‌های تاریخی هستیم به‌طوری‌که در بافت‌های تاریخی مجتمع‌های تجاری ساخته می‌شود بدون آنکه شورای عالی معماری و شهرسازی مطلع شود. 

شتاب تخریب‌ها بعد از ابلاغ مصوبه شورای عالی شهرسازی! 
با اینکه مصوبه حفاظت از ۱۶۸ شهر با تفاهم نامه‌ای که میان معاونت میراث فرهنگی و معاونت راه و شهرسازی منعقد شد و یکی از طرح‌های بازدارنده تخریب بافت‌های تاریخی کشور به شمار می‌رفت اما همچنان شاهد تخریب‌های بی‌امان در محدوده همین ۱۶۸ هستیم. کلانتری یکی از دلایل تخریب‌ها راعدم نظارت شورای عالی شهرسازی بر طرح مصوب خود می‌داند. 

او همچنین سکوت وزارت میراث فرهنگی را نوعی مشارکت در تخریب‌های صورت‌گرفته می‌داند. به‌طوری‌که موافقت گذر بخشداری در اصفهان با عرض ۱۶ متر با امضای مدیریت وقت میراث فرهنگی صورت گرفت و گذر آقانجفی هم با امضا و موافقت معاون وقت میراث فرهنگی اصفهان انجام شد. 

کلانتری می‌گوید: در بسیاری از شهرهای تاریخی تخریب‌ها در حال انجام است و اگر کارشناسان و دلسوزان میراث‌فرهنگی متوجه بشوند شورای عالی معماری و شهرسازی را به‌سرعت مطلع می‌کنند در غیراینصورت این وظیفه ادارات راه و شهرسازی استانها است تا در کمیسیون‌های ماده ۵ بدون در نظر گرفتن مصوبه ۱۶۸ شهر هیچ طرحی را مصوب نکنند. چرا که درصورت احداث پروژه‌های جدید نظم و یکپارچگی بافت‌های تاریخی از بین می‌رود. 

ابلاغ دیرهنگام طرح‌ها و مصوبات به شورای عالی معماری و شهرسازی
دبیر پویش نجات بافت‌های تاریخی کشور اما یکی از دلایل تخریب‌ها را ابلاغ دیرهنگام طرح‌ها و مصوبات در شورای عالی معماری و شهرسازی می‌داند. او می‌گوید: بسیاری از طرح‌ها مصوبه کمیسیون ماده ۵ را می‌گذرانند و بعد از گذشت چندین ماه به شورای عالی معماری و شهرسازی ارسال می‌شود درصورتی که باید بدون فاصله ارسال شود تا درصورت مغایرت مانع از فعالیت شود. اما متاسفانه در استان‌ها همان زمان طرح‌ها اجرایی می‌شوند. به عنوان مثال در بافت تاریخی شیراز کمیسیون ماده پنج در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ مصوب شد ولی آبان ۱۴۰۱ به شورای عالی معماری و شهرسازی ارسال شد و در خرداد همان سال شروع به خریداری املاک کردند. با اینکه شورای عالی معماری و شهرسازی مخالفت کرد اما از آنجا که از رئیس جمهوری و هیات وزیران تفویض اختیار داشتند طرح اجرایی شد. 

اتفاقی که در گذر آقا نجفی رخ داد. طرح در سال ۹۴ تصویب شد بلافاصله شروع به تخریب و خریداری املاک کردند و سال ۹۷ بعد از گذشت سه سال پس از آنکه پویش نجات بافت‌های تاریخی راه اندازی شد وزارت میراث فرهنگی و شورای عالی معماری و شهرسازی متوجه چنین طرحی شدند.