بهار نیوز - میانجی‌گر خاورمیانه نقشش را از دست داد؟

گروه بین الملل: تعداد کمی از عمانی‌ها رفاه و آرامشی را که از دهه ۱۹۷۰ در کشورشان حاکم بوده است، با دوام می‌دانند. خاطرات جنگ ظفار که قبل از این دوران آغاز شد همچنان زنده است و بر اهمیت صلح در خانه و همسایگی تاکید دارد. این طرز فکر به سنت چند دهه‌ای مسقط در عمل به عنوان یک بازیگر صلح طلب در خاورمیانه کمک کرده است.
به گزارش اقتصادنیوز، به نوشته موسسه مطالعاتی استیمسون، عمان به عنوان پل ارتباطی بین ایران و کشور‌های عربی و غربی و همچنین تسهیل کننده مذاکرات بین جنبش انصارالله در یمن و مخالفاش عمل کرده است. در خلال انشقاق ۲۰۱۷-۲۰۲۱ شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، مسقط به عربستان سعودی و امارات متحده عربی کمک کرد تا اختلافات خود با قطر را حل کنند. در حالی که قطر و مصر در حال حاضر برای پایان دادن به تنش میان اسرائیل و حماس نقش میانجیگران کلیدی را ایفا کرده‌اند، عمان نیز به دنبال سوق دادن اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها به سمت صلح است. با این حال، تلاش‌های مسقط برای تبدیل شدن به یک بازیگر دیپلماتیک مؤثر در خاورمیانه به دلیل جنگ ۱۱ ماهه اسرائیل در غزه، به واسطه افزایش احساس‌های ضد آمریکایی با چالش‌هایی روبرو است.
پس لرزه‌های جنگ غزه برای مسقط
این موسسه مطالعاتی در ادامه آورده، عمان با سایر کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس برای برقراری آتش بس دائمی در غزه هم صدا شد. مسقط همچنین بر اهمیت خویشتن داری جهت جلوگیری از جنگ همه جانبه در خاورمیانه تاکید کرده است. عمانی‌ها پویایی درگیری‌های منطقه‌ای را تهدیدی برای امنیت سلطنت و چشم‌انداز توسعه و تنوع اقتصادی شان می‌دانند. عمان به ویژه نگران ناامنی در خلیج فارس، خلیج عمان، دریای عرب و اقیانوس هند است. از منظری دیگر، عمانی‌ها در سطح جهانی اسرائیل را به عنوان بازیگر متجاوز محکوم کردند و معتقدند تنها ایالات متحده اهرم کافی برای مهار تل آویو را دارد. اینکه دولت بایدن در این باره منفعل بوده، به خشم و ناامیدی در عمان دامن زده است. در آغاز سال ۲۰۲۴، مرکز عربی برای تحقیقات و مطالعات سیاسی دریافت که ۶۹ درصد عمانی‌ها نسبت به سیاست ایالات متحده نظر منفی دارند و ۹۴ درصد آن‌ها واکنش ایالات متحده به جنگ غزه را «بد» یا «بسیار بد» می‌خوانند.
جنگ و تحکیم قدرت از سوی راست افراطی در اسرائیل، عمان را بر آن داشته که در این مرحله تصمیمی برای بهبود روابط با اسرائیل اتخاذ نکند. سلطان قابوس رهبر پیشین عمان، میزبان سه نخست وزیر اسرائیل بود، اما سلطان هیثم بن طارق که در سال ۲۰۲۰ جانشین قابوس شد، از این الگو پیروی نکرده است. دکتر عبدالله بابود، محقق عمانی و استاد مدعو در دانشگاه واسدا توکیو در این باب گفت: «علیرغم همه تلاش‌ها برای گنجاندن اسرائیل در منطقه، تل آویو و به‌ویژه کابینه نتانیاهو تمام تلاش‌های صلح را نادیده گرفتند و از مشارکت در روند راه‌حل دو کشور خودداری کردند». عمان معتقد بود که اسرائیل با کابینه راست افراطی خود در مورد مذاکرات صلح جدی نیست و نسل کشی اسرائیل علیه غزه این باور را تقویت کرد. در این میان مسقط از راه حل دو کشوری حمایت می‌کند و آتش بس را تنها راهی برای توقف موقت درگیری می‌داند.
مسقط در دوراهی ایران و آمریکا
اگرچه از نظر جغرافیایی عمان از سرزمین‌های اشغالی و فلسطین فاصله دارد، اما عمانی‌ها بیم دارند که از ادامه جنگ غزه، به ویژه اگر تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران ادامه یابد، موجب شود تا آن‌ها بسیاری از دستاورد‌های منطقه‌ای‌شان را از دست بدهند. عمانی‌ها معتقدند اسرائیل به طور هدفمند فرصت‌های آمریکا و ایران برای ادامه تعامل از طریق این کشور را خراب می‌کند. به ادعای منبعی آگاه که نخواست نامش فاش شود، اگر ائتلاف افراطی به رهبری نتانیاهو به حکومت خود ادامه دهد، اسرائیل نسبت به الگوی عمان جهت تسهیل رایزنی‌ها بدبین‌تر خواهد بود.
پس از آغاز ریاست جمهوری جو بایدن در ژانویه ۲۰۲۱، مسقط نقش پل ارتباطی بین ایران و ایالات متحده را که در زمان روسای جمهور قبلی دموکرات ایفا کرده بود، از سر گرفت. این کشور به مذاکره در مورد مبادله زندانیان در سپتامبر ۲۰۲۳ کمک کرد و در نهایت به واسطه همین گفتگو‌ها پنج آمریکایی در ازای دسترسی ایران به ۶ میلیون دلار پول مسدود شده در کره جنوبی آزاد شدند. در ژانویه ۲۰۲۴، برت مک گورک، فرستاده آمریکا در خاورمیانه، مذاکراتی غیرمستقیم با ایران در عمان داشت تا (به ادعای ناظران) از ایران بخواهد با رایزنی با انصارالله، حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ متوقف شود. چهار ماه بعد، دیپلمات‌های عمانی دوباره میزبان هیئت‌های آمریکایی و ایرانی به رهبری مک گورک و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران، بودند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در آن زمان گفت: «ما از تلاش‌های مقامات عمانی استقبال می‌کنیم و از طریق عمان با طرف مقابل تبادل پیام داریم.»
عمان برای ماهش تنش‌ها سابقه همکاری با سایر کشور‌های عربی را در کارنامه‌اش دارد. در حالی که قطر نیز برای کاهش تنش بین ایران و غرب تلاش کرده، مسقط این فرایند را تکمیل کرد. به عنوان مثال، توافق سپتامبر ۲۰۲۳ با ایران به دلیل تلاش‌های عمان و قطر به همراه سوئیس که نماینده منافع آمریکا در تهران است، به دست آمد. عمان همچنین با عراق برای دستیابی به توافقنامه ایران و عربستان که در سال ۲۰۲۳ در پکن امضا شد و با کویت برای کمک به احیای وحدت شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۲۱، همکاری داشت. رابطه مسقط با انصار الله شاید مانع از آن شود که اهداف این کشور هدف قرار بگیرد. با این حال، بی ثباتی حاکم بر آب‌های مجاور، چشم‌انداز رشد اقتصادی عمان را تهدید می‌کند. این امر به ویژه در مورد شهر بندری دقم در دریای عرب، که عمان در تلاش است تا پایتخت تجاری خود، "دروازه‌ای به جهان" و تاج طرح توسعه چشم انداز ۲۰۴۰ خود را در آنجا تعریف کند، با اهمیت است.
حواشی بازی در منطقه خاکستری
از منظر مقامات عمانی آتش بس در غزه و پیروی از رویکرد دیپلماتیک با انصار الله (در مقابل مداخله نظامی خارجی) واقع بینانه‌ترین راه برای بازگرداندن امنیت دریایی است. مقامات عمانی می‌گویند که از زمانی که انصار الله و سعودی‌ها در آوریل ۲۰۲۲ به توافق آتش بس دست یافتند، کل شورای همکاری خلیج فارس از صلح نسبی در مرز‌های یمن و عربستان سود برده است. این گزاره حداقل یکی از عوامل ثبات در شبه جزیره عربستان است. نکته قابل توجه، افزایش احساسات علیه ایالات متحده، بریتانیا و به طور کلی غرب در عمان است. ایدئولوژی‌ها، روایت‌ها و شعار‌های ضدآمریکایی بسیار محبوب شدند و به نظر می‌رسد بخش‌های مهمی از جامعه عمان همبستگی فزاینده‌ای با تهران و «محور مقاومت» علیه اسرائیل دارند. برای مثال، در حالی که سیاست رسمی عمان حملات دریایی انصارالله را تایید نمی‌کند، برخی از عمانی‌ها حامی عملیات در خلیج عدن و دریای سرخ هستند.
یک تحلیلگر عمانی توضیح داد: «قویاً معتقدم که عمان به مقابله با هرگونه تهدید علیه امنیت دریایی در اطراف شبه جزیره عربستان ادامه خواهد داد، زیرا این امر بر منافع اقتصادی این کشور تأثیر می‌گذارد. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق مردم این کشور حامی هر چیزی هستند که به توقف نسل کشی در غزه کمک کند.»
به طور مشخص، شیخ احمد بن حمد الخلیلی، یکی از رهبران عمانی حامی جدی حماس و انصار الله است و با بسیاری از جنبه‌های سیاست ایالات متحده در جهان اسلام مخالفت می‌کند. در حالی که اظهارات صریح او منعکس کننده مواضع رسمی مسقط نیست، مفتی اعظم در میان مردم عمان نفوذ بسیار دارد. نمی‌توان انکار کرد که دولت برای مخالفت با ایالات متحده و بریتانیا بر سر فلسطین، یمن و سایر موضوعات، متحمل فشار از پایین به بالا است، در عوض مسقط همچنان گفتگو با هر بازیگری را که مایل به مشارکت با حسن نیت است، ترویج می‌کند. مقامات عمانی حملات حماس به اسرائیل را در قاب "مقاومت در برابر اشغالگری" توصیف می‌کنند و با ایران در مورد لزوم بازدارندگی اسرائیل در برابر اقداماتی، چون ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، هم صدا هستند. رهبری عمان عملگراست و احتمالاً برای حراست از امنیت خود غرب محور است. از همین رو به ادعای استیمسون بعید است که چین، ایران یا روسیه جایگزین ایالات متحده یا بریتانیا به عنوان منابع اصلی تسلیحات و تضمین‌های امنیتی عمان شوند. اما هر چه جنگ غزه بیشتر ادامه یابد، ممکن است نقش سنتی مسقط برای تسهیل گفتگو میان دشمنان چالش برانگیزتر شود.