رتبه سوم ایران در بخش علوم شناختی

دکتر حامد اختیاری، مدیرگروه بخش آموزش و ترویج و منابع انسانی ستاد توسعه علوم وفناوری شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری افزود: جایگاهی که ایران در حال حاضر در علوم شناختی دارد، با نقطه ایده آل فاصله بسیاری دارد که امیدواریم در دو سال آینده در خاورمیانه در جایگاه دوم قرار گیریم. وی با اشاره به اهمیت و نقش دانش علوم شناختی در ارتقای کیفیت جوامع بشری اظهار کرد: چند سال پیش مطالعه‌ای توسط وزارت علوم کشور آمریکا انجام شد تا دانش‌ها و فناوری‌هایی که حیات بشری را در چند سال آینده تحت تاثیر قرار می‌دهند، مشخص شود، بر اساس این مطالعه چهار فناوری بیوتکنولوژی، نانو تکنولوژی، اطلاعات و علوم شناختی حوزه‌هایی هستند که آینده کیفیت و رفاه بشری را تحت تاثیر قرار می‌ دهند. اختیاری ادامه داد: خوشبختانه علوم شناختی در نقشه علمی کشور در گروه "الف" قرار دارد و اولویت اول کشور است. از این جهت سیاستگذاران کشور هوشمندانه این حوزه را به طور جدی مورد توجه قرار داده و همه این باور را دارند که علوم شناختی حوزه‌ای راهبردی و بنیادین است که باید سرمایه‌گذاری در این عرصه انجام شود.

وی با اشاره به ویژگی های این حوزه و تفاوت آن با سایر علوم افزود: این حوزه ویژگی‌هایی خاص و منحصر به فردی دارد که آن را از سایر حوزه‌های علمی متمایز می‌کند، از تفاوت‌های عمده این حوزه وابسته بودن آن به همکاری‌های بین رشته‌ای است، بدین معنا که زمینه‌ای از فعالیت‌های علمی بین حوزه‌های مختلف دانش گسترده شده و اگر بخواهیم در این عرصه فعالیتی جدی انجام شود، بدون همکاری‌های بین بخشی قادر به انجام آن نیستیم. دانش علوم اعصاب، روان‌شناسی، زبان‌شناسی، جامعه شناسی، فلسفه ذهن و مدل‌سازی شناختی از جمله حوزه‌های مختلف دانش است که در تعامل با علوم شناختی فرصت‌های ارزشمندی را برای درک بهتر مغز و اتفاقاتی که در داخل آن رخ می‌دهد، ایجاد می‌کنند بنابراین وجود فضای همکاری بین‌رشته‌ای در این حوزه ضروری است.

اختیاری تصریح کرد: نکته دیگر این است که عموم افراد جامعه به جز افراد متخصص می‌توانند در زمره مخاطبین این دانش قرار گیرند؛ یعنی بسیاری از دغدغه‌ها و پرسش‌هایی که در این دانش مطرح است، می‎تواند مورد توجه تک تک افراد جامعه قرار گیرد. به عنوان مثال زمانی که درباره توانمندی‌های انسان در تصمیم گیری و اینکه چطور با استفاده از مجموعه فعالیت‌های مغز تصمیم‌گیری کند، صحبت می‌کنیم غیر از اینکه پیچیدگی‌های جدی در این زمینه بین دانشمندان مطرح است بین مردم عادی جامعه نیز درباره این مسئله سوال‌های جدی وجود دارد. وی افزود: اگر در این زمینه یافته‌های علمی جدی داشته باشیم علاوه بر تاثیر بر روی فضاهای دانشگاهی بر روی زندگی مردم جامعه نیز تاثیرگذار است. این تاثیرگذاری هم فرصت‌های جدی هم تهدیداتی را در کشور ایجاد می‌کند. بنابراین باید مراقب بود، زیرا کوچکترین اشتباهی در این عرصه تاثیرات مخرب برای جامعه در پی دارد.

مدیرگروه بخش آموزش و ترویج و منابع انسانی ستاد توسعه علوم وفناوری شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری خاطرنشان کرد: مسئله مهم دیگر این است که بسیاری‌ از فناوری‌های تولید در این حوزه نیازمند تولید با توجه به شرایط بومی کشور هستند و اینگونه نیست که قادر باشیم بسیاری از جنبه‌های فناورانه این حوزه را از خارج وارد کنیم، ناگزیر هستیم بسیاری از این فناوری‌ها را یا در کشور تولید کنیم یا اگر مجبور به واردات از سایر کشورها هستیم، باید با شرایط خاصی منطبق با شرایط بومی کشور از لحاظ فرهنگی و اعتقادی انطباق داده شود. اختیاری در مورد این که دلیل اصلی نیاز به این دانش چیست که آن را به عنوان اولویت نخست کشور مطرح کرده است، گفت: همانطور که اشاره شد این حوزه با پیشرفت‌هایی که در کشورهای مختلف انجام شده، تهدیدهای جدی را برای کشورها ایجاد می‌کند. فعالیت‌هایی همچون ذهن خوانی یا سوء استفاده برخی کشورها از دستاوردهای این فناوری باعث می‌شود اگر کشور ما دسترسی به این فناوری نداشته باشد، از لحاظ استراتژی و راهبردی در آینده با مشکلاتی مواجه شود، بنابراین اگر بخواهیم این تهدیدها بی اثر باشد، در این عرصه نیازمند سرمایه‌گذاری بومی و ملی هستیم.

وی ادامه داد: در این حوزه در سال‌های اخیر کاربردهای جدی شناخته شده که باعث می‌شود مردم کشور ما نیز در آینده نزدیک این خدمات را توقع داشته باشند. به عنوان مثال دانش علوم شناختی ارتباطی ایجاد می‌کند تا افرادی که درگیر آلزایمر می‌شوند بخش زیادی از توانایی مغزی خود را بازیابی کنند و اینطور نیست که با صرف هزینه این فناوری‌ها را به کشور وارد کنیم، بلکه باید نمونه ایرانی آن را تولید کنیم. بنابراین نیاز داریم در این عرصه فعالیتهای داخلی و ملی انجام دهیم تا پاسخگوی نیاز مردم باشیم. اختیاری گفت: خوشبختانه ستاد توسعه فناوری و علوم شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با هدف رشد این حوزه و ارتقای جایگاه آن در کشور تشکیل شده است، تا با ایجاد فرصت‌های مناسب برای محققان ایران در زمینه علوم و فناوری‌های شناختی جایگاه مناسبی را در دنیا کسب کند. وی با اشاره به بسترهای مورد نیاز برای ورود این علم به بطن جامعه با توجه به اهمیت آن گفت: مردم جامعه باید آگاهی داشته باشند که مغز به عنوان پیچیده‌ترین و برترین موهبت الهی چه توانمندی‌های بی نظیر نهفته درونی دارد و در اختیار ما قرار می‌دهد، بنابراین برای رسیدن به این هدف قدم نخست اطلاع رسانی است.

اختیاری ادامه داد: نکته دوم اینکه فرآیندهای شناختی قابل اصلاح و تقویت هستند در واقع دانش علوم شناختی روش‌هایی برای تغییر و تقویت شناخت به ما می‌دهد. اگر مردم از این مسائل آگاهی پیدا کنند و دانشمندان فعال این حوزه و سیاستگذاران این عرصه ابزارهای لازم برای اطلاع‌رسانی مردم را در اختیار آنها قرار دهند، در این صورت فناوری‌های تولید شده شناختی برای اصلاح یا تقویت امور شناختی در بین مردم تاثیرگذار عمل می‌کند. وی در ادامه با اشاره به جایگاه ایران در بحث علوم شناختی، گفت: کشور ما در حوزه علوم شناختی با مرور شش سال فعالیتی که در این زمینه انجام گرفته، جایگاه 35 را در دنیا به خود اختصاص داده است. در حال حاضر با پیشرفتی که در دو سال اخیر در این حوزه شده، به جایگاه 25 دست پیدا کرده‌ایم. البته هنوز با نقطه ایده آل فاصله قابل توجهی داریم. در منطقه نیز بعد از رژیم اشغالگر قدس و ترکیه جایگاه سوم از آن ایران است که امیدواریم در سال‌های آینده با سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام می‌شود، در خاورمیانه در جایگاه دوم قرار گیریم.

وی به تشریح چالش‌های پیش روی این دانش پرداخت و افزود: در این حوزه چالش‌های جدی وجود دارد، کمبود نیروی انسانی خبره در این زمینه چالشی جدی است. بنابراین درصدد هستیم تا با فعالیت‌هایی که در حال حاضر انجام می‌دهیم، شرایط تربیت افراد متخصص این عرصه را مهیا ‌کنیم. همچنین افرادی که در حوزه علوم همسایه هستند، به این حوزه مهاجرت کنند. اختیاری گفت: همچنین این حوزه نیازمند همکاری بین رشته‌ای است، بنابراین در تلاش هستیم زمینه‌های این تعامل را در کشور ایجاد کنیم. برای رسیدن به این هدف طرح‌هایی را که بین رشته‌های مختلف انجام می‌شود، به طور خاص مورد حمایت قرار می‌دهیم. حتی در این سطح نیازمند همکاری بین بخشی همچون همکاری با وزارت علوم و بهداشت هستیم که این بخش پیچیدگی زیادی دارد.

مدیرگروه بخش آموزش و ترویج و منابع انسانی ستاد توسعه علوم وفناوری شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: بسیاری از خروجی‌های تولید شده در این دانش تاثیرگذاری عمیق روی زندگی مردم جامعه دارد. بنابراین توجه به مسائل اخلاقی و ظرافت‌های اخلاقی، اجتماعی و اعتقادی در مداخلات و مطالعات شناختی اهمیت دارد و این مورد از چالش‌هایی است که باید مورد توجه خاص قرار گیرد. اختیاری تاکید کرد: زیرساخت‌های، بسیاری از این دانش‌ها در کشور ما وجود ندارد و این چالش دیگر پیش روی ماست. به عنوان مثال زیر ساخت‌های آزمایشگاهی به تعداد کافی در کشور وجود ندارد. از طرفی تعاملات با سایر کشورها را شروع کردیم تا امکاناتی که در این زمینه نیاز داریم، به کشور وارد شود. به عنوان مثال همکاری مشترکی را با برزیلی‌ها آغاز کردیم و نمونه‌ ای از میمون‌های خاص را از این کشور وارد کردیم که مخصوص آزمایشگاه است تا محققان ما کارهای آزمایشگاهی خود را بر روی این نمونه‌ها انجام دهند. همچنین با کشورهای دیگری همچون کره، ژاپن و آلمان مشغول تعامل هستیم تا ابزارهای تحقیقاتی و تجربیات محققان این کشورها را وارد کنیم. اختیاری تصریح کرد: در کشور ما با توجه به این نکته که علوم شناختی در اولویت "الف" قرار دارد، حمایت بسیار خوبی از معاونت علم و فناوری می‌شود و معاون این معاونت، دکتر ستاری به شخصه همکاری و همراهی با ما داشت که این مسئله فرصت جدی ایجاد کرده است تا به آنچه در سند جامع ستاد در شورای انقلاب فرهنگی آمده است، در سال آینده دست یابیم.