هراس کرملین از محبوبیت  یوتیوب در  روسیه

گروه بین الملل: یوتیوب تنها پلتفرم آمریکایی است که همچنان آزادانه در روسیه فعال‌ است و تقریباً ۸۰ درصد جمعیت این کشور را به عنوان کاربران پیگیر و علاقه‌مند به خود جذب کرده است. برای حکومت روسیه که می‌کوشد فضای رسانه‌ای را تا جای ممکن مهار و قبضه کند، این میزان اقبال عمومی به یوتیوب از سوی شهروندانش به چالشی جدی مبدل شده است.
مسکو به‌ویژه در دو سال اخیر، اقدام‌هایی برای مقابله با نفوذ یوتیوب در پیش گرفته است، مانند ایجاد سکوهای اینترنتی (پلتفرم‌های) جایگزین، فشار آوردن به گوگل برای مسدود کردن کانال‌های مخالفان کرملین و یا برعکس آن؛ فشار برای رفع ممنوعیت از کانال‌های هواداران کرملین که از آغاز تهاجم گستردۀ نظامی روسیه به اوکراین عملاً مسدود شده‌اند.
هیچ‌‌یک از این اقدام‌ها تا کنون نتوانسته است از نفوذ و محبوبیت این سکوی اشتراک‌گذاری ویدئو که تحت مالکیت گوگل است، بکاهد. به همین دلیل، زمزمه‌های برداشتن گام‌های جدی‌تر از سوی کرملین برای مسدود کردن احتمالی یوتیوب در چند روز اخیر خبرساز شده و اعتراض‌هایی را در پی داشته است.
در سال‌های اخیر، به‌ویژه از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین که با سرکوب کم‌سابقهٔ صداهای مخالف کرملین همراه بوده است، تلویزیون روسیه که بلندگوی اصلی حکومت ولادیمیر پوتین به‌شمار می‌رود تماشاچیان خود را به‌تدریج از دست داده، اما در عوض محبوبیت یوتیوب روز به روز افزایش یافته است.
به گزارش نشریهٔ توچکا، در دو سال و نیم گذشته، حدود ۲۵ میلیون نفر از بینندگان تلویزیون روسیه ریزش کرده و در همین مدت حدود هفت میلیون نفر هر ماه به صف کاربران یوتیوب در روسیه پیوسته‌اند.
نشریهٔ آگنستو نیز با استناد به داده‌های شرکت مدیاسکوپ، مهم‌ترین ناظر مستقل بر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در روسیه، برآورد کرده است که ۷۸.۵ درصد شهروندان روسیه، یعنی بیش از ۱۱۰ میلیون نفر، از کاربران دائم یوتیوب هستند.در این تحقیق همچنین اشاره شده که شمار کاربران واتس‌اپ در روسیه از ۶۸.۷ درصد پیش از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین به حدود ۸۰ درصد افزایش یافته است؛ هرچند حکومت روسیه شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و اینستاگرم را مسدود و شرکت متا را یک «سازمان افراط‌گرا» اعلام کرده است.
رشد محبوبیت یوتیوب در روسیه در شرایطی است ‌که در بودجۀ دولت روسیه ۳۳۵ میلیارد روبل، معادل حدود چهار میلیارد دلار، برای حمایت از رسانه‌ها به‌ویژه تلویزیون ملی در نظر گرفته شده.
حدود ۱۰ درصد شهروندان روسیه زمستان گذشته بینندۀ پخش تلویزیونی سخنرانی ولادیمیر پوتین در مقابل پارلمان روسیه بودند؛ تمام شبکه‌های تلویزیونی – حتی کانال ویژهٔ کودکان – این سخنرانی را زنده پخش می‌کردند. بنابر این گزارش، سخنرانی امسال رئيس‌جمهور روسیه رکورد پنج سال گذشته را شکست.
از سوی دیگر، چهار سال قبل بیش از ۱۰۰ میلیون نفر در یوتیوب ساختۀ آلکسی ناوالنی، منتقد سرسخت حکومت روسیه و رهبر فقید اپوزیسیون این کشور، دربارهٔ قصر جدید ولادیمیر پوتین را نگاه کردند؛ تاکنون این فیلم بیش از ۱۳۰ میلیون بار دیده شده که حدوداً برابر کل جمعیت روسیه است.
ولادیمیر میلوف، سیاستمدار مخالف کرملین که در روسیه به دلیل «پخش اطلاعات کذب» به‌طور غیابی به هشت سال زندان محکوم شده معتقد است «پیام اپوزیسیون از طریق یوتیوب به مردم روسیه می‌رسد و این پلتفرم ابزار مهمی برای مقابله با تبلیغات کرملین است».
او در مصاحبه با رسانهٔ وایر گفته است کانال‌های مخالف کرملین در یوتیوب بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون دنبال‌کننده در روسیه دارند؛ به‌علاوه حدود ۲۰ میلیون نفر گه‌گاه محتوای این کانال‌ها را تماشا می‌کنند. یک تحقیق دیگر برآورد کرده است ویدئوهای منتشر شده در ۱۰ کانال پرطرفدار چهره‌های اپوزیسیون روسیه ماهانه حدوداً ۱۷۰ میلیون بار دیده می‌شود.
این در حالی است که یوتیوب به درخواست دولت روسیه مخالفان کرملین را «هدف قرار داده است». بنابر برخی گزارش‌ها، گوگل تأیید کرده که از آغاز جنگ علیه اوکراین و تحریم‌های سخت علیه روسیه، هزاران درخواست از دولت روسیه دریافت کرده که از جمله خواهان حذف حدود یک میلیون کانال، ویدئو و کامنت بودند و این شرکت آمریکایی حدود ۸۰ درصد این درخواست‌ها را برآورد کرده است.انصراف گوگل از اجرای دستورات دولت روسیه بارها باعث اعمال جریمه علیه این شرکت شده اما گزارشگران بدون مرز و چند سازمان مدنی، گوگل را فراخوانده‌اند تا با دولت روسیه «که می‌خواهد صداهای مدافعان حقوق بشر و مخالفان جنگ را خفه ‌کند» هم‌دست نشود.
در روز‌های اخیر گزارش‌های ضدونقیض دربارهٔ مسدود کردن احتمالی این پلتفرم در روسیه منتشر شده است. رسانهٔ گازتا رو به نقل از منابع خود در دولت روسیه اعلام کرده است: «یوتیوب از اوایل پاییز در روسیه مسدود می‌شود.»بررسی‌های نشریهٔ آگنستو نیز نشان می‌دهد رسانه‌های مورد حمایت کرملین به‌طور روزافزون از یوتیوب انتقاد می‌کنند. سخنگوی کرملین گزارش‌ها دربارهٔ احتمال بسته شدن یوتیوب را تکذیب کرده است.
با این حال، نهاد دولتی نظارت بر ارتباطات و رسانه‌ها موسوم به روس‌کوم‌نادزور هشدار داده است سرعت بارگذاری و کیفیت ویدئو در یوتیوب کم خواهد شد. آن‌ها گوگل را متهم کرده‌اند که از به‌روز کردن تجهیزات داخل روسیه در پیروی از تحریم‌های غرب خودداری کرده است.
کارشناسان این توضیح را قابل‌توجه می‌دانند اما معتقدند که در روزهای اخیر، دولت روسیه عامدانه گام‌هایی در راستای کاهش سرعت یوتیوب برداشته شده است.
همزمان به گزارش تاس، دولت روسیه از گوگل خواسته است دسترسی به بیش از ۲۰۰ کانال مورد حمایت کرملین در یوتیوب را فراهم کند. یوتیوب اعلام کرده است بیش از ۱۲ هزار کانال از جمله کانال‌های وزارت خارجهٔ روسیه و پروپاگاندیست‌های کلیدی کرملین را مسدود کرده.
در شرایطی که به نظر می‌رسد دولت روسیه راهبرد مشخصی برای مقابله با نفوذ یوتیوب ندارد، تلاش‌ها برای جایگزینی یوتیوب ادامه دارد.
به‌تازگی زیر نظر راشاتودی که زمانی پرطرفدارترین کانال خبری جهان در یوتیوب بود اما اکنون تحت تحریم‌های غرب است، سرویسی به عنوان «پلتفورما» راه‌اندازی شده که بسیار شبیه یوتیوب است و به گفتۀ پدیدآورندگانش، «بدون سانسور غرب و [انتشار] محتوا در راستای روسیه‌هراسی» فعالیت دارد.
این ابتکار در حالی مطرح است که «روتیوب» به عنوان یک پلتفرم روسی پخش ویدئو، فیلم، پادکست و برنامه‌های مجوزدار، تقریباً ۲۰ سال است که در روسیه راه‌اندازی و تاکنون میلیاردها روبل بابت آن هزینه شده.دولت روسیه مدعی است از آغاز جنگ علیه اوکراین، شمار کاربران روتیوب به ۵۰ میلیون نفر رسیده‌. با این حال، کارشناسان این پلتفرم را «طرحی شکست‌خورده» توصیف می‌کنند که «هیچ‌گاه رقیب جدی یوتیوب نخواهد شد».
تنها «رقیب» یوتیوب با این مفهوم که شمار کاربران آن در روسیه رو به افزایش نهاده است «وک ویدئو» نام دارد که بخشی از شبکهٔ اجتماعی روسی وکانتاکته است. بنا بر تازه‌ترین گزارش‌ها، در نزدیک به دو سال و نیم گذشته شمار کاربران این پلتفرم با رشد ۱۰ درصدی توانسته ۷۴ درصد جامعه را جذب کند.