ویرانی خانه پدر معنوی خلیج فارس

خانه معین التجار بوشهری نویسنده کتاب خلیج فارس و تثبیت کننده مالکیت ایرانی آن، در خیابان لاله­ زار، کوچه بوشهری، پلاک 7 واقع شده، این بنا یکی از خانه های قاجاری خیابان لاله زار و آخرین اثر ثبتی شهر تهران است که در حال ویرانی و تخریب است. شهرام شهریار دوستدار میراث فرهنگی درباره تاریخچه خانه معین التجار بوشهری گفت: این خانه دهه 50 از مسکونی به نظامی تغییر کاربری می دهد و محل ساختمان اداره مبازره با مواد مخدر و سپس شهربانی تهران می­شود و بعد از اتفاقات انقلاب اسلامی در سال 57 تا شکل گیری نیروی انتظامی، دفتر شهربانی تهران در همین ساختمان قرار داشت و هم اکنون مالکیت خانه معین التجار بوشهری با بنیاد تعاون ناجا است. شهریار با بیان اینکه این عمارت متروکه و درب آن بسته است،افزود: امکان بازدید از خانه معین التجار بوشهری وجود ندارد، این بنا در حال ویرانی است و قسمت هایی از دیوار شرقی آن به تازگی تخریب شده است.

وی ادامه داد: خانه معین التجار بوشهری شهریورماه 91 به همت کمیته پیگیری خانه های تاریخی شهر تهران در پنجمین همایش ملی شورای عالی سیاستگذاری ثبت آثار که در استان البرز برگزار شد به عنوان آخرین اثر ثبتی شهر تهران و خانه پدر معنوی خلیج فارس در فهرست آثار ملی شناخته و ثبت شد. شهریار بیان کرد: این بنای تاریخی، میراث شخصیت ملی معین التجار در اختیار بنیاد تعاون ناجا است که متاسفانه پس از ثبت ملی وضعیت نامناسبی داشته و در حال تخریب است. این دوستدار میراث فرهنگی گفت: خانه معین التجار بوشهری با وجود اینکه در فهرست آثار ملی ثبت شده اما هنوز شماره ثبتی اثر منتشر نشده است. وی افزود: بر اساس تصاویر هوایی محوطه خانه معین التجار، خانه باغی در این محوطه قرار داشته که متاسفانه سال 1358 دیگر از باغ خبری نیست و در این بخش تنها پارکینگ خودروها قابل مشاهده است.

شهریار اظهار کرد: مسدودکردن پنجره ها با آجر، تعویض درب های چوبی قدیمی با درب های آهنی، تخلیه و رها شدن نخاله های ساختمانی در محوطه حیاط و داخل بنا، تغییر فضاهای داخلی با تیغه های الحاقی، تخریب نابخردانه نقاشی های دیواری و پاشش رنگ بر روی گچبری های منحصر به فرد خانه،در زمان استفاده از آن به عنوان ساختمان شهربانی، تخریب بام و تاثیرات رطوبت نزولی از عوامل تخریب و متروکه شدن خانه معین التجار بوشهری است. ناصرالدین شاه قاجار بین سال­های 1313 تا 1359 هجری قمری به علت لغو قرارداد تنباکو و پرداحت غرامت به کمپانی رژی و تهی بودن خزانه دولت، باغ لاله­زار را به 90هزار تومان می فروشد. بخش غربی لاله زار را میرزا علی اصغرخان اتابک (صدراعظم وقت) خریداری و بخش شرقی را که امروز محدوده سعدی جنوبی و لاله­زار جنوبی است، نصیب معین التجار نامی می شود و عمارت هایی برای خود و فرزندانش در آن بنا می کند.

حاج محمدآقا بوشهری ملقّب به معین­ التجار بوشهری و مشهور به حاج محمد دشتی، نماینده مردم بوشهر در دوره های اول و سوم مجلس شورای ملی، متولد 1238هجری شمسی در بوشهر بود که سال 1312 در تهران از دنیا می رود، وی رئیس التجار بوشهر، مدیر کمپانی ناصری؛ صاحب امتیاز کشتیرانی کارون، عضو حزب اعتدالیون، رئیس شورای عالی تجارت و نویسنده کتاب خلیج فارس بود. خانه معین معین التجار بوشهری در دو طبقه بنا شده، نمای بیرونی خانه با آجر مهری (نقش دار) و هره­چینی تزئین شده، در بالای پنجره ها از ویژگی های معماری سنتوری به صورت مودول، استفاده شده است. پنجره های این بنا چوبی و به صورت 2 لته است، درهای ورودی و پنجره ها قبلا چوبی بوده اما در دوره پهلوی به دلیل تغییر کاربری این بنا از مسکونی به شهربانی، به آهنی تغییر داده شد. در قسمت جنوبی این خانه،بناهای الحاقی دوره پهلوی وجود دارد که به صورت سازنده و طاق آهنگ اجرا شده و از نظر معماری و تزئینات، شاخصه خاصی ندارد.

طبقه همکف (بیرونی) خانه معین التجار بوشهری مخصوص پذیرایی از مهمان ها بوده و نسبت به طبقه بالا عمومی تر و به نوعی بیرونی بنا محسوب می شود. پلکان خانه معین التجار بوشهری در قسمت مرکزی طبقه همکف قرار دارد که طبقه همکف و به نوعی ورودی به طبقه بالا یا اندرونی محسوب می شود، درهای ورودی پلکان چوبی است. در سقف قسمت پلکان نیز از تزئینات چوبی به صورت قاب بندی که شامل گره ها و نقوش هندسی است، استفاده شده است. طبقه اول (اندرونی) خانه معین معین التجار بوشهری مخصوص مهمان های مخصوص همچون شاه و درباریان بوده و سقف آن نسبت به بیرونی بلند­تر است، این بخش دارای چندین اتاق است که سالن طبقه اول خانه معین معین التجار بوشهری برای مهمان های خاص و اختصاصی است، گچ بری های سقف و پیش بخاری به تبعیت از معماری اروپائی است، جنس سقف همانند دیگر قسمت ها تیرچوبی و بر روی آن قاب بندی به شکل گره های چوبی استفاده شده و همچنین درهای این قسمت 2 لته و از جنس چوب است.

اتاق طاق ضربی طبقه اول خانه معین معین التجار بوشهری به واسطه رعایت کردن هر سه اصول طاق زنی (طاق نی لاپوش، طاق رومی و طاق ضربی)، به اتاق طاق ضربی نامگذاری شده است. اتاق نقاشی طبقه اول خانه معین معین التجار بوشهری که به دلیل قرارگیری نقاشی های فراوان در جای جای دیوارهای این اتاق، به این نام شهره شده از مهم ترین و زیباترین قسمت های خانه معین معین التجار بوشهری است. اتاق نقاشی قسمت اصلی خانه بوده و در دوره پهلوی به دلیل تغییر کاربری این بنا به شهربانی، با تخته روی این نقاشی ها پوشانده شده، شاید بتوان گفت به خاطر نوع تزئینات، این قسمت مخصوص معین التجار بوشهری است، نقاشی های موجود بر روی یک لایه گچ کشیده شده و گچ بری های سقف اروپایی و به صورت گل و در بعضی قسمت ها طرح غزال است.

از نکات قابل توجه نقاشی های خانه معین التجار بوشهری این است که وی به دلیل سفرهای متعدد به اروپا و با الهام گرفتن از جاذبه های گردشگری در آسیا و اروپا همچون فرانسه، ایتالیا، هند و …، دستور ترسیم این جاذبه ها را بر روی دیوارها به صورت نقاشی و در طول زمان صادر کرده و می توان گفت این اتاق قابلیت تبدیل به اولین موزه نقاشی بین المللی جهان بر روی تابلوهای گچی را دارد. براساس این گزارش، پرونده ثبتی خانه معین التجار بوشهری مهرماه 91 با حضور احمد مسجدجامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران، اسدالله محمدپور ریس دفتر حوزه ریاست معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی کشور و رییس موزه ملی ایران، آتوسا مومنی مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، محمدحسین فراهانی مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران و احمد محیط طباطبایی رئیس کمیته ملی موزه های ایران(ایکوم) در شهر موزه عودلاجان رونمایی شد.

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در هنگام رونمایی از پرونده ثبتی خانه تاریخی معین التجار بوشهری متذکر شده بود که این پرونده هر چهار معیار شئون ملی را دارد و به همین دلیل، در فهرست میراث ملی به ثبت رسید. همچنین اردیبهشت ماه سال جاری شورای اسلامی شهر تهران «یک فوریت طرح الزام شهرداری تهران» به تملک خانه تاریخی حاج معین التجار پدر معنوی خلیج فارس و نام گذاری آن به نام «خانه خلیج فارس» را مصوب کرد. در رأی گیری برای این مصوبه، یک فوریت این طرح با 17 رأی به تصویب شورای شهر رسید و قرار شد، خانه تاریخی «معین التجار بوشهری» توسط شورای شهر تملک و با نام خانه «خلیج فارس» نامگذاری شود که متاسفانه تنها این طرح تصویب شد و تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نشده است. با توجه به تغییر کاربری خیابان لاله زار از فرهنگی به تجاری و ارزش افزوده در سال های اخیر، احتمال دارد که این عمارت شبانه تخریب و به جای آن برجی تجاری احداث شود، پس مسوولان باید اقدامات لازم را برای حفاظت از این بنا انجام دهند تا این اثر تاریخی و ملی ویران نشود.