کاهش مرگ‌های کووید؛ دستاورد دولت سیزدهم؟

گروه جامعه: همزمان با تبلیغات‌های انتخابات ریاست جمهوری در ایران پای ویروس کرونا به جدل‌های انتخاباتی باز شد. برخی نامزدها در یکی دو روز گذشته و در جریان برنامه‌های تبلیغاتی خود پایان شیوع ویروس کرونا را به شروع دولت سیزدهم گره زدند، اقدام برای واردات واکسن و شروع واکسیناسیون علیه کرونا یکی دیگر از موضوعات مورد مناقشه هست که هر از چند گاهی سر باز می‌کند، موضوعی‌که این‌بارهم یکی از شش نامزد انتخابات ریاست جمهوری آن را از دستاوردهای دولت سیزدهم معرفی کرد.
معجزه سلامت در دولت سیزدهم؛ اشتباه از سر عناد یا جهل علمی؟
دراین‌باره، حمید سوری، عضو سابق کمیته علمی ستاد مقابله با ویروس کرونا به خبرگزاری خبرآنلاین می‌گوید: «فضای ناسالم انتخاباتی که گاه با تهمت زدن‌ها، دروغ پراکنی‌ها، وارونه جلوه دادن حقایق، و پایمال شدن تلاش‌های صادقانه عده‌ای همراه می‌شود، این‌بار دامن حوزه سلامت و تلاش‌گران بخش بهداشت و درمان در دوران کرونا را گرفته است تا به قیمت زیر پا گذاشتن حقیقت و تنها برای کوبیدن حریف انتخاباتی، مرزهای اخلاق و انسانیت را هم نادیده بگیرند.»
او ادامه می‌دهد: «بنده به‌هیچکدام از نامزدهای موجود و جناح‌های مرسوم تعلق خاطر ندارم تا اتهام سیاست زدگی بخورم؛ اما کسانی‌که تلاش‌های خادمان ملت در دوران کرونا را مستقیم یا غیرمستقیم نادیده می‌گیرند و همه توفیقات را به حساب مدیریت خود می‌گذارند، فراموش کرده‌اند که در آن دوران سخت، این مدعیان دفاع از مردم، از ترس آن بیماری منحوس جرات نمی‌کردند از لانه‌های خود بیرون بیایند و حتی از ترس ابتلا زیر تابوت عزیزان و نزدیکان از دست رفته‌شان را بگیرند. در آن شرایط سخت بود که کارکنان حوزه سلامت، جان برکف و بی‌وقفه در صف اول مبارزه با بیماری ایستادند و با نثار کردن چند صد تن شهید سلامت، برای مردم خود جانفشانی کردند.»
سوری با اشاره به مسائل مطرح شده درباره ویروس کرونا در برنامه‌های تبلیغاتی ریاست جمهوری بیان می‌کند: «انتساب آنچه در سال‌های آخر پاندمی کرونا رخ داد به یک شخص، جناح یا کلا سیاست ورزان و سیاسیون، بی‌انصافی و بی‌مروتی است. آنچه امروزه در برخی گفتگوهای نامزدها یا منسوبان آنها مطرح می‌شود که با آمدن دولت سیزدهم معجزه در بخش سلامت رخ داد، اشتباهی است که اگر از سر عناد نباشد، قطعا از سر جهل علمی است.»
تابستان ۱۴۰۰ جهش کرونایی با کشندگی بالا نداشتیم
منتسب کردن روند طبیعی کاهش اپیدمی به اقدامات مدیریت فعلی وزارت بهداشت بی‌انصافی‌ست
اما واقعاً فروکش‌ کردن مرگ‌ومیرهای کرونایی چه دلیلی داشت و چه زمانی اتفاق افتاد؟ دراین‌باره عضو سابق کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا  می‌گوید: «به اجمال چند نکته را خدمت‌تان یادآور می‌شوم، اپیدمی‌های پیشرونده یا Propagated epidemics که پاندمی کووید ۱۹ هم از این گروه بود، زمانی رخ می‌دهند که عامل بیماری‌زا از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود، ممکن است با چند مورد مرجع یا index case
شروع شود، دارای چندین پیک هستند و در جوامعی که حساسیت لازم برای ابتلا را دارند به‌سرعت گسترش می‌یابند. دوره اپیدمی بخصوص برای موارد نوپدید طولانی و با توجه به عوامل اپیدمیولوژی متعدد ممکن است چندین پیک با دامنه، تواتر، ارتفاع و موارد مرگ مختلفی باشند.»
این اپیدمیولوژیست ادامه می‌دهد: «شروع واکسیناسیون انبوه در کشور به اوایل تابستان ۱۴۰۰ برمی‌گردد. هر چند واکسیناسیون گروه‌های پرخطر قبل از آن تاریخ شروع شده بود و با توجه به‌حجم بسیار زیاد تقاضای جهانی نسبت به عرضه واکسن، در هفته‌ها و ماه‌های اول و محدودیت‌هایی که برای واردات برخی واکسن‌ها در کشور ایجاد شده بود، به مرور سرعت واکسیناسیون افزایش یافت. برای مثال پوشش واکسیناسیون در استان سیستان و بلوچستان در پایان مرداد ۱۴۰۰ به‌بالاتر از ۶۵ درصد رسیده بود درحالی‌که آغاز به‌کار عملی وزیر بهداشت دولت سیزدهم اواخر شهریور ۱۴۰۰ بود.»
سوری درباره کاهش مرگ‌ومیرهای کرونایی می‌گوید: «روند خاموشی اپیدمی‌ها با کنترل اپیدمی آغاز می‌شود و سپس مرحله حذف و ریشه کنی را داریم، سپس به مرحله خاموشی می‌رسیم- هنوز هم تا این تاریخ حتی به مرحله حذف اپیدمی در بسیاری استان‌های کشور نرسیده‌ایم! از عمده‌ترین علل روند روبه حدف اپیدمی‌های عالمگیر یا پاندمی، رسیدن به مرحله‌ای از ایمنی گله‌ای است که با افزایش واکسیناسیون انبوه و البته ابتلای طبیعی به آن نزدیک شدیم. این اتفاق در بسیاری نقاط جهان از جمله کشور ما از اوایل پاییز ۱۴۰۰ شروع شد و می‌توان آن را به شکلی ناشی از پاسخ طبیعی اپیدمی دانست، کما این که خوشبختانه پس از واریانت بسیار وخیم دلتا، که اوج آن در اواخر بهار و اوایل تابستان ۱۴۰۰ بود. ما دیگر واریانتی با میزان کشندگی بالا نداشتیم. لذا منتسب کردن آنچه در روند طبیعی اپیدمی که نه تنها در ایران بلکه بسیاری نقاط جهان به وقوع پیوست به مدیریت فعلی وزارت بهداشت اشتباه و بی‌انصافی است‌.»
همزمانی تصادفیِ کاهش مرگ‌ومیرهای جهانی با شروع دولت سیزدهم
علاوه بر فروکش کردن روند ابتلا به ویروس کرونا، بالاخره آمار مرگ‌ومرهای کرونایی هم روندی کاهشی پیدا کرد، حمید سوری درباره علل کاهش مرگ‌ومیرها  می‌گوید: «شروع کار عملی دولت سیزدهم به تاریخ میلادی اواسط سپتامبر ۲۰۲۱ است. با نگاهی به روند مرگ روزانه و هفتگی مرگ‌های ناشی از کووید ۱۹ در دنیا و سایر کشورها می‌توان به‌راحتی دریافت که این روند کاهشی که تصادفا همزمان با شروع کار مدیریت جدید وزارت بهداشت بوده در بسیاری کشورهای منطقه مدیترانه شرقی و حتی جهان رخ داده است.»
او ادامه می‌دهد: «بجز یک پیک افزایشی مختصر در ماه مارس و پایان ژانویه ۲۰۲۲ که در بسیاری کشورها از جمله ایران پدید آمد، روند کاهشی مرگ را از اواسط شهریور ۱۴۰۰ به‌طور مشخص می‌توان مشاهده کرد. برای مثال تعداد کل مرگ‌های هفتگی در ابتدا و انتهای سپتامبر ۲۰۲۰ در ایران به ترتیب ۴۲۰۰و ۱۸۰۰ و در همین دوره زمانی در جهان ۶۸ هزار و ۴۶ هزار شده است (اعداد تقریبی هستند). گرچه روند افزایشی و کاهشی مرگ های ناشی از کووید ۱۹ در کشورها و مناطق مختلف جهان همزمان نبوده است ولی در کل با کمی اغماض می‌توان نتیجه گرفت که از اواسط سپتامبر ۲۰۲۱ یا اواخر شهریور ۱۴۰۰ روند کاهشی مرگ‌های ناشی از اپیدمی کووید در اکثر کشورهای جهان و به ویژه منطقه شروع شده و مختص به کشور ما نبوده است.»
کاهش مرگ ناشی از اپیدمی‌های پیش‌رونده یک شبه نیست
این مدرس بین‌المللی دانشگاه درباره روند کاهشی اپیدمی کرونا می‌گوید: «آغاز روند کاهشی مرگ ناشی از اپیدمی‌های پیش‌رونده همانند اپیدمی‌های point source و common source, مانند اپیدمی ناشی از مسمومیت‌های غذایی یا نشت گاز مسموم کننده از یک منبع در یک شهر نیست که به سرعت و در زمان کوتاه صورت گیرد، لذا مقدماتی دارد که لازم است از ماه‌ها یا هفته‌های قبل آن شروع شده باشد. لذا این توفیقات حاصل‌جمع تلاش‌های صورت گرفته در دوره زمانی طولانی‌تری از جمله هفته‌ها و ماه‌های قبل از روی کار آمدن وزیر بهداشت دولت سیزدهم است.»
سوری ادامه می‌دهد: «معنای این حرف‌ها نادیده گرفتن خطاهای رخ داده در مدیریت اپیدمی در کشورمان نیست و این خطاها تنها محدود به مدیریت سلامت در یک دوره خاص نیست. انتظار می‌رود کسانی‌که به وزیر حاضر محترم بهداشت مشاوره می‌دهند، به‌جای نگاه سوگرایانه سیاسی با رویکردی علمی به موضوعات بپردازند. من وکیل مدافع دولت دوازدهم نبوده و نیستم و این توضیحات صرفا جهت تنویر افکار عمومی و اجتناب از تکرار حرف‌های غیرعلمی داده شد. من مدافع همکاران ایثارگر و جان برکف خود در دوران سخت کرونا هستم تا تلاش‌ها و زحمات آنان که عامل اصلی کمک به مردم بودند در سایه تبلیغات غلط مدیریت‌ها و سیاست‌ها فدا نشود. آنچه با انصاف برای مدیریت وزارت بهداشت در دولت سیزدهم می‌توان گفت، سرعت بخشی به واکسیناسیون انبوه در کشور بود که به همت سربازان بهداشت و درمان و توفیق دسترسی به تعداد قابل توجه واکسن صورت گرفت.»